ACHTTIENDE JAARGANG APRIL 2023 # 2 Besparing De toekomst staat morgen al voor de deur Solar Kennis en mensen: onontbeerlijk Connect2030 Samenwerking cruciaal voor een kansrijke toekomst USP De veranderende rol van de installateur ONAFHANKELIJKE PRAKTIJKINFORMATIE VOOR DE ELEKTROTECHNISCHE BRANCHE €15,00
Gewoon eenvoudiger. Gewoon veiliger LUXORliving Smart Home-systeem LUXORliving is het op KNX gebaseerde Smart Home- systeem van Theben. Licht aan, licht uit. Dimmen. Verwarming regelen. Jaloezieën aansturen. Met spraak- besturing, app en toetsen. Eenvoudig gemonteerd. Geïnstalleerd en in gebruik genomen. Met veilige communicatie dankzij KNX Data Secure en op lange termijn beschermde investeringen. Gewoon eenvoudig. Gewoon Veilig. Gewoon Theben. Building Automation since 1921
#2 APRIL 2023 4 o l u m n C i n Flexibel Flexibiliteit is een van de sleutelwoorden in het proces van een succesvolle energietransitie. Dat geldt voor allerlei facetten: flexibiliteit in arbeid, technologie en gebruik, om maar enkele voorbeelden te noemen. Ook voor een duurzaam gebouwde omgeving zijn flexibele energievoorzieningen nodig. De energieflexibiliteit van een gebouw is de mate waarin de energiebehoefte en de energieproductie van een gebouw kunnen reageren op externe prikkels. Een (prijs)prikkel moet ervoor zorgen dat gebouwen extra vermogen vragen als er bijvoorbeeld een te groot aanbod van duurzame energie is of juist de vraag verminderen als er te weinig aanbod is. Dat staat in het TVVL Klimaattechniek – 42 rapport ‘Energieflexibiliteit in gebouwen’. Het rapport biedt inzicht in hoe gebouwen kunnen bijdragen aan het verduurzamen van de energievoorziening door het flexibiliseren van de energiebehoefte. Voor dit rapport is ook een aanvullend document beschikbaar waarin een projectmatige aanpak wordt beschreven voor het in kaart brengen en ontsluiten van de energieflexibiliteit van een gebouw. De handreiking heeft als doel om iedereen die met ontwerpen, beheren of gebruiken van gebouwen bezig is te informeren over energieflexibiliteit en de technische mogelijkheden om de energieflexibiliteit van gebouwen te vergroten. De beschreven technieken hebben betrekking op het gebouw zelf en de gebouwgebonden installaties. In de traditionele energievoorziening volgt de energieproductie de energiebehoefte. Bij de duurzame energievoorziening is het aanbod van duurzame energie niet stuurbaar. Om zo veel mogelijk gebruik te maken van de beschikbare duurzame energie is het zinvol als de energiebehoefte de duurzame energieproductie enigszins kan volgen. Dit is het doel van energieflexibiliteit. TVVL Expertgroep Klimaattechniek heeft met medewerking van de expertgroepen Gebouwbeheer en -automatisering en Elektrotechniek een praktisch bruikbaar rapport samengesteld dat inzicht biedt in manieren waarop de flexibilisering van de energiebehoefte ertoe leidt dat gebouwen kunnen bijdragen aan het verduurzamen van de energievoorziening. Energieflexibiliteit wordt in het algemeen gerealiseerd door een vorm van energieopslag. Dit kan een batterij zijn, maar ook een voorraadvat met warmwater. Het rapport beschrijft dat de massa van het gebouw zelf een thermische buffer is die gebruikt kan worden om energieflexibiliteit te realiseren. Daarnaast kan het clusteren van vele gebouwen in combinatie met min of meer flexibel te schakelen apparatuur energieflexibiliteit opleveren. Ook is gekeken naar complexe factoren zoals energieflexibiliteit in samenhang met de andere gebouwsystemen en innovaties op het gebied van voorspellende regelingen. Zowel het technische rapport als het aanvullende document is beschikbaar via TVVL Connect. Bent u betrokken bij flexibele energievoorzieningen? Dan is dit rapport een must. Ton Brands Hoofdredacteur Besparing De toekomst staat morgen al voor de deur Of de vraag naar energiebesparende producten nu aantrekt om praktische redenen, of om de zorg voor het milieu – het is in beide gevallen een commerciële uitdaging. Voor professionele marktpartijen zoals fabrikanten, groothandels en installateurs zal die aanschafoverweging dus om het even zijn. Of toch niet? Solar Kennis en mensen: onontbeerlijk Nederland doet het goed. Zowel per vierkante meter als per hoofd van de bevolking, hebben wij de meeste zonnepanelen. Maar dat is geen reden om tevreden achterover te leunen. Eigenlijk groeide de markt iets te snel. Kennis en ‘handjes’ worden snel schaarser, de regelgeving neemt toe. De wet van de remmende voorsprong komt om de hoek kijken. 18 14
#2 APRIL 2023 5 n h o u d I o u d h Connect2023 Samenwerking cruciaal voor een kansrijke toekomst Met Connect2030 wil de technieksector een leidraad en inspiratiebron bieden voor ondernemers, politici, het onderwijs en de wetenschap. Hoe zorg je ervoor dat jouw bedrijf over vijf tot tien jaar nog steeds relevant is? Dat is de centrale vraag die gesteld wordt in het Connect2030-rapport. Techniek Nederland laat onder andere op haar website zien hoe bedrijven en partners uit de technieksector over de ontwikkelingen in de samenleving denken. Wat halen zij uit Connect2030? Wat is essentieel voor hen? USP De veranderende rol van de installateur blijkt uit aangeboden en gevraagde diensten De installatiesector is flink in beweging. De energietransitie, versneld door hoge gasprijzen, vergt flink wat installatiewerk. Bovendien zorgen technologische ontwikkelingen, de elektrificatietrend en het feit dat steeds meer apparatuur verbonden is met elkaar en het internet voor een grotere vraag naar installaties en systemen die steeds complexer zijn om te installeren. Tegelijkertijd heeft ook deze sector te maken met problemen in de leveringsketen en met kwantitatieve en kwalitatieve arbeidstekorten. En verder in dit nummer Beperkingen netwerkcapaciteit 7 ISSO-kleintje Zonnestroom 9 Nieuwe startdatum Omgevingswet 9 Carrièreswitch: brede overweging 11 Circulair keteninitiatief voor groepenkasten 13 Doorstart Jansma Meten is toch niet hele maal weten 27 Verleiden 35 Productnieuws 36 Colofon 42 Adverteerdersindex 42 Een compilatie van foto’s die in deze uitgave van ElektroPraktijk zijn gebruikt en die in één oogopslag een indruk geven van de diverse onderwerpen. Advise on energy and cost-saving 79% Remotemonitoring and remote troubleshooting 55% Advise on how to make buildings smart 53% Monitoringof the system performance and energy usage 48% Offering products your client can leaseinstead of buy 4% 79% 55% 53% 48% 4% % Yes Base: n= 83 Diensten die Nederlandse installateurs aan hun klanten aanbieden Question: In addition to the installation activities, which of the following services does your company offer to your clients? TOTAL ACHTTIENDE JAARGANG APRIL 2023 # 2 Besparing De toekomst staat morgen al voor de deur Solar Kennis en mensen: onontbeerlijk Connect2030 Samenwerking cruciaal voor een kansrijke toekomst USP De veranderende rol van de installateur ONAFHANKELIJKE PRAKTIJKINFORMATIE VOOR DE ELEKTROTECHNISCHE BRANCHE €15,00 Bij de voorpagina 22 28
www. ndernet.com FINDER RELAIS NEDERLAND B.V. Dukdalfweg 51 / 1041 BC AMSTERDAM Tel.: +31 (0)20 615 65 57 E-mail: nder.nl@ ndernet.com BEWEGINGSMELDERS Serie 18 PIR bewegings- en aanwezigheidsmelders • 18.5K.9.030.0000: - Bewegings- en aanwezigheidsmelder met KNX bus • 18.4K.9.030.0000: - Bewegingsmelder met KNX bus, speciaal voor gangen: 30 m x 4 m detectiebereik • 18.5D.8.230.0000: - Voor directe besturing van 8 Dali voorschakelapparaten of LED drivers • 18.51.8.230.B300: - Instelbaar via Bluetooth met Android en iOS smartphones
7 #2 APRIL 2023 a M r k t n i e u w s Beperkingen netwerkcapaciteit ‘Ook het elektriciteitsnet in woonwijk loopt tegen grenzen aan’. Die boodschap uit het jaarverslag van netwerkbedrijf Alliander haalde de eerste helft van maart het journaal. Dat de netwerkcapaciteit op bedrijfsterreinen met knelpunten heeft te maken, was al bekend, de eerder voorspelde problemen voor de consumentenmarkt zijn nu ook reëel. Verduurzaming De energietransitie is nu echt op stoom. Ook steeds meer consumenten en kleine bedrijven zijn flink aan het verduurzamen. In het gebied waar netbeheerder Liander (dochteronderneming van Alliander) actief is, nam het aantal woningen en kleine bedrijven met zonnepanelen op daken met een kwart toe tot ruim 760.000. Het aantal warmtepompen in woningen stijgt landelijk snel. Inmiddels staat de teller hiervan op een miljoen. En ook het aantal elektrische auto’s is in Nederland in nog geen 3 jaar tijd verdriedubbeld tot meer dan 300.000. Dit alles leidt tot een stevige toename van het elektriciteitsverbruik in de woonwijk. Dat is eveneens te zien aan het aantal aanvragen van consumenten die een zwaardere elektriciteitsaansluiting nodig hebben. Liander ontving hiervoor in 2022 ruim 43.000 aanvragen. Een verdubbeling ten opzichte van het aantal aanvragen in 2020. De verduurNetwerkbedrijf Alliander heeft het afgelopen jaar wederom meer geïnvesteerd dan voorgaande jaren. In 2022 kwam het totaalbedrag uit op 1,2 miljard euro. Er werden meer elektriciteitskabels gelegd en nieuwe elektriciteitshuisjes geplaatst en omgebouwd. Het tempo waarin Nederland verduurzaamt, vraagt echter veel meer van het elektriciteitsnet. Hierdoor kunnen na grote bedrijven nu ook consumenten en kleine ondernemingen te maken krijgen met het elektriciteitsnet dat volloopt. Dat stelt Alliander bij de presentatie van de jaarcijfers over 2022. Om woningeigenaren zoveel mogelijk te helpen, gaat Alliander hen waar mogelijk toch aansluiten door het net tijdelijk extra te belasten. Hierdoor kunnen er, tot het moment dat het net is uitgebreid, wel meer spanningsproblemen ontstaan. zaming in Nederland zal de komende jaren versterkt doorgaan. Alliander geeft aan dit tempo van de energietransitie onmogelijk bij te kunnen houden. Het elektriciteitsnet in de woonwijken moet flink worden uitgebreid om alle nieuwe aansluitingen en verzoeken voor een zwaardere aansluiting te kunnen realiseren. Spanningsproblemen Alliander zal het net voor nieuwe aansluitingen of verzwaringen tijdelijk extra moeten belasten. Door die extra belasting is het mogelijk dat spanningsproblemen toenemen. Dit varieert van het korte tijd niet kunnen terugleveren van zonne-energie tot knipperende verlichting in huis. In een enkel geval kan de extra belasting leiden tot stroomuitval op individueel, straat- of wijkniveau. Of dat gebeurt, is afhankelijk van de vraag naar elektriciteit op een bepaald moment en daardoor moeilijk te voorspellen. Voor meer informatie zie het Alliander jaarverslag 2022: https://2022.jaarverslag.alliander.com Foto: Jaques Tillmanns
8 #2 APRIL 2023 a M r k t n i e u w s advertentie Deze winter 12 procent minder wind- en zonne-energie dan vorig jaar Ondanks de enorme toename van het aantal huishoudens met zonnepanelen werd er afgelopen winter 257 megawattuur (MWh) minder zonne-energie opgewekt dan een jaar geleden. Ook windmolens produceerden aanzienlijk minder dan in de winter van 2022, liefst 760 MWh. Doordat we ook collectief minder stroom gebruikten kwam het aandeel van wind en zon in de zogeheten elektriciteitsmix alsnog uit op 28,4 procent, tegen 30,8 procent vorig jaar. Dat blijkt uit onderzoek van Zonneplan. Het energiebedrijf concludeert dat de stormen van begin 2022 en een groter aantal zonuren de oorzaken zijn voor deze afname. Waar de productie van duurzame energie dus terugliep, gold dit ook voor de totale vraag naar stroom. Nederland gebruikte afgelopen winter 4,5 procent minder elektriciteit dan tussen 21 december 2021 en 21 maart 2022. De gestegen energieprijzen zijn volgens Zonneplan de voor de hand liggende reden. Zou het prijsplafond niet op 1 januari ingevoerd zijn, dan was het verbruik waarschijnlijk nog lager geweest, zo vermoedt het energiebedrijf. Bijna 100 zonuren minder De terugval van zonne-energie mag opmerkelijk genoemd worden, omdat het totaal geïnstalleerde zonnestroomvermogen in Nederland in 2022 is gegroeid met ruim 26% (Solar Trendrapport 2023). Daarentegen lag het aantal zonuren afgelopen winter echter liefst 28 procent - ruim 96 uren - lager dan het jaar ervoor. Daarmee was de winter van 2022 extreem zonnig en dus een uitzondering, want voorgaande jaren schommelde het aantal zonuren tussen de 215 en 270. Stormachtige winter 2022 Hetzelfde gold voor de productie van windenergie. De eerste maanden van 2022 werden gekenmerkt door de stormen Corrie, Dudley en Eunice. Die hadden logischerwijs grote invloed op de hoeveelheid windenergie die werd opgewekt. Vergeleken met twee jaar geleden werd er afgelopen winter namelijk wél aanzienlijk meer windenergie opgewekt. Liefst 62 uur wekten windmolens meer dan 50 procent van de gevraagde stroom op dat moment op. Zonnepanelen hadden zelfs 93 uren een dergelijk aandeel. Samen produceerden de zon en de wind zelfs 45 uur lang meer stroom dan er op dat moment gevraagd werd. Op die momenten werd dus netto stroom geëxporteerd naar buurlanden.
9 #2 APRIL 2023 a M r k t n i e u w s ISSO-kleintje Zonnestroom Foto: Pixabay Nieuwe startdatum Omgevingswet Foto: Albrecht Fietz Het installeren van fotovoltaïsche (PV) zonne-energiesystemen kent al jaren een sterke groei. En die groei is nog lang niet voorbij. De installatie van een zonnestroomsysteem is voor veel mensen een logische keuze, maar dit moet dan wel goed en vakbekwaam gebeuren. Met het Kleintje Zonnestroom biedt ISSO veel informatie in een handzaam naslagwerk. Het Kleintje Zonnestroom is gebaseerd op de kennis en informatie in het uitgebreide ISSO-handboek Zonne-energie, maar focust zich vooral op de montage van zonnestroomsystemen. Naast de installatie- en elektrotechnische handelingen komen ook sommige bouwkundige aspecten aan bod die betrekking hebben op het kwalitatief goed monteren van zonnestroomtoepassingen. De installatie van zonnewarmtesystemen komt in een ander ISSO-kleintje aan bod. Deze verschijnt naar verwachting voor de zomer. De Kleintjes Zonnestroom en Zonnewarmte vervangen het Kleintje Zonneenergie (versie 2016). Netgekoppelde toepassingen Het ISSO-kleintje Zonnestroom behandelt voornamelijk netgekoppelde toepassingen op woningen en gebouwen. Het boekje bespreekt onder meer de verschillende soorten zonnestroomsystemen en toepassingen en gaat vervolgens in op het starten van een installatieklus. Het elektrotechnisch aansluiten van de panelen en het op juiste wijze installeren en monteren van de bedrading is eveneens een belangrijk aandachtspunt, evenals het plaatsen van de omvormer. Ook vinden de gebruikers enkele checklists, die zij kunnen gebruiken bij het opleveren van zonnestroomsystemen, maar ook bij het uitvoeren van metingen en beproevingen aan pv-installaties. www.isso.nl De nieuwe datum voor de invoering van de Omgevingswet is vastgesteld op 1 januari 2024. De streefdatum van invoering per 1 juli dit jaar is niet meer aan de orde. De omgevingswet moet zorgen voor een verregaande vereenvoudiging van de ontwikkeling en het beheer van de leefomgeving. van intensieve testen die door een externe partij is gevalideerd. Rijk, bedrijfsleven en de koepels van provincies, gemeenten en waterschappen vinden het daarom van essentieel belang dat de Eerste en Tweede Kamer snel besluiten over de ingangsdatum. Cruciale stappen Snel zekerheid over de invoeringsdatum is voor alle betrokkenen cruciaal om zorgvuldig de laatste stappen te zetten bij de inrichting van de werkprocessen en het vasthouden van kennis en personeel. Daarnaast hebben initiatiefnemers bij planvorming en vergunningverleningstrajecten zekerheid nodig over de wet- en regelgeving die van toepassing is. Hierbij gaat het om wet- en regelgeving over bouwen, milieu, water, ruimtelijke ordening, natuur en een goed evenwicht tussen het benutten en beschermen van de leefomgeving. Minister De Jonge laat weten dat de startdatum van 1 januari 2024 recht doet aan de wens van de VNG en het bedrijfsleven om tussen de definitieve vaststelling van de invoeringsdatum van de Omgevingswet en de daadwerkelijke invoering minstens zes maanden inregeltijd te hebben. De Omgevingswet kan verantwoord en zorgvuldig van start. Het onderliggende digitale stelsel is technisch voldoende gereed en vormt voor de invoering geen blokkade. Dat blijkt uit een derde serie
ECO-DIM.01 0-300W ECO-DIM.03 0-500W ECO-DIM.05 DUO 2x0-100W ECO-DIM.07/.10 Zigbee/Z-Wave/WiFi ECO-DIM.11 Wisseldimmer 0-250W Universele led dimmers met KRACHTIGE specificaties! PARTNER GLN: 8719332901511 www.ecodim.nl | info@ecodim.nl | 0314-728014 certified product certified product
11 a M r k t n i e u w s Foto: Zonneplan #2 APRIL 2023 Carrièreswitch: brede overweging Doorstart Jansma Drachten Foto: Dura Vermeer Het 102-jarige familiebedrijf Jansma Drachten kwam vorig jaar in de financiële problemen. Met de overname door Dura Vermeer is de doorstart een feit. De Friese infraspecialist en het landelijk opererend bouwconcern zijn medio januari een overname overeengekomen van lopende projecten en debiteuren. De onderneming gaat verder onder de naam Dura Vermeer Jansma. Het gros van de medewerkers blijft verbonden aan de onderneming. Voormalig directielid George Kempenaar van Jansma Drachten wordt benoemd tot nieuw algemeen directeur van Dura Vermeer Jansma. Kempenaar: “Ik ben blij dat we in de gelederen van Dura Vermeer worden opgenomen. Beide zijn familiebedrijven. Door deze doorstart blijven we lokaal verbonden aan de noordelijke regio en, het allerbelangrijkste, behoudt het overgrote deel van onze mensen hun baan.” Om de energietransitie te doen slagen is personeel nodig. Met name technische vakmensen kunnen de komende decennia het verschil maken, maar er is een tekort. Twee op de drie werkende Nederlanders overweegt een andere baan. Dat blijkt uit onderzoek van energiebedrijf Zonneplan onder duizend werkende Nederlanders. Van de mensen die een carrièreswitch overwegen, geeft de helft aan veel waarde te hechten aan maatschappelijk relevantie in hun werk. Mannen zeggen in het onderzoek van Zonneplan iets meer bezig te zijn met een carrièreswitch dan vrouwen: 9 procent van de mannen denkt hier zelfs elke dag over na, tegen 6 procent van de vrouwen, terwijl het percentage mannen dat zegt er nooit mee bezig te zijn 35 procent is en onder vrouwen 38 procent. Jongeren (18-34 jaar) zijn vaker bezig met een overstap (76 procent) dan ondervraagden in de leeftijdscategorieën 35-49 jaar (67 procent) en 50-65 jaar (49 procent). Maatschappelijk relevant Een belangrijke reden om verder te kijken op de banenmarkt is voor veel Nederlanders het gemis van maatschappelijke meerwaarde in hun huidige baan. David Venderbos, recruiter bij Zonneplan, merkt dit de laatste jaren veel in de sollicitatiegesprekken die hij voert. “Ik spreek bijvoorbeeld veel zij-instromers die momenteel actief zijn als productiemedewerker en dat stukje toegevoegde waarde missen. Of denk aan automonteurs. Hun werk wordt steeds meer overgenomen door computers. Ook pakketbezorgers en winkelmedewerkers die bij ons solliciteren noemen vaak het missen van een daadwerkelijk doel in hun werk als argument om de overstap naar werken in de energietransitie te maken.” Zonneplan Academy Om de plannen om de energietransitie te versnellen te kunnen verwezenlijken, opende Zonneplan begin 2021 reeds de Zonneplan Academy. In dit praktijkopleidingscentrum, waar twee levensechte oefendaken zijn nagebouwd, worden toekomstige monteurs in twee weken klaargestoomd om zonnepanelen te installeren. Inmiddels installeert het bedrijf ook laadpalen, waarvoor de eigen Academy eveneens de basis vormt. En in de nabije toekomst worden thuisaccu’s aan het productportfolio toegevoegd.
12 #2 APRIL 2023
13 a M r k t n i e u w s #2 APRIL 2023 Directieteam Oosterberg uitgebreid Foto’s: Koninklijke Oosterberg Circulair keteninitiatief voor groepenkasten Het directieteam van Koninklijke Oosterberg is weer op volle sterkte. Op 1 januari 2023 is Fabienne Linschoten gestart als de nieuwe directeur marketing van de elektrotechnische groothandel. Daarnaast groeide Marleen Vloedgraven-Vos per 1 oktober 2022 door naar de functie van directeur P&O. Fabienne Linschoten (foto links) is aangetrokken als de nieuwe directeur marketing van Koninklijke Oosterberg. Na functies bij Bol.com en Canon Europe was zij de laatste 11 jaar werkzaam bij Makro Nederland in verschillende leidinggevende rollen op het snijvlak van marketing, e-commerce en digitale transformatie. Marleen Vloedgraven-Vos werkt sinds 2012 bij Koninklijke Oosterberg. Nadat zij de afgelopen jaren werkzaam was als hoofd P&O en KAMV, groeide ze eind vorig jaar intern door naar de functie van directeur P&O. Familiebedrijf Koninklijke Oosterberg is een ISO 9001-gecertificeerde elektrotechnische groothandel met ruim vierhonderd medewerkers en twintig vestigingen, verspreid over heel Nederland; een hoofdkantoor en een centraal distributiecentrum in Apeldoorn. Het familiebedrijf bestaat bijna 130 jaar en biedt, naast de verkoop van een breed assortiment elektrotechnische artikelen, beveiligingsproducten en duurzaamheidsproducten, een uitgebreid pakket aan diensten en maatwerkoplossingen. Nederland verduurzaamt en kiest massaal voor elektrificatie. Hiervoor is uitbreiding van de elektrische installaties noodzakelijk. Circolektra is een circulair keteninitatief van marktpartijen die oude groepenkasten en verdelers inzamelen. “We maken zo collectief impact op de verhoging van de veiligheid, vermindering van de belasting op het milieu en inzet van inclusief werk”, aldus de initiatiefnemers ABB, Attema, Eaton, Hager en Schneider Electronic met Circospin als ketenregisseur. Veiligheid Door de elektrificatie belandt er jaarlijks meer dan 1.000.000 kilo aan oude groepenkasten op de afvalberg. Daarnaast worden oude en onveilige groepenkasten en verdelers regelmatig doorverkocht zonder goedkeuring of garantie van de producent. Dit kan tot gevaarlijke situaties leiden: 30 procent van alle elektriciteitsongevallen bij woonhuizen ontstaan in de meterkast. Kortsluiting in de meterkast is brandoorzaak nummer twee. Circolektra stelt veiligheid centraal door oude groepenkasten in te zamelen en te hergebruiken als grondstoffen. Het gaat om tienduizenden oude kasten per jaar. Waardevolle onderdelen en grondstoffen zetten de fabrikanten zo veel mogelijk in voor de productie van nieuwe groepenkasten. Deze remanufacturing gebeurt ook voor componenten zoals automaten en aardlekschakelaars die waardevolle metalen bevatten. “Hoe meer we nu inzamelen, hoe sneller en efficiënter we het gebruik van nieuwe grondstoffen en de uitstoot van C02 kunnen reduceren. Lever je oude groepenkasten en verdelers daarom in of kies voor een eigen inzamelbak op locatie”, aldus woordvoerder Marco Pastoor (links op de foto, met naast hem Circospinoprichter Franjo Stakovic). Meer informatie is te vinden op www.circolektra.nl.
#2 APRIL 2023 14 e B s p a r i n g De toekomst staat morgen al voor de deur Of de vraag naar energiebesparende producten nu aantrekt om praktische redenen, of om de zorg voor het milieu – het is in beide gevallen een commerciële uitdaging. Voor professionele marktpartijen zoals fabrikanten, groothandels en installateurs zal die aanschaf-overweging dus om het even zijn. Of toch niet? Tekst: Martin Bongers Foto’s: WSED en Leopictures Tegelijkertijd melden zich steeds meer nieuwe partijen op de markt, zij willen ook een stuk van de taart. Tekorten en markttoetreders, het wordt steeds duidelijker dat de traditionele installatieketen er daardoor anders uit gaat zien. Dat is een enorme kans, maar voor de installateur die niet oplet of niet meekan, is het een bedreiging. Innovatie In de eerste plaats leiden die tekorten tot innovatie. Het kunststof zonnepaneel van Solarge bijvoorbeeld, ontstond mede uit de wens om niet van componenten uit China afhankelijk te zijn, zowel vanuit politiek als logistiek oogmerk. Maar in de slipstream daarvan betekent het simpele feit dat die kunststof panelen veel minder wegen, dat er volstaan kan worden met een lichtere draagconstructie, dat er minder ‘handjes’ nodig zijn en dat er sneller gemonteerd kan worden. Tegelijkertijd komen er veel meer daken e geopolitieke ontwikkelen in het afgelopen jaar versnelden ons denken over energiebesparing. Het hemd bleek weer eens nader dan de rok, want vooral de energieprijs was de trigger – en niet de noodzaak tot ‘omdenken’. Ook de saldering en het prijsplafond zijn voor de gemiddelde consument alleen interessant omdat het hen ‘snel geld’ oplevert. Voor een ideële transitiestimulans waren deze regelingen ook niet bedoeld. Met andere woorden: ook al zijn de zonnepanelen en andere energiebesparende producten niet aan te slepen, we moeten dit in het juiste perspectief zien. Kans of bedreiging Er zijn leveranciers die een verkoopstijging van meer dan 60 procent noteerden. Die vraagexplosie betekent nogal wat voor de keten: grondstoffen, logistiek, installatiecapaciteit et cetera. In elke ketenschakel ontstaan tekorten, en het einde daarvan is nog lang niet in zicht. Uitdaging voor de installateur D
#2 APRIL 2023 r t i k e l n a a m 15 in aanmerking, daken die ongeschikt zijn voor zware panelen. Dus ontstaat er weer een extra vraag en moeten er nog meer mensen ‘gevonden’ worden die een dak op willen klimmen. Wie die mensen niet vindt, haakt af als installatiepartner. Niet alleen Solarge ziet een deel van de oplossing in innovatie en lokale productie. Het aantal Europese startups neemt enorm toe, mede ingegeven doordat het geld goedkoop is. Investeren levert nog steeds meer op dan een bank aan rente kan bieden. Het gevolg van al die startups is dat er meer en meer ‘slimme’ energiebesparende producten op de markt komen. Of het nu gaat om apparatuur voor domotica, voor smart buildings, om nieuwe typen warmtepompen of thuisbatterijen – het lijkt de mobieltjesmarkt wel. Voordat je het weet is er alweer een beter – lees: zuiniger – apparaat. Maar de klant heeft ook internet, die ziet dat en wil zo’n apparaat. Liefst meteen. Ook dit dwingt de installateur dus tot het aannemen van mensen. Dure mensen, die de innovaties snappen. Want een goede monteur lijkt steeds meer op een whizzkid. Wie niet opleidt, haakt af. Nieuwe dienstverleners In de tweede plaats zien we dat die opkomende bedrijven, met hun nieuwe producten en diensten, de traditionele keten overhoop halen. Een klant of een installateur die op zoek is naar een leverancier, pakt al lang geen Gele Gids meer. Er zijn nu one stop shopping platformen waarmee men detailhandel, groothandel en wellicht ook de importeur omzeilt. Er zijn nu energieleveranciers die ook zelf installeren, er zijn installateurs die energie leveren… kortom, de keten transformeert razendsnel en wie niet anticipeert, haakt af. Coolblue, ooit begonnen met TV’s en laptops, is een goed voorbeeld van wat er gaande is. Het bedrijf opende onlangs een eigen opleidingsinstituut waar jaarlijks meer dan honderd zonnepaneelmonteurs worden opgeleid. En voortdurend worden bijgeschoold. ‘Tja, als we dan toch bezig zijn’, dacht Coolblue, ‘waarom dan niet meteen ook opleiden voor laadpalen? Dan kunnen we die ook online verkopen. En doe de stroomleverantie dan ook meteen maar!’ En zo doemt er uit het niets, zo maar een sterke concurrent op. Niet voor een bepaalde partij uit de traditionele keten, maar voor een hele serie ketenschakels tegelijkertijd. Slimme klanten In de derde plaats: de klanten worden zelfredzamer. Ze zoeken een manual-filmpje op internet op, bestellen zelf de panelen of een warmtepomp en hup, aan de slag. In Den Bosch (De Boschgaard) en Almere (Oosterwold) kunt u met eigen ogen zien waartoe die consument in staat is, in collectief verband. In beide plaatsen ontstaan megagrote, duurzame wijken waar men zelf zorgt voor zaken als energie en afwatering. Alles circulair uiteraard. Afkijken Het beste is het om dit allemaal te zien als een uitdaging: de moderne klant kan een hoop, maar er is nog steeds regie nodig. Of advies en training. En wat Coolblue kan, kunt u ook. Kijk daarbij – net zoals Coolblue deed – goed om u heen, want het idee voor een totaalleverancier met een heuse eigen Academy is in enkele landen om ons heen al voorgedaan. Ook daar zijn het trouwens de niet-traditionele marktpartijen, die voor innovaties en marktverstoringen zorgen. Om u heen kijken kan via internet. Volg bijvoorbeeld een paar van de talloze sites die investeringen in energystartups rapporteren, kijk af wat die jonge gasten verzinnen. Of bezoek congressen en beurzen. Zo was er afgelopen februari nog het drukbezochte congres Solar in 2030, Elektropraktijk deed er verslag van. World Sustainable Energy Days Nog veel drukker bezocht werden de World Sustainable Energy Days (WSED), van 28 februari tot 3 maart in Wels, Oostenrijk. Een internationale conferentie met meer dan 600 experts uit 50 landen. Met een parallelbeurs waar internationale bedrijven hun productinnovaties lieten zien aan de circa 78.000 bezoekers. Tijdens het evenement over energie-efficiënte werd ook een update van de nieuwe EU-richtlijnen en -financieringen gedeeld. Voor het overige stonden alle dagen in het teken van energie-innovaties. Opvallend was de relatief grote aandacht voor pellets en andere biomassa-brandstoffen, inclusief innovatieve mini-biomassacentrales voor thuis, in de garage. Dit alles werd gepresenteerd als een CO2-neutrale, schone oplossing voor het energietekort. Misschien omdat het De markt voor energiebesparende producten voor huishoudens en kleine bedrijven neemt een vlucht. Die markt bevat veel meer dan alleen zonnepanelen. Logo van de World Sustainable Energy Days 2023.
— Smalle groepenkast, uitgebreide mogelijkheden. Met ABB heb je het antwoord in handen. Nu we steeds meer energie verbruiken én steeds meer elektrische apparaten hebben, is uitbreiding van bestaande groepenkasten nodig. Alleen is er in de meterkast niet altijd genoeg ruimte om een extra groepenkast te installeren, naast de bestaande groepenkast van 220 mm breed. ABB biedt hiervoor een oplossing: de Hafonorm 6+6. Deze is geschikt voor zowel bestaande bouw als nieuwbouw. De smalle Hafonorm 6+6 bevat twee rijen met elk 6 modules. De groepenkast past daardoor gemakkelijk in smallere meterkasten en biedt toch 12 extra modules. De groepenkast is compatibel met andere Hafonorm groepenkasten en accessoires. Meer weten? Kijk op to.abb/rrp0E0TH
#2 APRIL 2023 r t i k e l n a a m 17 in Oostenrijk was – bossen zat – maar in Nederland kijken we daar wat genuanceerder tegenaan. Energiecollectieven Wel interessant voor Nederlandse installateurs: het programmaonderdeel Power to the people: energy savings and Energy Communities, waarin best practice voorbeelden voorbij kwamen van georganiseerde energieconsumenten. In Nederland neemt het samen energie beheren (op straat- of wijkniveau) intussen steeds meer toe en deze ontwikkeling is zoals gezegd voor installateurs lucratief – niet om de schroeven aan te draaien of om de spullen te leveren (want dat kunnen die consumenten vaak wel zelf), maar als regisseur en adviseur. Relevant waren ook de sessies over de ‘industriële transitie,’ de verandering die de keten zelf ondergaat onder druk van de energiecrisis. Veel nadruk uiteraard op innovaties en technologische opties om de eigen ketentransformatie in de pas te laten open met de marktontwikkeling. Simpeler gezegd: meebewegen om te overleven. Presentaties terugkijken? Ga dan naar www.wsed.at of neem contact op met OÖ Energiesparverband, Landstrasse in Linz, telefoon: + 43-732-7720-14386, e-mail: office@esv.or.at, internet: www. esv.or.at. Praktische besparingsopties Kortom, allemaal noodzakelijke informatie om ‘in de toekomst te kijken’, om strategisch te kunnen anticiperen. Want die toekomst kan zo maar morgen al voor de deur staan. Intussen bellen er wel gewoon klanten die liefst vanmiddag al ‘een energiebesparend apparaat’ willen hebben. Meestal klanten die vanuit hun portemonnee denken, niet vanuit idealen. Waar liggen dan de praktische kansen voor de installateur? Op één staat uiteraard het isoleren van woning of kantoor. Voor de gemiddelde installateur lijkt dit niet tot het metier te behoren, maar dat is het dus wel. Want vanuit de ene dienstverlening volgt de andere. Op twee: het zonnepaneel. Glas of kunststof, afhankelijk van de locatie. Drie is het slim integreren van zo’n paneel met vraag en aanbod binnen de locatie, eventueel in combinatie met een warmtepomp, misschien met een oplaadpunt voor de auto. Dat neigt al een beetje naar een smart building, waar een zelfdenkend regelsysteem de regie voert. Vier: domotica. Met je telefoon of een display in één keer alle led-verlichting in en om het huis regelen. Op afstand de verwarming aanzetten, kijken wie er voor de deur staat. Vijfde plek: warmteterugwinning en ex aequo een warmte-terugwinsysteem voor in de douche. Verder nog wat ‘klein spul’ maar vanuit service en factuurwaarde niet minder interessant: de slimme thermostaat, ledverlichting, een zonneboiler of een lucht/ water warmtepomp, elektrische radiatoren of infrarood verwarmingspanelen. Thuisbatterij Gelukkig zijn er ook klanten die wèl voor een duurzame oplossing kiezen, die actief willen bijdragen aan de transitie. Voor hen is er de thuisbatterij. Helemaal interessant is het, als zo’n batterij gecombineerd wordt met een dynamisch energiecontract. De klant is dan in staat om energie in te kopen tegen het laagst mogelijk uurtarief en na gebruik het restant te verkopen tegen het hoogste tarief. De klant wordt handelaar en gaat daardoor heel bewust om met energie. Die klant zal zich dan wel twee keer bedenken voordat hij, net als vrijwel heel Nederland, alles om zes uur ’s avonds aanzet – in tegenstelling tot iemand met alleen een saldering, die zal er niet bij stil staan. Anders gezegd: een thuisbatterij koop je niet alleen voor jezelf, je wordt daarmee onderdeel van het grote geheel. Je helpt al handelend en besparend actief mee om geen energie te gebruiken wanneer dan niet rationeel is, je helpt dus mee om het stroomnet te stabiliseren. Wachten op subsidie voor een batterij? Niet verstandig. Tegen de tijd dat die subsidie er is, worden de apparaten weer duurder en intussen had men al heerlijk kunnen genieten, ook financieel. Tot slot: de markt verandert in rap tempo. De apparatuur wordt meer en meer high tech, de klanten zelf zijn ook slimmer. De concurrentie komt uit de gekste hoeken. Verander dus mee, of tel uw knopen. Om in wielertermen te spreken: het peloton wacht op niemand. x Enkele beelden van deelsessies tijdens het WSED-wereld-energiecongres. Met een thuisbatterij werk je bewust mee aan een duurzame transitie
18 #2 APRIL 2023 o l a r S Kennis en mensen: Nederland doet het goed. Zowel per vierkante meter als per hoofd van de bevolking, hebben wij de meeste zonnepanelen. Maar dat is geen reden om tevreden achterover te leunen. Eigenlijk groeide de markt iets te snel. Kennis en ‘handjes’ worden snel schaarser, de regelgeving neemt toe. De wet van de remmende voorsprong komt om de hoek kijken. Tekst: Martin Bongers Foto’s: Solarge andere woorden, als het om regelgeving gaat, snijdt Solarges mes aan meerdere kanten: bouwvoorschriften, circulariteit, ARBO. De Leede: “We zijn met ons allen inderdaad hard opgeschoten, maar het was toch vooral de vraag wie zo snel mogelijk het laagst hangende fruit zou plukken. De ‘gemakkelijke’ locaties dus. Wat er nu resteert zijn veelal de ‘lastige’ plekken, maar dankzij onze innovatie hoeft dat geen probleem te zijn.” Goed voor Solarge dus, maar zeker een kans voor adviesbureaus en installateurs. Ook voor hen gaat er een extra stukje markt open. Wel hier, niet in China Kennis is dus een voorwaarde om de transitie te laten voortgaan. Want alleen kennis leidt tot het soort innovatie, dat inhaakt op marktkansen en tegelijkertijd ijdens het succesvolle congres ‘Solar in 2030’, op 1 februari in Den Haag, waarschuwde Gerard de Leede er al voor: voor een verdere uitrol zijn vraag en aanbod niet bepalend, maar de manier waarop we de regeldruk het hoofd kunnen bieden. “Circulariteit bijvoorbeeld, dat gaat een absolute eis worden. En niet alleen van overheidswege hoor; ook het maatschappelijke Umfeld dwingt ons om dit hoog op de agenda te zetten. Dat vereist innovatie en dus kennis.” De CTO van Solarge weet waarover hij praat. “Het succes van onze panelen komt voort uit kennis. Kennis van de materie, kennis van de markt. En de kunde om dat te vertalen naar een commerciële toepassing.” Want wat Solarge deed, was een circulair, kunststof (composieten) zonnepaneel ontwikkelen, dat bijna de helft lichter is dan zijn glazen concurrent. Daardoor kan een paneel groter zijn, terwijl het in verhouding juist minder bevestigingsmateriaal nodig heeft. Met Wet van de remmende voorsprong T De markt voor huishoudens en kleine bedrijven neemt een vlucht
19 #2 APRIL 2023 l n a a m onontbeerlijk een goed huwelijk sluit met de lastige regelgeving. De Leede: “Als je me vraagt waarom onze panelen in Nederland zijn ontwikkeld en niet in China, dan is het precies daardoor: de regeldruk ‘dwingt’ ons om specifieke academische kennis te ontwikkelen en toe te passen. In China bestaat die regeldruk nauwelijks, dus voelen ze zich niet gedwongen om te innoveren.” Start ups Maar waar zijn onze innovators dan? Tijdens het congres Solar in 2030 werd nog geen aandacht gegeven aan energy start ups – een pitch zou de volgende keer leuk zijn. Ook in de main stream media is het oorverdovend stil. Terwijl ze er wel degelijk zijn. Om een indruk te geven: tussen oktober ‘22 en februari ‘23 werd door Europese energy start- en scale ups 2,5 miljard ‘opgehaald’. Gezamenlijk. Het Nederlandse aandeel daarvan bedroeg iets minder dan 1 miljard. Dat is bepaald geen kattenpis. Chapeau dus, Nederland trekt de kar. Wat valt hierbij op, wat die Nederlanders betreft? Dat het overgrote deel van de investeringen naar bedrijven gaat die zich bezighouden met òf het plaatsen van hardware zoals opslag en zonnepanelen, òf met het slim managen van vraag en aanbod – via een platform bijvoorbeeld. Anders gezegd: de interesse gaat vooral uit naar de productie en distributie van energie en veel minder naar – bijvoorbeeld – de seriematige productie van innovatieve componenten voor de transitie. Personeel trainen Een klein probleem ligt dan misschien op de loer. We kunnen produceren wat we willen, we kunnen vraag en aanbod slim verdelen, maar als we de ‘handjes’ niet hebben om het allemaal aan te leggen valt alles stil. Wat bij de buitenlandse start ups juist opvalt, is dat daar veel geld gaat naar bedrijven die niet alleen hardware of services verkopen, maar ook de mensen trainen om het te installeren. Een heuse ‘in house academy’ is dan goed bedacht en het triggert investeerders. Sommige start ups gaan nog een stap verder en bieden ‘energy-as-a-service’ aan: je hoeft je als consument of bedrijf dan niet meer af te vragen hoe ‘het’ werkt, je hoeft niet meer uit te vinden of een warmtepomp bij je situatie past of niet, of welk soort zonnepanelen, en geen zoektocht meer naar wie je waarvoor moet bellen. Nee, je neemt gewoon een abonnement op duurzame energie, that’s it. Opgepast! Markttoetreders Het lijkt er dus op dat we in Nederland innovatief zijn en de marktkansen pakken, maar dat we tegelijkertijd vergeten – in alle haast – om de mensen op te leiden die al die mooie producten kunnen laten werken. Want waar moet een doorsnee consument of bedrijf zich melden, met een vraag over energiebesparing, over een warmtepomp, of over domotica? Te verwachten valt dat de keten de komende jaren flink opgeschud gaat worden. Traditionele, kleinere ‘old school’ adviesbureaus en installateurs kunnen de ontwikkelingen onmogelijk bijbenen; kennis opdoen of inkopen kost gewoon Gerard de Leede, CTO van Solarge. Ook voor adviesbureaus en installateurs gaat er een extra stukje markt open
JUNG.NL/JUNGHOME Conventioneel ontworpen en geïnstalleerd, veilig verbonden via Bluetooth Mesh: met JUNG HOME wordt elke woning eenvoudig smart. JUNG HOME – de digitale infrastructuur voor elke woning JUNG HOME APP EN TASTER 2-VOUDIG
21 #2 APRIL 2023 r t i k e l n a a m te veel geld. En de opleidingen: ook daar zijn op korte termijn te weinig gekwalificeerde docenten om de markt en de technologie bij te benen. Er zal dus een consolidatie plaatsvinden. Het ‘aanbod’, zowel qua knowhow als product, zal breder worden. Alleen adviseren over een zonnepaneel en niet over een laadpaal? Ondenkbaar. Bedreigend voor de bestaande marktpartijen zijn vooral de markttoetreders. Totaal nieuwe bedrijven die met een ‘één-loketoplossing’ komen, zoals de genoemde energy-as-a-service bedrijven. De Leede: “Super interessant. Wij zijn nu nog een pure hardware-leverancier, maar ik kijk hier zeker naar. Je moet niet afhankelijk willen zijn.” En daar heeft De Leede gelijk in. Ook op dit punt dreigt dus voor veel ketenpartijen de wet van de remmende voorsprong. We zien de maatregelen al bij andere bedrijven, onder andere bij de grotere providers zoals Vattenfall: ze nemen zelf adviseurs en installateurs in dienst, of nemen bedrijven over om zich alvast van hun eigen continuïteit te verzekeren. Kansen op de residentiele markt Want de markt wacht niet. En wie niet innoveert – in product of service – kan niet mee. De Leede: “Nu de saldering en de SDE-subsidies er over enkele jaren afgaan, zullen binnen de residentiële en bedrijvenmarkten andere businessmodellen ontstaan. Voor projectontwikkelaars bijvoorbeeld wordt het achterliggende verdienmodel mogelijk wat minder interessant. Daardoor komt er meer capaciteit, middelen en materiaal beschikbaar voor huishoudens en bedrijven.” In het klimaatakkoord werd vastgelegd dat de helft van alle wind- en zonneparken op land in lokale handen moet komen, bijvoorbeeld bij burgercoöperaties. Ook dit streven kan nu ruimte krijgen. Want voor die particuliere markt telt niet zozeer het verdienmodel, als wel de intrinsieke transitie-motivatie, of de energiezekerheid. Kortom, er komt een vraag op ons af, maar wie pakt welke kans? Wie brengt het slimste vraag en aanbod bij elkaar, wie gaat de netcapaciteit intelligent monitoren? Wie heeft het beste batteryidee? Wie traint het personeel op tijd? Solarge is klaar voor ‘the next step’. Nu de overige ketenpartners nog. x De panelen van Solarge wegen nog maar de helft. Te verwachten valt dat de keten de komende jaren flink opgeschud gaat worden
#2 APRIL 2023 22 o C n n e c t 2 0 3 0 a t Samenwerking cruciaal voor een kansrijke toekomst Met Connect2030 wil de technieksector een leidraad en inspiratiebron bieden voor ondernemers, politici, het onderwijs en de wetenschap. Hoe zorg je ervoor dat jouw bedrijf over vijf tot tien jaar nog steeds relevant is? Dat is de centrale vraag die gesteld wordt in het Connect2030-rapport. Techniek Nederland laat onder andere op haar website zien hoe bedrijven en partners uit de technieksector over de ontwikkelingen in de samenleving denken. Wat halen zij uit Connect2030? Wat is essentieel voor hen? Tekst: Roelof Dalhuizen Foto’s: Gerd Altmann en Techniek Nederland e Nederlandse samenleving staat aan de vooravond van enorme transities. Bij vrijwel alle uitdagingen speelt techniek een sleutelrol. Om zicht te krijgen en te houden op de belangrijkste ontwikkelingen voor Nederland en de technieksector op weg naar 2030 hebben partijen uit de technieksector een nieuwe toekomstverkenning uitgevoerd. Dit onderzoek is op 28 september 2022 gepresenteerd. Naast het overkoepelende thema ‘Toekomstbestendigheid’ zijn er vijf thema’s geïdentificeerd die de grootste impact hebben op de technieksector en haar rol binnen Nederland, op weg naar 2030. De drie thema’s ‘Overal en altijd energie’, ‘Gezond, schoon en veilig’ en ‘Circulaire wereld’ kunnen worden beschouwd als de grootste maatschappelijke opdrachten van dit moment. De thema’s ‘Volwassen digitalisering’ en ‘Human capital’ zijn cruciaal als basis voor een toekomstbehendige bedrijfsvoering binnen de technieksector. Handvatten Maren de Weerd, Dura Vermeer, Divisie Techniek over Connect2030: “Ik verwacht dat het rapport handvatten gaat geven, waarbij we als bedrijven kunnen gaan samenwerken naar hopelijk een duurzame toekomst. Als ik kijk hoe dat werkt bij mijn vakgebied – ik zit bij Dura Vermeer Techniek, Installatietechniek – dan merken wij dat er gewoon grote vraagstukken zijn die we niet in ons eentje kunnen aanbieden.” Aantrekkelijk Jan van der Doelen van Bouw en Techniek ING gaat in op de rol van jonge werknemers: “Je moet zorgen dat het jonge talent in de gaten heeft dat het hartstikke leuk is om techniek te willen doen. Aan de andere kant moet je als werkgever zodanig aantrekkelijk zijn, dat die jongeren, die inmiddels heel veel keuzes hebben om hun talent te gaan inzetten, dat ze dat ook echt bij jou bewust willen gaan doen. Je hebt het gewoon nodig, het is geen vrijblijvendheid. Die combinatie draagt in ieder geval bij aan die toekomstbestendigheid.” Van der Doelen vervolgt: “We willen graag, onder andere met behulp van de content in dit rapport, het gesprek aangaan met klanten die allemaal vragen hebben in de trant van ‘Wat moet ik morgen anders gaan doen om uiteindelijk die toekomstbehendigheid – behendig zijn voor de toekomst – georganiseerd te krijgen in mijn bedrijf?’” Kwetsbaarheid Harold Lever is voorzitter van de vakgroep Ondergrondse Netwerken en Grondwaterbeheer bij Bouwend Nederland. “Wat me uiteindelijk het meeste bijbleef, was de invalshoek van kwets- ‘Als we het in ons eentje gaan proberen, is het heel moeilijk om de doelen waar te maken’ D
#2 APRIL 2023 23 r t i k e l n a a m baarheid. We zitten zo vaak vanuit ons eigenlijk te denken, dat we weten hoe het moet en wat er moet gebeuren – dat is voor mijzelf ook een les, ik ben vaak iemand die vindt wat hij vindt. Dan heb ik ook gelijk. Maar ja, als iemand anders dat ook heeft, bereiken we elkaar niet. Soms moet je dat loslaten om elkaar te vinden. Dat is wat ik uit Connect2030 haal.” Lever merkt verder op: “Als er een monteur vertrekt, komt er 0,8 monteur voor terug. Vroeger was het voor monteurs buiten discussie: je werkt fulltime. De monteur van nu en van morgen wil ook ruimte voor z’n eigen gezin en privéleven. Die wil vier dagen in de week werken en zo zijn er wel meer dingen die aan het verschuiven zijn. Als we daar niet op inspelen, bereiken we nooit de capaciteit en de mensen, het vakmanschap dat we nodig hebben om de transitie te realiseren.” Andere aanpak “Energietransitie is een van de grote opgaven die we op dit moment hebben”, aldus Geeke Feiter, directeur van het Verbond van Verzekeraars. “We zien aan de verzekeraarskant dat we erin moeten duiken en er verstand van moeten krijgen. Ik denk dat de technieksector dat net zo hard moet doen, wil je nog meedoen in de energielevering van Nederland. Je zult je moeten verdiepen in wat dit betekent en hoe je daarvan een onderdeel kunt uitmaken.” Tanja Hulst, Be an Engineer bij Hogeschool van Amsterdam: “We krijgen te maken met minder mensen, meer doen. Dat betekent dat je dingen significant anders moet aanpakken. Of het nou je businessmodel, je werkwijze of het opleiden is. Het betekent echt op een andere manier organiseren, op een andere manier werken, op een andere manier naar vraagstukken kijken. Daar zitten dus ook heel veel ondernemende vaardigheden in die nodig zijn voor deze branche. Inspiratie en integratie Ferdi Licher, directeur Bouwen & Energie van het ministerie van BZK: “Hoe kom je van traditionele techniek, het plaatsen van cv-ketels in woningen, naar een weHoe zorg je ervoor dat jouw bedrijf over vijf tot tien jaar nog steeds relevant is? Dat is de centrale vraag die gesteld wordt in het Connect2030rapport. Met Connect2030 wil de technieksector een leidraad en inspiratiebron bieden voor ondernemers, politici, het onderwijs en de wetenschap.
Bezoek onze website www.ablmobility.nl Van opladen met opgewekte zonne-energie voor particuliere huishoudens tot monitoring en automatische facturering voor huisvesting en commercieel vastgoed – De passende laadoplossing voor elke toepassing. eMobility by ABL
#2 APRIL 2023 r t i k e l n a a m 25 reld waarin alles circulair is, alles met hernieuwbare energie gaat, alles meer geïntegreerd en digitaal gerealiseerd moet worden? Die inspiratie hebben we denk ik heel hard nodig.” “We hebben het vaak over digitalisering, maar het rapport laat heel goed zien hoe digitalisering op vele facetten eigenlijk een rol speelt. Digitalisering is niet alleen van toepassing op een stukje systeem of data, maar biedt integraal ondersteuning bij heel veel thema’s. Het rapport brengt al die thema’s in verband en dat vind ik uitstekend gedaan. Vaak hebben we het over een thema apart: circulariteit of over energiezuinigheid. Het rapport zorgt echt voor integratie”, vertelt Marleen Prins, CEE bij technisch dienstverlener Equans. Strategie “Ik denk dat het vooral ligt aan het samenwerken. De ideeën van Connect2030 zijn natuurlijk heel mooi, maar als we dat in ons eentje gaan proberen dan is het heel moeilijk om de doelen daadwerkelijk waar te maken”, aldus Sem de Jong, student en winnaar van de Techathon 2021. Doekle Terpstra, Voorzitter Techniek Nederland: “Dit rapport kan helpen om met de ondernemers ook het gesprek te voeren over vragen als: ‘Welke strategie is voor mij nou eigenlijk belangrijk? Wil ik klein blijven, wil ik groot worden? Wil ik bepaalde dingen afstoten?’” Meer informatie Naast het volledige rapport van de toekomstverkenning Connect2030 is er een verkorte versie. Deze interactieve samenvatting is eenvoudig leesbaar op tablet, laptop of PC en gemakkelijk doorklikbaar. Op die manier kunnen belangstellenden snel navigeren tussen de verschillende thema’s naar de voor hen meest interessante onderwerpen. Deze interactieve samenvatting is het best te bekijken in combinatie met ‘Mijn Conncet2030’, dat het mogelijk maakt om een persoonlijke lees-meer-lijst van de thema’s, trends en factoren te maken waarin iemand zich wil verdiepen. In de interactieve samenvatting staat uitgelegd hoe deze lijst ‘Mijn Connect2030’ is samen te stellen. Connect2030 is opgesteld in opdracht van Techniek Nederland, Wij Techniek, ISSO en TVVL. Naast een Nederlandse is er ook een Engelstalige versie beschikbaar. Meer informatie: www.startmetconnect.nl/connect2030. x Praatplaat Connect2030. ‘Soms moet je het eigen gelijk loslaten om elkaar te vinden’
26 #2 APRIL 2023 2 Casam-Bee Ondernemingsweg 13 1422 DZ Uithoorn 088-6478965 info@art4light.nl www.art4light.nl
#2 APRIL 2023 27 0 C l u m n a m Meten is toch niet helemaal weten Ik mocht voor mijn werk meedenken over de nieuwbouw van ons praktijkcentrum in Ede. Door een dramatische brand in mei 2018 ging het oude praktijkcentrum verloren. In één nacht. Collega’s die al dertig plus jaren bij ons werkten, zagen hun levenswerk in rook opgaan. Die woensdagmorgen, toen iedereen elkaar ontmoette terwijl de camera’s van SBS, RTL en de NOS over elkaar heen struikelden om deze spectaculaire brand vast te leggen, zal ik niet snel meer vergeten. Maar ook niet dat ik met een klein team de donderdag erop al direct mocht gaan nadenken: en nu? Nieuwbouw. Hoe gaat dat er uit zien. Het praktijkcentrum in Ede was meer en meer gericht op de installatietechniek of beter, klimaattechniek. Dus het nieuwe pand bood heel veel mogelijkheden om diverse klimaatconcepten te integreren en om alvast rekening te houden met een slim gebouw. Aldus gebeurde. Het nieuwe TechCenter (we gaan met de tijd mee) is er gekomen met een overdaad aan sensoren die netjes de luchtvochtigheid vastleggen, de temperatuur, de CO2, de flow, de delta T, het energiegebruik per ruimte. Vraag het en het zit er in. Het gebouw is nu een aantal jaar in gebruik. Ik droom al vanaf het begin van het slimmer maken van het gebouw. In ons MT kreeg ik de handen niet echt op elkaar want men zag de meerwaarde niet. Leuk hoor dat je weet welke ruimte die dag niet gebruikt is maar de avondploeg is er toch al en een lokaal een keer te vaak schoonmaken kan echt geen kwaad. En inmiddels is het gebouw zo druk bezet dat we ook echt niet hoeven te bewaken welke ruimte veel en welke ruimte weinig wordt gebruikt. De doorbraak kwam toen de energierekening te hoog uitviel. Een ton extra in een jaar. Help. Nico, hadden we geen slim gebouw??? Eindelijk had ik een prachtig kapstokhaakje te pakken, energie besparen. Ik mocht wat gaan doen met al die data die uit het gebouw kwam. En ook wilde ik graag aan de slag met WEii oftewel de Werkelijke Energie intensiteit indicator, maar daar over later meer in een andere column. We gingen aan de slag met het in beeld brengen van de grootste energievreters. Op twee manieren. We plaatsten nieuwe sensoren op cruciale plekken die we konden uitlezen via internet . En we gingen aan de slag met ons GBS want ook die kreeg heel veel data binnen. Er gebeurde iets interessants. Onze berekening van de WEii liet zien dat wij al beter presteerden als gebouw dan een Paris Proof gebouw moet doen, ooit. Dat was opmerkelijk en dat geloven we eigenlijk niet. Maar wat nog erger was: de GBS data lieten een heel ander beeld zien dan de separate sensoren die wij geplaatst hadden. Heel opmerkelijk, vindt u niet? Het zegt mij dat een waarschuwing op zijn plek is. Geloof niet klakkeloos alle data die je wordt voorgeschoteld. Een geringe mate van terughoudendheid is op zijn plaats. Meten is weten maar controleren van wat je meet is niet heel erg vreemd dus. Hoe het afloopt met onze WEii maar ook met ons energieverbruik, ik laat het u ooit weten. Nico van Leeuwen ROVC
www.elektropraktijk.nlRkJQdWJsaXNoZXIy NTI5MDA=