ACHTTIENDE JAARGANG JUNI 2023 # 3 Domotica Wordt de installateur een zorg-verlener? Webinar Te gast in de groepenkast Lekstroom Onbekendheid over lekstroom bij DC UPC Heeft de pandemie het mediagebruik veranderd ONAFHANKELIJKE PRAKTIJKINFORMATIE VOOR DE ELEKTROTECHNISCHE BRANCHE €15,00
#smartertogether carat® De stijlvolle Busch-Jaeger carat®-schakelaarserie bewijst dat schakelaars zoveel meer zijn dan alleen gebruiksvoorwerpen. Met een oneindige keuze uit kleuren en bijzondere materialen als glas, stainless steel, chroom, brons, goud en nu ook porselein, sieren de schakelaars als ware eyecatchers de muren. En dankzij de glasheldere stijlelementen en strakke belijningen zijn ze naadloos in elk interieur te integreren. busch-jaeger.nl Busch-Jaeger levert stijlvolle belijningen, kleuren en materialen_
Art4Light bv Ondernemingsweg 13 1422 DZ Uithoorn Nederland 088-6478965 info@art4light.nl www.art4light.nl www.casambi-enabled-products.com Zónder nevenactiviteiten en met meer dan 200 ‘Casambi-Enabled-Products’ op voorraad is Art4Light uitgegroeid tot het grootste Casambi distributiecentrum van Europa. Wij leveren dagelijks uit mits voor 15.00 uur besteld. Art4Light heeft een 360 m grote Casambi hardware & software showroom, een Casambi opleiding centrum alsmede een Casambi B2B helpdesk. Wij zijn gevestigd in Uithoorn, ‘onder de rook van Amsterdam’. Bezoek bij ons (of bij u) op afspraak. 2 LOOK INSIDE PDF
#3 juni 2023 4 o l u m n C i n Praktijk Traditioneel in Elektropraktijk ligt de nadruk op – what’s in a name? – de praktijk. Dit nummer van Elektropraktijk geeft onder meer aandacht aan gebouwautomatisering. Domotica, slimme gebouwen, kunstmatige intelligentie; de ontwikkelingen gaan snel. Verder kunt u lezen over de EPBD III, een werkdocument voor installateurs, en gaan betrokkenen in op de vraag: Wat betekent de elektrificatie van woningen voor de groepenkast? De verschillende onderwerpen grijpen in elkaar als het gaat om de mogelijkheden die er liggen voor et-installateurs. De één komt die onderwerpen al regelmatig tegen in de dagelijkse praktijk, de ander zal er onherroepelijk mee te maken krijgen. Wil ik er wat mee? Kan ik er wat mee? Het zijn vragen die mogelijk beantwoord zullen worden na het lezen van deze editie. Daarbij is me een zin bijgebleven uit het artikel over zorgdomotica, waarin onder meer Programmamanager Terry Heemskerk van Techniek Nederland aan het woord komt. Die zin luidt: ‘Let wel: zorgdomotica is geen gadget; integendeel, het is niet zelden bepalend voor het verschil tussen leven en dood’. In de woorden van Techniek Nederland: “Om dergelijke zorgverlening te kunnen realiseren moeten de omstandigheden wel zodanig zijn dat de zorg op een verantwoorde manier kan worden geleverd. De installatiesector kan die juiste omstandigheden verzorgen.” Wordt de installateur dan zorgverlener? Nee, maar dit kan wél het moment zijn om alvast in overleg te treden met gemeenten en zorginstellingen, met adviseurs en leveranciers. Het is verstandig om ‘bij te scholen’. En het is zeker verstandig om stil te staan bij het werken voor een bijzondere doelgroep. Kansen te over. Terry Heemskerk: “De vraag gaat eraan komen… Het beroep dat wordt gedaan op de technieksector wordt alleen maar groter.” Voor elk bedrijf en individu is de praktijk anders. Hoe vul je zaken in, hoe breng je het over aan geïnteresseerden, wat betekenen ontwikkelingen voor mij en mijn bedrijf? Het zijn onderwerpen waarin freelance journalist Aribert Guiking mateloos was geïnteresseerd. Met een kritische blik beschouwde hij de wereld en ook zijn eigen functioneren. Zijn oprechte mening kon weleens botsen, maar Aribert streed altijd met open vizier. De afgelopen jaren kon u zijn bijdragen regelmatig lezen in dit tijdschrift. Op woensdag 15 maart overleed hij plotseling op 68-jarige leeftijd. Eigenzinnige en markante Aribert is ‘uit de tijd gekomen’, zoals ze hier in het oosten zeggen. Dat is helaas óók de praktijk. Ton Brands Hoofdredacteur Domotica Wordt de installateur een zorg-verlener? Met het ouder worden komen de gebreken. Maar afhankelijk zijn, dat willen de meeste senioren niet. Men wil juist zo lang mogelijk alles zelf kunnen doen – en liefst ook nog in het eigen, vertrouwde huis. Dat laatste komt dan mooi uit, want dat wil de overheid ook. Toch is zorg op enig moment onontkoombaar. Gelukkig is er dan domotica. Maar wat is dat eigenlijk en is het interessant voor de installateur? Webinar Te gast in de groepenkast Op 31 maart organiseerde de Vakcommissie Elektrische Installatiebedrijf (VEI) het webinar ‘Wat betekent de elektrificatie van woningen voor de groepenkast?’. Het webinar werd met ruim tweehonderd deelnemers druk bezocht en zeer goed gewaardeerd. 18 14
#3 juni 2023 5 n h o u d I o u d h Lekstroom Onbekendheid over lekstroom bij DC DC Expert Harry Stokman windt er geen doekjes om: “De kennis ontbreekt vrijwel volledig, 99 procent van de installateurs weet niks van lekstroom bij DC.” De DC influencer waarschuwt al jaren voor de gevaren van DC in relatie met lekstroom. Dit kan zorgen voor corrosie en dus voor gevaar in situaties waar metaal gebruikt is als onderdeel van een dragende constructie. UPC Heeft de pandemie het mediagebruik veranderd Installateurs staan in de frontlinie van innovatie en hebben te maken met een constante stroom van nieuwe producten, technologieën en concepten. In die context is er een grote behoefte aan informatie en is het zinvol om goed te kijken hoe installateurs professionele informatie zoeken, vinden en delen. Daarom is het waardevol om het mediagebruik van installateurs regelmatig te onderzoeken. En verder in dit nummer Model Kwaliteitsborging Gebouwde Omgeving 7 ‘Beunhazen moeten verdwijnen’ 8 Kleintje Elektrische Laadinfrastructuur 9 Nu ook verticale ‘Balkonzon’ 11 Volvo Trucks test elektrische trucks op waterstof 12 Uitzondering voor lood in contactmaterialen 13 Column Nico van Leeuwen 31 Column Berry van Egten 37 Productnieuws 39 Colofon 46 Adverteerdersindex 46 Een compilatie van foto’s die in deze uitgave van ElektroPraktijk zijn gebruikt en die in één oogopslag een indruk geven van de diverse onderwerpen. Websites van fabrikanten 98% Zoeken op Internet 96% Websites van groothandels 96% ductdocumentatie 88% ikanten) 79% 75% 68% 52 Contact met een vertegenwoordiger 89% Advies van de groothandel 87% Evenementen (van fabrikanten) 74% Vakbeurzen 73% Evenementen bij de groothandel 56% Professionele magazines 72% Fabrikantenmagazines 70% Geprinte productdocumentatie 68% Mediagebruik van Nederlandse installateurs in 2023 Q: In hoeverre gebruik je de volgende informatiebronnen voor professionele doeleinden? [soms + vaak] 72% 70% 68% 89% 87% 74% 73% 56% 98% 96% 96% 88% 79% 75% 68% 52% ACHTTIENDE JAARGANG JUNI 2023 # 3 Domotica Wordt de installateur een zorg-verlener? Webinar Te gast in de groepenkast Lekstroom Onbekendheid over lekstroom bij DC UPC Heeft de pandemie het mediagebruik veranderd ONAFHANKELIJKE PRAKTIJKINFORMATIE VOOR DE ELEKTROTECHNISCHE BRANCHE €15,00 Bij de voorpagina 22 32
0-50W 0-150W 0-500W 1 2 3 4 5 6 Led vermogen Geschikt voor wisselschakeling Geruisloos dimmen Geschikt voor alle A-merken afdekmateriaal Bescherming tegen overbelasting en stoorsignalen Optimale dimbaarheid en lichtstabiliteit
7 #3 juni 2023 a M r k t n i e u w s Model Kwaliteitsborging Gebouwde Omgeving Unica mikt op omzetgroei naar 1 miljard euro foto Isaac Smith Digitaal werken is sterk in opmars in de bouw- en installatietechniek. Met het Model Kwaliteitsborging Gebouwde Omgeving (MKGO) introduceert ISSO een instrument voor het (digitaal) borgen van de kwaliteit. MKGO functioneert zowel tijdens de daadwerkelijke realisatie van het bouwwerk maar borgt ook de kwaliteit van het voortbrengingsproces gedurende de gehele levenscyclus van een gebouw. MKGO is de opvolger van het Model Kwaliteitsbeheersing Klimaatinstallaties, beschreven in ISSO/SBR-publicatie 347. Het MKGO is bruikbaar in de gehele gebouwde omgeving; van woningbouw tot utiliteit en voor zowel bouwkundige als technische installaties. In de eerste plaats werd dit model ontwikkeld om digitale informatie naar softwaretoepassingen te kunnen vertalen en in te passen. Deze digitaliseringsslag vraagt om een bouwbreed geaccepteerde structuur. Bouwbreed geaccepteerd “Omdat de MKGO-structuur de hele levenscyclus van een gebouw meegaat, van initiatieffase tot en met ontmanteling, is het een verstrekkend instrument. Het model reist als het ware mee met een gebouw tijdens de hele levensduur”, vertelt Michel Verkerk, operationeel directeur van ISSO. De MKGO-structuur is primair bedoeld om deze digitaal binnen softwaretoepassingen te kunnen toepassen en vertalen. “Om deze digitaliseringsslag te kunnen maken was een bouwbreed geaccepteerde structuur noodzakelijk. De oude MKK-structuur is nu feitelijk door geëvolueerd naar MKGO en biedt dus een zeer complete projectfasering voor de installatie- én bouwwereld.” Unica heeft ook in 2022 prima resultaten behaald. De bedrijfsomzet van de technisch dienstverlener groeide met 14 procent tot 758 miljoen euro (2021: 663 miljoen). Het operationele resultaat liet een sterke groei zien van 29 procent naar 72,9 miljoen euro (2021: 56,4 miljoen). Het concern noteert sinds 2014 een reeks van omzet- en winstgroei. Vanwege het sterke toekomstperspectief verwacht Unica rond 2025 de omzetgrens van 1 miljard euro te doorbreken. De omzetgroei werd met name gerealiseerd door een solide organische groei en de overnames van EAL en ICT-detacheerder Working Spirit in 2022. De nettowinst groeide in 2022 met 13 procent naar 30,3 miljoen euro (2021: 26,8 miljoen). Gunstig perspectief De marktomstandigheden waar in grote delen van 2022 sprake van was, hadden ondanks langere levertijden en hogere inkoopprijzen weinig impact op de resultaten. De leveringsprognoses in de sector zijn inmiddels verbeterd. Het perspectief voor technische dienstverlening en specifiek voor Unica is onverminderd gunstig. Thema’s als de energietransitie, vergrijzing en de herbestemming van kantoorlocaties zijn structurele ontwikkelingen waarbij kennis van gebouwgebonden installaties essentieel is. Bij de omvangrijke verduurzamingsopgave en het intelligenter maken van gebouwen helpt Unica jaarlijks inmiddels vele duizenden bedrijven en organisaties.
8 #3 juni 2023 a M r k t n i e u w s ‘Beunhazen moeten verdwijnen’ Dag van de Bouw foto Tolu Olubode Techniek Nederland vindt dat de overheid een verplichte erkenning moet invoeren voor installateurs van zonnepanelen. Volgens de brancheorganisatie neemt het aantal beunhazen hand over hand toe. Voorzitter Doekle Terpstra: “In 2022 zijn er 30 procent meer zonnepanelen gelegd dan in het jaar daarvoor. Die onstuimige groei trekt óók bedrijven aan die het niet zo nauw nemen met kwaliteit en veiligheid.” Volgens cijfers van de Arbeidsinspectie gebeurden er vorig jaar tientallen ongelukken bij het plaatsen van zonnepanelen. Techniek Nederland denkt dat een verplichte erkenningsregeling voor zonnestroominstallateurs veel onveilige situaties kan voorkomen. Vrij beroep Zonnestroominstallateur is nu nog een vrij beroep. Daardoor kan iedereen, deskundig of niet, zonnepanelen installeren. Volgens Terpstra is dat slecht voor het imago van de sector. “De erkende, vakbekwame zonnestroominstallateurs die lid zijn van Techniek Nederland hebben er last van. Bovendien hindert het de energietransitie. Mensen moeten kunnen vertrouwen op zonnepanelen die veilig worden geplaatst en goed werken. Vakbekwame, erkende installateurs die lid zijn van Techniek Nederland, kennen de veiligheidseisen en passen die ook toe. Het aantal ongevallen met monteurs zal door een verplichte erkenning zeker afnemen.” Kwaliteit en veiligheid Techniek Nederland heeft voor het leveren en installeren van zonnestroominstallaties een kwaliteits- en veiligheidsborgingssysteem ontwikkeld. De brancheorganisatie vindt dat álle installateurs van zonnepanelen aan dat systeem zouden moeten voldoen. Terpstra: “Dat is in het belang van de consument én in het belang van de monteurs.” Als het aan Techniek Nederland ligt, mogen alleen alle erkende en gecertificeerde zonnestroom-installateurs die in het Centraal Register Techniek staan nog zonnepanelen plaatsen. Normaal gesproken is een bouwplaats verboden toegang voor onbevoegden. Eén keer per jaar openen de leden van Bouwend Nederland de hekken van een aantal bouw- en infrawerken in aanbouw voor het grote publiek. Op zaterdag 17 juni op de Dag van de Bouw is iedereen van harte welkom om een kijkje te nemen en vragen te stellen bij deelnemende projecten. Dit jaar organiseert brancheorganisatie Bouwend Nederland voor de zestiende keer de Dag van de Bouw. Tot nu toe meldden al ruim honderd bouwprojecten zich aan en dit aantal zal naar verwachting de komende weken nog verder oplopen. De website www.dagvandebouw. nl biedt een actueel overzicht. Bezoekers krijgen uitleg en een rondleiding over het project, ze kunnen constructies van dichtbij bekijken en op sommige locaties worden ook extra activiteiten georganiseerd, zoals optredens, demonstraties of een speurtocht voor de kinderen. De veelzijdigheid van de bouw- en infrasector is goed zichtbaar op de Dag van de Bouw door de grote verscheidenheid aan deelnemende projecten: van huizen en wegen tot scholen, stations en een kerk in aanbouw. Je ziet met eigen ogen wat er allemaal bij komt kijken om deze projecten letterlijk van de grond te krijgen. De Dag van de Bouw wordt op 17 juni officieel geopend door minister voor Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening Hugo de Jonge.
9 #3 juni 2023 a M r k t n i e u w s Kleintje Elektrische Laadinfrastructuur Binnenklimaatlabel voor TVVL foto TVVL Met de snelgroeiende elektrificatie van het Nederlandse wagenpark, neemt ook de behoefte aan laadinfrastructuur een grote vlucht. Op allerlei plekken zullen steeds meer laadpalen nodig zijn. Dit betekent een enorme groeimarkt voor installateurs en technisch dienstverleners. Om hen alle praktische kennis voor dit installatiewerk aan te bieden, lanceert ISSO het Kleintje Elektrische Laadinfrastructuur. Met dit nieuwe Kleintje wil ISSO met name de vakman helpen om de installatietechnische aspecten van de laadinfrastructuur helder en inzichtelijk te maken. Dat wil zeggen dat de elektrotechnicus in dit naslagwerk kan lezen welke specifieke, elektrotechnische handelingen en voorschriften er komen kijken bij zowel het ontwerp, de uitwerking en de realisatie van dit type installaties. Doordat de kennis in dit Kleintje redelijk breed is opgezet, is hij voor meerdere doelgroepen interessant. Dat dit ISSO-Kleintje juist nu tot stand kon komen, komt doordat er inmiddels een flinke mate van harmonisatie is gerealiseerd. Zowel op het gebied van laadprotocollen, kabels, stekkers en nog enkele andere zaken is er veel meer eenduidigheid. Dit geldt bijvoorbeeld ook voor de communicatie met netwerkbedrijven en de aansluitspecificaties van ElaadNL. Al deze aspecten komen daarom ook aan bod in het Kleintje Elektrische Laadinfrastructuur. Debby Slofstra en John Lens (links op de foto) ontvingen op 11 april namens TVVL het officiële binnenklimaatlabel van Remi Hompe, voorzitter van de stichting Binnenklimaattechniek. De stichting is een kennisplatform en biedt handvatten om het binnenklimaat in Nederland te verbeteren door middel van tools en instrumenten. Het binnenklimaatlabel is een erkenning voor de inspanningen van TVVL om een gezond en comfortabel binnenklimaat te creëren voor medewerkers, cursisten en bezoekers. Keurmerk Het binnenklimaatlabel is een keurmerk dat aangeeft dat een gebouw voldoet aan strenge eisen op het gebied van luchtkwaliteit, temperatuur, licht en geluid. TVVL heeft zich ingespannen om deze eisen te halen en te behouden en is daarvoor beloond met de uitreiking van het Binnenklimaatlabel B. Het binnenklimaatlabel wordt uitgereikt door een onafhankelijke organisatie die de binnenklimaatkwaliteit van gebouwen beoordeelt en certificeert. Het keurmerk is bedoeld om het bewustzijn van het belang van een gezond binnenklimaat te vergroten en om gebouweigenaren te stimuleren om te investeren in het creëren van een gezond en comfortabel binnenklimaat. TVVL biedt een platform voor mens en techniek en is opgericht in 1959. De organisatie is een gespreks- en kennispartner in de technologiesector. TVVL geeft cursussen, workshops en trainingen en organiseert evenementen door heel Nederland. Expertgroepen van TVVL zijn actief op diverse vakgebieden zoals elektrotechniek, klimaattechniek, sanitaire technieken en gebouwbeheer.
JUNG.NL/JUNGHOME Conventioneel ontworpen en geïnstalleerd, veilig verbonden via Bluetooth Mesh: met JUNG HOME wordt elke woning eenvoudig smart. JUNG HOME – de digitale infrastructuur voor elke woning JUNG HOME APP EN WANDCONTACTDOOS MET RANDAARDE ENERGY
11 a M r k t n i e u w s FOTO: Mircea - Pixabay #3 juni 2023 Nederland zonnepanelenland foto Vivint Solar Nu ook verticale ‘Balkonzon’ Nederland is in korte tijd een echt zonnepanelenland geworden. In ons land steeg het aantal huizen met zonnepanelen in een jaar tijd met ruim een kwart (+26,1 procent). Vooral in de provincie Brabant nam het aantal woningen met zonnepanelen toe met bijna 30 procent. Dit blijkt uit onderzoek van Independer op basis van recente CBS data. In elke provincie is flink geïnvesteerd in zonne-energie. Noord-Brabant is koploper. Daar nam het aantal woningen met zonnepanelen toe met 29,8 procent. Met kort daarachter Zuid-Holland, met ook een forse stijging van 29,6 procent. Zeeland heeft de laagste stijging, al nam het aantal woningen met zonnepanelen op het dak alsnog toe met 18,4 procent. “Naast groene doelstellingen plaatsen veel mensen nu zonnepanelen, omdat de energieprijzen nog steeds hoog zijn”, aldus Independer energie-expert Joris Kerkhof. Momenteel heeft gemiddeld 22,1 procent van de Nederlandse woningen zonnepanelen, al zijn er lokaal grote verschillen. Drenthe loopt voorop: hier heeft 34,6 procent van de huizen een installatie om zonnestroom op te wekken. Ook in Friesland (30,5 procent), Zeeland (29,5 procent) en Groningen (28,5 procent) hebben veel woningen zonnepanelen. In Zuid-Holland heeft 14,7 procent van de woningen installaties met zonnepanelen. Ook in Noord-Holland is dit percentage lager dan elders in het land (16,1 procent). “In deze provincies heb je veel steden met hoogbouw en ook sociale huurwoningen. We zien dat hier de stap naar verduurzaming nog moet worden gemaakt”, aldus Kerkhof. Momenteel hebben bijna 1,8 miljoen woningen panelen op het dak liggen, een toename van 26,1 procent ten opzichte van een jaar eerder. In de energietransitie zijn er voor appartementeigenaren tot op heden nauwelijks opties op de markt om zonne-energie op te wekken. Onlangs is er een nieuw systeem op de markt geintroduceerd, waarbij de zonnepanelen eenvoudig aan het balkon kunnen worden bevestigd. Dit biedt nieuwe mogelijkheden, mede doordat de panelen inmiddels zo zijn doorontwikkeld, dat deze ook verticaal gehangen rendabel zijn. De foto toont Enrico de Vries, eigenaar van Balkonzon, met een lichtgewicht zonnepaneel. In Nederland zijn zonnepanelen aan het balkon een relatief onbekend fenomeen. Wat dat betreft lopen onze oosterburen hierin voorop. Het was in Duitsland waar Enrico de Vries op het idee kwam om te onderzoeken of er in Nederland ook een markt is voor een zogeheten balkoncentrale. Mede vanwege een subsidieregeling in Berlijn blijken zonnepanelen aan het balkon daar een enorme hit te zijn. Dus waarom in Nederland niet. Niet elk zonnepaneel blijkt geschikt te zijn om aan een balkon te installeren. Dat heeft met name te maken met het gewicht en de opbrengst per zonnepaneel. Naar aanleiding van onderzoek met proefopstellingen bleek dat een halfcelmodule het optimale gewicht en een hoog rendement heeft.
12 #3 juni 2023 a M r k t n i e u w s Volvo Trucks test elektrische trucks op waterstof Vorig jaar presenteerde Volvo Trucks voor het eerst zijn elektrische brandstofceltrucks. Deze emissievrije vrachtwagens gebruiken waterstof om hun eigen elektriciteit aan boord op te wekken en kunnen hiermee lange afstanden afleggen. Onlangs zijn de trucks voor het eerst getest op de openbare weg; en wel boven de poolcirkel in het noorden van Zweden waar het extreem koud is. “Vrachtwagens rijden zeven dagen per week en in alle weersomstandigheden. De barre omstandigheden op de openbare weg in Noord-Zweden, met ijs, wind en veel sneeuw, vormen een ideale testomgeving”, zegt Helena Alsiö, VP Powertrain Product Management bij Volvo Trucks. "Ik ben blij te kunnen zeggen dat de tests goed verlopen. Het is een bevestiging van tests die vooraf zijn uitgevoerd, zowel digitaal als op onze beperkte testbaan in de buurt van Göteborg." Assortiment Volvo biedt momenteel het breedste productassortiment van batterijelektrische trucks in de branche, met zes modellen in serieproductie, geschikt voor een zeer breed scala aan transporten in en tussen steden. De brandstofcel elektrische vrachtwagens zullen in de tweede helft van dit decennium beschikbaar zijn. Om de ontwikkeling te versnellen, heeft Volvo Group de krachten gebundeld met Daimler om brandstofcelsystemen te ontwikkelen en te produceren die op maat zijn gemaakt voor zware voertuigen. advertentie Meer info? Kijk op www.attema.com Vernieuwende ideeën voor ’n veranderende wereld. INNOVATIEVVE WIGCONSTRUCTIE EENVOUDIGE MONTAGE VOOR MASSIEVE EN SEMI-MASSIEVE WANDEN Nu houtbouw steeds gangbaarder wordt, komt Attema met de oplossing voor schakelmateriaal in massieve wanden. De CLT-inbouwdozen. Door de innovatieve wigconstructie zit deze doos in een handomdraai muurvast in de wand. INSTALLATIE VOLGENS ATTEMA: CLT-inbouwdozen Hou(t)vast in massieve wanden AT1495 Meer informatie over onze CLT-inbouwdozen. Dat is installeren volgens Attema.
13 a M r k t n i e u w s #3 juni 2023 Energieweerbericht op Weerplaza en Weeronline Uitzondering voor lood in contactmaterialen Branchebrede glasvezelcertificering van start Overhandiging van het eerste certificaat voor de examenlocatie van BAM Telecom. Op de foto Mathieu Andriessen, voorzitter Stichting FttX Certificering en Gerard Kraan, manager Research, Learning en Development bij BAM Telecom Samen met Gasunie en TenneT bracht de NVDE van eind oktober 2022 tot en met half maart 2023 een serie energieweerberichten uit. De video’s werden gepresenteerd door Helga van Leur en gastpresentatoren. Vanaf 1 mei 2023 heeft moederbedrijf Infoplaza het stokje overgenomen en toont de weerberichten twee keer per week via Weerplaza en Weeronline. Olof van der Gaag, voorzitter NVDE: ‘Heel mooi dat de energieweerberichten nu nog veel meer mensen zullen bereiken. Want hoe meer mensen in hun energieverbruik meebewegen met het weer, hoe minder vaak de gascentrale aan hoeft.’ Bewustzijn Het energieweerbericht is ontwikkeld om mensen bewust te maken van schommelingen in het weer en onze afhankelijkheid van duurzame energie. Het is belangrijk dat we zuinig omgaan met de beschikbare energie en groene stroom gebruiken op momenten dat deze er volop is. Er zijn dan minder fossiele brandstoffen nodig wat een lagere CO2-uitstoot betekent. Bovendien heeft slim energieverbruik een positieve impact op de belasting van het elektriciteitsnet. Infoplaza heeft in samenwerking met TenneT, Gasunie en de NVDE een nieuw element toegevoegd. Er wordt uitgelegd hoe opbrengsten zijn opgebouwd en wat regionale verschillen zijn. Daarnaast krijgen kijkers, net zoals in de eerdere energieweerberichten, tips om energie te besparen en duurzame energie op de juiste momenten te gebruiken. De stichting FttX Certificering heeft haar eerste branchebrede certificaat voor FttX glasvezelprofessionals uitgewerkt en getest in een pilot. Met deze certificering wil de stichting het vakmanschap en de kwaliteit van de glasvezelinfrastructuur voor de toekomst borgen. De stichting richt zich daarbij op de beheerfase van FttX-netwerken en streeft naar gefaseerde invoering van de nieuwe certificering door glasvezelpartijen. Beheer Omdat de uitrol van glasvezelnetwerken momenteel in volle gang is, is de keuze gemaakt om de certificering te richten op de fase van beheer van deze netwerken. Het eerste uitgewerkte certificaat is BC2, oftewel de monteur FttH-klantaansluitingen. Deze module is in de beheerfase relevant, omdat bij veel klanten ‘na-aansluitingen’ moeten worden gemaakt. Er zijn zogenaamde toetsmatrijzen en eindtermen gemaakt, waarmee opleiders hun lesstof kunnen ontwikkelen. Ook zijn examenopgaven voor theorie- en praktijkexamens opgesteld. Door BAM Telecom is in Zwammerdam een examenlocatie ingericht, alwaar een pilot is uitgevoerd voor de eerste certificering. De locatie is door de Stichting als eerste gecertificeerd. Ook VolkerWessels Telecom werkt voor deze module aan een locatie, in Schoonebeek. Negen certificaten De komende tijd worden door de stichting in totaal negen separate certificaten uitgewerkt, voor verschillende werkzaamheden aan glasvezelnetwerken. www.fttxcertificering.nl Het zware metaal lood is door ECHA (European Chemicals Agency) aangemerkt als Zeer Zorgwekkende Stof (ZZS); ook wel aangeduid als: Substances of Very High Concern (SVHC). Dit betekent dat producten die binnen de EU worden verkocht geen lood meer mogen bevatten Vanuit de RoHS (Restriction of Hazardous Substances Directive) is echter nog een tijdelijke uitzondering (6c) gemaakt voor koperlegeringen die tot 4% lood bevatten. De meeste CEE-Norm contactmaterialen bevatten enkele procenten lood in de koperlegeringen. Het is helaas nog niet mogelijk om alle koperlegeringen in elektrische onderdelen en apparaten loodvrij te maken. Het Duitse bedrijf Bals, met een vestiging in Haarlem, geeft aan onder de naam Innolinq al CEE-norm contactmaterialen te leveren die geheel loodvrij zijn. www.bals.nl
#3 juni 2023 14 o D m o t i c a Wordt de installateur een zorg- verlener? Domotica Programmamanager Terry Heemskerk van Techniek Nederland: “De Comfortinstallateurs hebben de kennis en vaardigheden om woningen geschikt te maken voor zorg aan ouderen of in het algemeen, de woningen van meer comfort te voorzien.”
#3 juni 2023 r t i k e l n a a m 15 Met het ouder worden komen de gebreken. Maar afhankelijk zijn, dat willen de meeste senioren niet. Men wil juist zo lang mogelijk alles zelf kunnen doen – en liefst ook nog in het eigen, vertrouwde huis. Dat laatste komt dan mooi uit, want dat wil de overheid ook. Toch is zorg op enig moment onontkoombaar. Gelukkig is er dan domotica. Maar wat is dat eigenlijk en is het interessant voor de installateur? Tekst: Martin Bongers Foto’s: Techniek Nederland, Gerd Altmann, Harry Strauss omotica is een verzamelnaam voor alle ICT-gerelateerde hulpmiddelen die ons helpen om het leven aangenaam en comfortabel te houden. In die zin heeft het niets met ouderen te maken. Een bekend voorbeeld van domotica is een app, waarmee alle verlichting in huis op afstand geregeld kan worden. Of de verwarming. Zodra domotica een rol krijgt in een passieve of actieve zorgsituatie, noemen we het zorgdomotica. Denk aan een robotje, dat met de thee rondgaat in de eetzaal. Of aan een sensor, die ‘s nachts automatisch de bewegingen van een patiënt meldt op de app van de zorgmedewerker. Met domotica naar een smart buidling? Domotica in een woonhuis of instelling installeren, levert voor de vakspecialist nog niet meteen een ‘smart building’ op. Een smart building, een slim gebouw, denkt namelijk zelf na. Er is dan een component AI (kunstmatige intelligentie) toegevoegd. Even terug naar het voorbeeld van de bewegingssensor: indien de data van die sensor automatisch wordt geinterpreteerd (wat kan), ontstaat er een patroon dat de zorgmedewerker exact vertelt: deze beweging is ongewoon, nu meteen naar de cliënt toe! En andersom: voor heel veel bewegingen hoeft de zorgmedewerker juist helemaal niet in actie te komen, want voor de sensor zijn het bekende, ‘onschuldige’ registraties. En daar gaat het natuurlijk om: zorgpersoneel ontlasten en tegelijkertijd de client niet onnodig storen. Het kan in een smart building zelfs zover gaan, dat de sensor gaat voorpellen: de client zou normaal gesproken rond deze tijd deze beweging gemaakt hebben, maar die bleef uit. Gauw even kijken! Investeringen Zorgdomotica is een jonge ‘markt’. Maar wel een grote. Want de zorgsector ziet zich geconfronteerd met structurele personeelstekorten waardoor zij na moet denken over de inzet van ‘slimme’ oplossingen die het personeel ontlasten. Tegelijkertijd is er de wens van de overheid om de senior zo lang mogelijk in de eigen omgeving te houden, ondersteund door een zorginstelling en familie. Maar ook die mantelzorger redt het niet, zonder technische ondersteuning. Met andere woorden: er zal in de komende jaren enorm veel in zorg-gerelateerde ‘huistechnologie’ geïnvesteerd worden, zowel intramuraal als extramuraal. Toepassing De laatste jaren is het de zorgdomotica een beetje uit beeld geraakt, mede onder Zodra domotica een rol krijgt in een passieve of actieve zorgsituatie, noemen we het zorgdomotica. D
invloed van de enorme vraag naar energiebesparing. Programmamanager Terry Heemskerk van Techniek Nederland zegt hierover: “Klopt, de mensen geven hun geld maar aan één ding tegelijk uit. En ook de installateur focust zich qua capaciteit, omzet en marge nu vooral op de energiebesparings- en verduurzamingsmarkt.” Een algemeen erkende indeling van zorgdomotica, bijvoorbeeld op basis van de toepassing, is er (nog) niet. Het zou er zo uit kunnen zien: Essentieel is het vinden van een win-win toepassing. Het kan nooit zo zijn dat de gekozen configuratie alleen in het ‘voordeel’ is van een zorginstelling, bijvoorbeeld op basis van efficiencymotieven. Ook kan een toepassing niet alleen in het voordeel zijn van de cliënt. Het gaat altijd om het precaire evenwicht tussen de belangen van een instelling, het zorgpersoneel en de client. Het evenwicht tussen het leveren van een optimale, maar betaalbare zorg en het streven naar een maximale kwaliteit van leven. Kansen voor de installateur De optelsom van een toenemende vergrijzing plus een personeelstekort in de zorg levert veel noodgedwongen innovatie op. Niet alleen in de vorm van slimme zorgdomotica, maar ook zal er veel nieuwbouw en renovatie plaats gaan vinden. Veel bestaande instellingen zijn namelijk totaal niet ‘domotica-gereed’, om van de privéwoningen nog maar te zwijgen. Binnen een instelling gaat het om kritisch dataverkeer. Een reden om deze data gescheiden te houden van het overige, het dagelijkse. En als het om woningen gaat, is het bijvoorbeeld maar de vraag of de internet-infrastructuur veilig en stabiel is. Want let wel: zorgdomotica is geen gadget; integendeel, het is niet zelden bepalend voor het verschil tussen leven en dood. In de woorden van Techniek Nederland: “Om dergelijke zorgverlening te kunnen realiseren moeten de omstandigheden wel zodanig te zijn dat de zorg op een verantwoorde manier kan worden geleverd. De installatiesector kan die juiste omstandigheden verzorgen.” Voor de installateur zijn er dus veel mogelijkheden. Het gaat ‘anno vandaag’ dan nog vooral om het aanleggen van netwerken – inclusief de bijbehorende bekabeling – en om de montage van allerhande apparatuur. Veel domotica-apparatuur interacteert weliswaar met Wifi, maar dat is vooral bedoeld voor dataoverdracht, niet voor spraak. Bovendien is de apparatuur permanent in ontwikkeling en worden door steeds meer fabrikanten steeds meer verschillende protocollen gebruikt. Via een intelligent netwerk kunnen deze apparaten toch met elkaar samenwerken – een voorwaarde om van (zorg)domotica te kunnen spreken. Een Private-LTE netwerk bijvoorbeeld, kan dan een oplossing zijn. Het is boven16 Voor de installateur biedt domotica veel mogelijkheden. Het gaat vooralsnog vooral om het aanleggen van netwerken – inclusief bekabeling – en om de montage van apparatuur. Er zal in de komende jaren enorm veel geïnvesteerd worden in zorg-gerelateerde ‘huistechnologie’. #3 juni 2023 Intramuraal Extramuraal Niet-toezichthoudend Toezichthoudend Locatie gebonden Personeel gebonden Cliënt gebonden Akoestisch Sensorisch Visueel (video etc.) Robotica
#3 juni 2023 r t i k e l n a a m 17 dien te certificeren als stil alarm (conform NEN 2575). Ook edge-computing is wenselijk. Hiermee kunnen externe locaties, privéwoningen bijvoorbeeld, gegevens laten verwerken door de (in het netwerk gekoppelde) apparaten zelf, of via een lokale netwerkserver. Edge-computing maakt realtime dataverkeer mogelijk op locaties waar dit normaal gesproken moeilijk gaat; het vermindert knelpunten in het netwerk. Het allerbelangrijkste is dat daardoor de bedrijfszekerheid verbetert voor cliënten die voor hun veiligheid op slimme zorgdomotica vertrouwen. Ook het feit dat deze markt nog jong is en niet transparant (zelfs het ‘jargon’ is nog in ontwikkeling), kan in het voordeel van de installateur werken. Een leverancier van domoticatools zegt hierover: “Facilitymanagers, of hun ICT-afdeling, hebben nog geen ‘loket’.” Dus bellen ze een willekeurige installateur: “Levert u ook zorginstallaties?” Een goede installateur belt dan meteen een externe Zorg & ICT-adviseur (dat had de klant dus moeten doen) en gezamenlijk wordt een maatwerkplan gemaakt, inclusief de intermenselijke aspecten van de uiteindelijke implementatie. Techniek Nederland heeft intussen (in samenwerking met Wij Techniek, KIEN, TNO en ISSO) het programma ‘Wonen, Welzijn, Zorg’ gelanceerd. De installateur die hier aan meedoet mag zich Comfortinstallateur noemen, conform de InstallQ-erkenningsregeling Langer Zelfstandig Thuis Wonen (LZTW). Terry Heemskerk: “Deze installateurs hebben de kennis en vaardigheden om woningen geschikt te maken voor zorg aan ouderen of in het algemeen, de woningen van meer comfort te voorzien.” Wetgeving Sinds 2020 is de Wet Zorg en Dwang van toepassing. Een uitgangspunt hierin is dat iedereen het recht heeft om eigen leefwijze- en zorgkeuzes te maken. Als we deze wet positief interpreteren lezen we er in dat zorgdomotica, ook in de eigen woonomgeving, daarbij zeker kan helpen. Daarnaast is er de WMO (Wet Maatschappelijke Ondersteuning) en de Wlz (Wet Langdurige Zorg). Deze regelen dat gemeenten zorg inkopen bij instellingen en die instellingen leveren die zorg dan ‘aan huis’. Maar ook dit soort zorg moet zo veel mogelijk ‘geautomatiseerd’ worden om het betaalbaar te houden – sterker nog, om het überhaupt te kunnen leveren. Want ook voor deze tak van sport (thuiszorg) is in de toekomst nauwelijks personeel te vinden. Op tijd in actie komen Wordt de installateur een zorgverlener? Dat natuurlijk niet, maar er doemt een interessante nichemarkt op. Mits er tijdig geanticipeerd wordt. Niet afwachten. Het is nu het moment om alvast in overleg te treden met gemeenten en zorginstellingen, met adviseurs en leveranciers. Het is verstandig om ‘bij te scholen’. En het is zeker verstandig om stil te staan bij het werken voor een bijzondere doelgroep. Kansen te over dus. Maar je moet de bal wel kunnen inkoppen. Terry Heemskerk: “De vraag gaat eraan komen. Knelpunt daarbij is wel dat er een tekort aan technische vakmensen is om alle werkzaamheden uit te voeren. Het beroep dat wordt gedaan op de technieksector wordt alleen maar groter.”. x Domotica in een woonhuis of instelling installeren, levert voor de vakspecialist nog niet meteen een ‘smart building’ op. De vraag gaat eraan komen. Knelpunt daarbij is wel dat er een tekort aan technische vakmensen is om alle werkzaamheden uit te voeren.
18 #3 juni 2023 Te gast in de groepenkast e b i n a r W Marcel Vriens is technisch directeur bij Flexcharge en actief binnen de werkgroep EV laadtechniek bij Techniek Nederland: “Voor wat betreft het elektrisch laden van de foto moet de installateur zijn klanten beter adviseren.” moet gebeuren de komende jaren. Bij de bestaande bouw heb je te maken met zekeringen en installatieautomaten en netvoeding van 1 en 3-fasen. In die (vaak te kleine) groepenkasten zie je aansluitwaarden van 25, 35 en 40 Ampère. Voor wat betreft de aansluitruimte zijn er dan mogelijkheden om een hele nieuwe verdeler te plaatsen, de bestaande verdeler aan te passen of aanvullende verdelers te plaatsen. Gaat het over nieuwbouw, dan hebben we te maken met installatienormen, 3-fasen (is al standaard) en aansluitwaarden van 3x 25 Ampère. Voor wat betreft de aansluitruimte kun je dan één verdeler of meerdere verdelers plaatsen. Bij bestaande bouw zien we vaak nog geen hoofdschakelaar, geen of te weinig aardlekschakelaars en geen installatie-automaten. Ze zijn daarbij niet geschikt voor hogere stromen. Er is vaak te dunne bedrading gebruikt en te weinig ruimte voor componenten en de groepen worden te hoog belast. En wat de installateur nog weleens vergeet”, aldus Wennekes, “is dat je de stromen van de netvoeding en de pv bij elkaar op moet tellen. Dan kom je vaker uit bij hogere stromen als waarvoor de verdeler ontwikkeld is. Je mist dan de ruimte in de kast.” Adviezen bestaande groepenkasten Wennekes vervolgde zijn betoog met een waarschuwing. “Let op, als installateur ben je verantwoordelijk voor de uitbreiding van de hele kast, ook al gaat het maar om het bijplaatsen van één groep. Overweeg altijd geteste en goedgekeurde uitbreidingskasten of kies voor een hele nieuwe groepenkast. Daarnaast is het belangrijk om de gelijktijdigheid per groep te testen en zonder warmtetest mag je de nieuwe groep maar maximaal Op 31 maart organiseerde de Vakcommissie Elektrische Installatiebedrijf (VEI) het webinar ‘Wat betekent de elektrificatie van woningen voor de groepenkast?’. Het webinar werd met ruim tweehonderd deelnemers druk bezocht en zeer goed gewaardeerd. Tekst: Gerrit Tenkink Foto’s: Techniek Nederland en Paul Henri Degrande et de opmars van technologieën zoals PV, laadinfra, warmtepompen en batterijopslag worden andere eisen gesteld aan het ontwerp en uitvoering van de groepenkast. Bij nieuwbouwinstallaties, maar zeker ook bij uitbreidingen in bestaande installaties. Denk hierbij aan gelijktijdigheid, selectiviteit, warmteverliezen, de netaansluiting etcetera. Het aantal vragen stapelt zich op. Tijdens dit webinar gaven experts antwoorden op de meest prangende vragen hierover. Techniek Nederland had hier voor drie specialisten uitgenodigd. Marcel Wennekes, accountmanager bij ABB en NEN-voorzitter Commissie Meterruimten, Dursun Kilic, founder en ceo Kilictar Holding- NIYATA-Energy en werkzaam in de vakgroep Zonne-energie bij Techniek Nederland en Marcel Vriens, technisch directeur bij Flexcharge en actief binnen de werkgroep EV laadtechniek bij Techniek Nederland. Oud en nieuw Marcel Wennekes maakt zich zorgen over het kennisniveau als het gaat om wat er zich in de groepenkast afspeelt. Hij begon zijn presentatie met de uitleg over het verschil tussen de groepenkast in de bestaande bouw en in de nieuwbouw, waarbij het duidelijk is dat nieuwbouw maar een klein deel betreft. Wennekes: “We bouwen 50.000 tot 70.000 nieuwe woningen per jaar, een fractie in vergelijking met bestaande aansluitingen bij 7,6 miljoen woningen waar nog iets M
19 #3 juni 2023 krijgt bij de vervanging van 1x 35A naar een verzwaring naar 3x 25A nog altijd zekeringen. Zij kunnen nog niet kiezen voor automaten. “Dat is jammer”, aldus Wennekes, “want de automaten hebben hun voordelen, bijvoorbeeld omdat de gebruiker ze zelf kan herstellen, bijvoorbeeld bij selectiviteitsproblemen. Ook op dit vlak heeft Wennekes een advies. “Vraag in geval van zekeringen in overleg met de opdrachtgever een aansluiting van de nieuwe standaard 3x 25A met installatieautomaten en overleg ook met de opdrachtgever hoeveel groepen hij of zij wil hebben. Het spreekt voor zich, maar werk daarbij nooit onder spanning en verbreek nooit de zegels in de kast als je geen zegelrecht hebt. Met de kanttekening dat het overleg met de netbeheerder in praktijk eigenlijk niet meer plaatsvindt en dus de opdrachtgever zelf de aanvraag moet doen. En dat betekent in de praktijk dat die aanvraag meestal gebeurt via de installateur.” Overleggen Bij de bestaande woningen zien we dat de afgaande groepen steeds zwaarder belast worden. Ging het vroeger om een simpele wasmachine of koelkast, nu zien we langdurig stromen, bijvoorbeeld door de zonepanelen en warmtepompen of door het opladen van de elektrische auto. Dursun Kilic weet dat deze stromen steeds vaker tegen de maximale waarden aanzitten, zowel bij afname alsook bij invoeding. “Mijn advies luidt dan ook om altijd te kiezen voor een 3-fasen aansluiting ook al is die duurder. Doe dat wel in overleg met de opdrachtgever, om zo te voorkomen dat hij zich achteraf geconfronteerd ziet met extra kosten, die hij niet had verwacht. Als installateurs hebben we een belangrijke adviesfunctie. Die focus op een goede advisering naar de opdrachtgever is heel belangrijk.” Kilic adviseert om altijd 3x 25A te nemen in plaats van 1x 35A. “Je hebt dan meer een gelijkmatige fasebelasting. Maar overleg met de klant eerst over de kast, zodat hij, bijvoorbeeld bij de installatie van de zonnepanelen, niet achteraf krijgt te horen dat hij ook nog eens een nieuwe groepenkast moet laten installeren.” PV Kilic is specialist als het aankomt op PV en de aansluiting van PV in de groepenkast. Zijn advies is duidelijk: “PV moet je altijd aansluiten op een aparte eindgroep en aardlekbeveiliging is niet verplicht mits de aardverspreidingsweerstand op de plaats van de apparaten zo laag is dat de beveiliging binnen de voorgeschreven uitschakeltijden valt. En denk er daarbij aan dat de aardverspreidingsweerstand in de loop van de tijd kan verslechteren. Daarnaast is het belangrijk om rekening te houden met de AC-lekstroom van de PV-omvormer. Vanaf de onderconstructie naar het dak; alles moet naar de l n a a m 80 procent belasten. Overleg met de fabrikant en de paneelbouwer is hierbij zeker het aanraden waard”, aldus Wennekes. Adviezen nieuwe groepenkasten Uiteraard heeft Wennekes ook adviezen als het gaat om groepenkasten van nieuwe woningen. “Kies zoveel mogelijk voor 3-fasen-apparatuur. En plaats een 2-fasen fornuisgroep achter de 3-fasengroep. En een derde advies: tel de maximale stroom van de netbeheerder op bij alle maximale stromen van de overige energiebronnen. De som van de stromen en de loop van de stromen bepaalt de keuzes van de interne bedrading en kamrail. Op het moment dat je de kast zelf bouwt, ben je volgens de wet en de NENEN-IEC 61439 fabrikant van de groepenkast.” Netvoeding De invoeding van de netvoeding varieert. Bij oudere woningen gaat het dan vaak nog om een groepenkast met zekeringen. Die zekering leidt tot een onbetrouwbare energievoorziening (warm-koud). Vervanging daarvan moet altijd door een installateur gebeuren. Maar de bewoner Dursun Kilic is founder en ceo Kilictar Holding- NIYATA-Energy en werkzaam in de vakgroep Zonne-energie bij Techniek Nederland: “Vanaf het eerste gesprek vragen we de klant een foto van de groepenkast te sturen.” Als installateur ben je verantwoordelijk voor de uitbreiding van de hele kast, ook al gaat het maar om het bijplaatsen van één groep
WEEGSCHAALSTRAAT 50 7324 BH APELDOORN T. 055 5998200 F. 055 5998219 van AtotZ www.geyer.nl Of het nu gaat om grote projecten of om kleine, ú en úw wensen staan bij GEYER in de spotlights. Goede kwaliteit en een duidelijk persoonlijk advies spelen daarbij de hoofdrol. Een betrouwbaar product, nauwkeurige assemblage en stipte levering, hebben bij GEYER altijd de hoogste prioriteit. OP ZOEK NAAR EEN VERDEELKAST VOOR UW PV INSTALLATIE...? Wij zijn op zoek naar een verkoper buitendienst en een calculator! Voor meer informatie: www.geyer.nl of scan de QR-code.
21 #3 juni 2023 r t i k e l n a a m aarde gebracht worden”, zo vertelde Kilic tijdens het webinar. Hij benadrukte daarbij dat hij vooral adviseur is richting opdrachtgever. “Vraag hem dus ook of hij in de toekomst van plan is om bijvoorbeeld een warmtepomp of een laadpaal aan te sluiten. En vanaf het eerste gesprek vragen we de klant een foto van de groepenkast te sturen, zodat we vooraf weten waar we mee te maken hebben.” Kilic geeft een voorbeeld: zodra hij een 1 fase 25/35A groepenkast ziet met schroefzekeringen en zonder hoofdschakelaar, dan is zijn eerste advies om de groepenkast te vervangen. Ziet hij een 1-fase 35A groepenkast, automaten en aardlekschakelaars zonder hoofdschakelaars adviseert hij om een hoofdschakelaar bij te plaatsen. Bij een 1 fase 35A groepenkast, automaten en aardlekschakelaars en hoofdschakelaars is een aanpassing van de groepenkast niet nodig en datzelfde geldt voor een 3 fasen 3x 25A groepenkast met automaten en aardlekschakelaars en hoofdschakelaar. Ook hier is aanpassing niet nodig. Kilic geeft aan dat het belangrijk is om producten van dezelfde fabrikanten te gebruiken, al moet daarbij gezegd worden dat vaak de fabrikant niet bekend is. Elektrische voertuigen Tot slot Marcel Vriens. Als specialist op het gebied van EV-laadinstallaties ziet hij dat autoverkopers de klant vaak op het verkeerde been zetten. ”Binnen de autobranche is de focus komen te liggen op snel laden. Vaak is dat helemaal niet nodig, maar omdat de verkoper dit als verkooptruc bij die specifieke auto gebruikt, wil de klant dat dan ook graag verwezenlijkt zien. Advies aan de installateur: “Kijk hoe het gedrag van de klant eruitziet en geef hem een goed en eerlijk gebruiksadvies. Laadt bijvoorbeeld zoveel mogelijk ’s nachts op. Beter laag en langdurig laden dan snel laden. Daar moet de installateur zijn klanten beter bij adviseren. EV betekent een langdurige vollast. Daarnaast zien we efficiënt laden op zonnestroom, maar we zien ook veel verouderde verdeelkasten en dat er vaak onvoldoende vermogen beschikbaar is.” 80 procent belasting Voor wat betreft de groepenkast is Vriens duidelijk: “EV-laadinstallaties moet je altijd aansluiten op een aparte eindgroep. Aardlekbeveiliging 30 mA is verplicht. Ga niet alleen uit van voorschriften, maar belangrijker is het om goed te beveiligen. Beveiliging, bekabeling, alles speelt mee”, zo luidt het advies van Vriens, die verder meegeeft dat het belangrijk is om een aardlekautomaat als directe groep toe te passen en rekening te houden met DC-lekstroom (<6 mA per omvormer). En kijk naar de 80 procent continue belasting. Wij gebruiken dat als vuistregel, omdat bij belasting van 80 procent de installatie minder warm wordt. Bij een 6 uur lange belasting van 100 procent ontstaat te veel warmte. Daar moet je je goed bewust van zijn. Dus zorg voor overdimensionering. En een aardlekbeveiliging is noodzakelijk en verplicht. Thuisladers zijn namelijk niet altijd voorzien van een aardlekbeveiliging, dus de installateur moet ook daar op controleren.” x “Thuisladers zijn niet altijd voorzien van een aardlekbeveiliging, dus de installateur moet ook daar op controleren.” advertentie
#3 juni 2023 22 e L k s t r o o m Onbekendheid over lekstroom bij DC DC Expert Harry Stokman windt er geen doekjes om: “De kennis ontbreekt vrijwel volledig, 99 procent van de installateurs weet niks van lekstroom bij DC.” De DC influencer waarschuwt al jaren voor de gevaren van DC in relatie met lekstroom. Dit kan zorgen voor corrosie en dus voor gevaar in situaties waar metaal gebruikt is als onderdeel van een dragende constructie. Tekst: Gerrit Tenkink Foto’s: Raze Solar, Luke Besley en eigen foto oe komt het dat er zo weinig kennis is over corrosiegevaar? “Kennis over corrosie viel in onze schooltijd altijd onder bouwkunde, het kwam nooit aan bod bij elektrotechniek. Bovendien is dit onderwerp bij AC nooit urgent, omdat bij AC de polariteit steeds wisselt en er dus sprake is van neutraliteit.” Langzamerhand vindt Stokman gehoor voor zijn niet aflatende roep over het gevaar van lekstroom bij DC. “Al in 2012 wees ik in lezingen over dit onderwerp op de gevaren. Mensen hadden geen idee waarover ik het had. Sterker nog, grote bedrijven spraken het tegen en noemden het ‘onmogelijk’. Nu wordt het onderkend. Dat is in ieder geval een eerste stap. De volgende stap zou moeten zijn om periodieke testen en keuringen in te voeren.” Lekstroom heb je overal in meer of mindere mate. Dat geldt ook voor PV-panelen op het dak. “Je moet de losse micro-ampères per losse kabel op het dak bij elkaar optellen.” H
#3 juni 2023 23 r t i k e l n a a m NPR De toename van DC zorgt ervoor dat ook de problemen vaker opduiken. “Na het onderkennen van het gevaar neemt de urgentie om regelgeving te realiseren toe. We zijn nu bezig met het schrijven van een NPR over lekstroom. De Gasunie is daar bijvoorbeeld druk mee, want zij zien het gevaar”, aldus Stokman. Ook de bouw heeft volop te maken met deze problematiek. “De bouwsector kent steeds meer DC-toepassingen. Als het gaat om TT aardingssystemen kan dat voor serieuze problemen zorgen. Immers, bij zo’n aansluiting ontstaat een potentiaalverschil. Je weet dan niet waar de stromen lopen, misschien gaat het wel via een metalen buis.” Protection Wie draagt na jaren de verantwoordelijkheid? Volgens Stokman speelt in eerste instantie de installateur een hoofdrol. “De installateur moet zorgen dat zijn kennis op dit vlak up-to-date is. Bij de inspectie van een gebouw moet hij de lekstroom kunnen detecteren. Vervolgens kan hij dan de gebouweigenaar of huurder inlichten dat bepaalde aansluitingen aangepast moeten worden.” Stokman vervolgt: “De Technische Commissie TC 64 ‘Electrical installations and protection against electric shock’ is bezig met een nieuw document. Hierin staat dat de installateur verantwoordelijk is voor de juiste en veilige aanleg van het AC-systeem door het voorkomen van zo veel mogelijk lekstroom.” Ook in deel 8.2 NEN1010:2020 (prosumer installaties) zal naar verwachting een Appendix worden opgenomen over de aanleg van DC. Stokman denkt dat deze Appendix er op z’n vroegst in 2025 kan liggen. Dit alles gaat een stap verder dan de oude situatie, waarin genoemd was dat een installatie gecheckt moest worden op veiligheid. “In het nieuwe document willen we opnemen dat de installateur ook verantwoordelijk is voor de aanleg”, zegt Stokman. De DC-specialist pleit in dit kader voor andere aardingsstructuren die zwerfstromen kunnen voorkomen of tegen kunnen gaan. “De installateur aardt in de regel alles met geelgroene bedrading. Maar eigenlijk moet de metalen installatie een eigen aarding krijgen.” Stokman zucht: “Het valt niet mee om hier beweging in te krijgen.” Current OS Mogelijk kan een nieuwe ontwikkeling hier hulp bieden: een soort super USB, die allerlei slimmigheden bevat, inclusief een veilig aardingssysteem. “Diverse fabrikanten ontwikkelen deze zogenaamde ‘Current OS’ techniek. Omdat de gevolgen van lekstoom in combinatie met DC pas jaren later aan het licht komen, zijn de stappen die worden gezet vaak bescheiden. In die zin is de problematiek vergelijkbaar met de verwoestende gevolgen van asbest voor de gezondheid, die zich ook vaak pas na tientallen jaren openbaren. Toch ziet Stokman verbeteringen. Zo hebben ook verzekeringsmaatschappijen de problematiek inmiddels in beeld. “Als verzekeringsmaatschappijen hier consequenties aan gaan verbinden, dan kan het in een stroomversnelling raken.” x “In Amerika is er een brug ingestort, een aantal jaren nadat de gewone straatverlichting is vervangen door led-verlichting. Wie zegt dat dat niet met elkaar te maken heeft?” DC Expert Harry Stokman: “De kennis onder installateurs over lekstroom bij DC ontbreekt vrijwel volledig.” Sluipend proces Volgens de wetten van de natuurkunde krijg je bij DC eerder corrosievorming. Bij de elektrochemische reactie komt zuurstof vrij en dat in combinatie met zout zorgt voor corrosie. Bij een bepaald potentiaal krijg je ook chloridevorming en dat zorgt voor een versnelde corrosie. Bij lekstroom krijg je een potentiaal verschil vanaf 1V. Bij 1,2V potentiaal verschuiving ontstaat vervolgens chloride. En lekstroom heb je altijd en overal in meer of mindere mate. In een parkeergarage bijvoorbeeld liggen de kabels voor het laden van de auto’s over de grond. “Als dat jaar in jaar uit het geval is, dan kan op die plek een probleem ontstaan. Datzelfde geldt voor de PV-panelen op het dak. Je moet de losse micro-ampères per losse kabel op het dak bij elkaar optellen. Bij de plaatsing van PV-panelen zie je ook vaak dat de aarde aan de bliksemafleiding wordt geknoopt. Op zich mag dat, maar daardoor kunnen wel corrosieproblemen ontstaan. Een eenvoudige oplossing zou zijn om al het kabelwerk in een metalen kabelgoot te leggen, maar dat doet lang niet iedereen”, zegt Stokman. Hij noemt het een sluipend proces. “Bij de aanleg maakt niemand zich daar zorgen over. Ten eerste omdat het probleem niet bekend is, maar ten tweede omdat het jaren duurt voordat de problemen ontstaan. De vraag is wie er verantwoordelijk is op het moment dat er iets gebeurt”, zegt Stokman.
www.elektropraktijk.nlRkJQdWJsaXNoZXIy NTI5MDA=