Elektropraktijk 1 - 2023

achttiende jaargang februari 2023 # 1 Communicatie ‘De keuze van vandaag is je business van morgen’ Kennis Kennis omarmen en doorgeven Congres De zon blijft nog wel even schijnen USP Installateurs doen veel meer voor verduurzaming ONAFHANKELIJKE PRAKTIJKINFORMATIE VOOR DE ELEKTROTECHNISCHE BRANCHE €15,00

EGAAL EN STIJLVOL LICHTBEELD Lumiko heeft een compleet pakket ledstrips voor zowel de architect als de installateur. Met dit pakket ledstrips, ledprofielen en sturingen tovert u de ideeën en wensen van de klant om in concrete producten in eindeloos veel variaties. Niet alleen leuk voor het oog, maar ook eenvoudig te monteren. Nieuwe COB ledstrip Om het aanbod nog veelzijdiger te maken zijn er COB ledstrips (IP20) aan het pakket toegevoegd. Bij de COB ledstrip zijn LED’s zo dicht op elkaar geplaatst dat er geen individuele LED’s zichtbaar zijn, wat zorgt voor een perfect egaal lichtbeeld. De COB strips zijn verkrijgbaar in 2700, 3000 en 4000 Kelvin, hebben een lichtopbrengst van 800 lumen en zijn leverbaar in 5 meter op rol. Kijk op klemko.nl of bel 088 002 3300 klemko.nl

#1 februari 2023 4 o l u m n C i n Europees kampioen Jarenlang liep Nederland nu niet bepaald voorop als het om zonnepanelen ging. De hoge investeringskosten van zonnepanelen wogen voor velen niet op tegen het idealisme en de relatief lange terugverdientijd. Een combinatie van ‘klimaatbesef’ én (vooral) een torenhoge energierekening zorgden ervoor dat Nederland in korte tijd is opgeklommen tot Europa’s beste leerling van de klas in het vak zonneenergie. ‘We’ zijn ‘Europees kampioen’. Geen land in Europa installeert per hoofd van de bevolking meer zonnepanelen dan Nederland. En Duitsland dan? Nee, ook het traditioneel ‘groene’ Duitsland heeft, zelfs wanneer het zijn ambitieuze klimaatdoelen haalt, nog jaren nodig om Nederland te passeren. De vraag naar zonne-energie blijft groot, aangedreven door het belang van verduurzaming én de nodige overheidsstimuleringen. Want zoveel is ook duidelijk geworden de afgelopen jaren: de alarmerende berichten over de klimaatcrisis hadden maar een beperkt effect op de aanschaf van zonnepanelen in vergelijking met financiële duwtjes in de rug in de vorm van subsidies en de befaamde salderingsregeling. De Nederlandse consument installeerde in 2022 30 procent meer zonnepanelen dan het jaar ervoor. Voor het derde jaar op rij werd bijna 4 gigawattpiek (GWp) aan nieuw zonnestroomvermogen geïnstalleerd in Nederland, zo blijkt uit het Nationaal Solar Trendrapport 2023 van Dutch New Energy Research. Een grote groep Nederlanders reageerde snel op de vorig jaar sterk oplopende energierekening. Tegelijkertijd had de projectenmarkt juist last van de economische situatie.Tekorten aan materialen en een knellende netcapaciteit zorgden in dit segment voor een krimp met 13 procent. Het zonnestroomvermogen in Europa steeg vorig jaar met maar liefst 47 procent ten opzichte van 2021. De markt voor zonnepanelen zal in Europa de komende jaren blijven doorgroeien. Tegelijkertijd voorspelt Dutch New Energy Research dat het jaarlijkse nieuw geïnstalleerde zonnestroomvermogen in Nederland de komende jaren licht zal dalen. Desondanks blijft Nederland voorlopig Europees kampioen zonne-energie. Om de situatie beheersbaar te houden en te kunnen voldoen aan de vraag zullen fabrikanten, installateurs en netbeheerders alert moeten zijn en nauw moeten samenwerken. De capaciteit van het netwerk moet worden verbeterd, maar ook slimmer worden benut. Extra monteurs zijn nodig net als een grotere productiecapaciteit van fabrikantenzijde. Alleen dan kan zonne-energie een sleutelrol blijven vervullen in de energietransitie. Ton Brands Hoofdredacteur Communicatie ‘De keuze van vandaag is je business van morgen’ John van Vugt, vakspecialist Elektrotechniek bij Techniek Nederland, ziet de functie van de installateur veranderen. Meer techniek, meer complexiteit en vooral meer aandacht voor integrale oplossingen. En naast kennis en kunde vooral ook meer communicatie. Kennis Kennis omarmen en doorgeven Ed Rooijakkers is de nieuwe directeur van de stichting ter bevordering van Wetenschappelijk Onderwijs en Onderzoek in de Installatietechniek (Stichting WOI). Volgens Rooijakkers kunnen gebouwinstallaties een stuk beter en duurzamer. “Er is veel kennis, maar die kennis kan beter omarmd worden.” 20 16

#1 februari 2023 5 n h o u d I o u d h Congres De zon blijft nog wel even schijnen De locatie was even fascinerend als contrasterend: het Louwman Museum in Den Haag staat immers vol met klassieke, dus ‘fossiele’ auto’s. En juist op die plek vond op 1 februari het Congres Solar in 2030 plaats. Met ruim 250 bezoekers was het een goed bezocht congres. Een teken dat de markt voor zonne-energie volwassen wordt. Om een bezoeker te citeren:“Echt veel drukker dan de voorgaande aflevering. Meer kostuums ook.” Daarmee gaf de bezoeker aan dat het congres niet alleen voor technici interessant is, maar dat het ook wetenschappers en financials aantrekt. USP Installateurs doen veel meer voor verduurzaming dan enkel installeren De vraag naar verduurzaming van gebouwen is groter dan ooit, en dat is niet vreemd. Enerzijds rijzen de energieprijzen de pan uit door de energiecrisis als gevolg van de Russische oorlog in Oekraïne. Anderzijds zijn de gevolgen van de opwarming van het klimaat steeds zichtbaarder. Allemaal reden om energie en uitstoot te besparen door gebouwen te voorzien van duurzamer systemen en oplossingen. En verder in dit nummer Veel ongelukken bij installatie zonnepanelen 7 Meer elektrische auto’s verkocht 7 European Energy Efficiency Conference 8 Verkoop warmtepompen groeit 8 Richtlijn verlichting industriële ruimten 9 Spectrus agent van Ideal Lux 9 Meer vmbo’ers kiezen voor techniek 11 Geen giga-batterijenfabriek in Blyth 11 Afgedankte zonnepanelen 11 Installateurs ontdekken innovaties op Solar Solutions / Duurzaam Verwarmd 12 Column Nico van Leeuwen 29 Column Berry van egten 39 Productnieuws 40 Colofon 46 Adverteerdersindex 46 Een compilatie van foto’s die in deze uitgave van ElektroPraktijk zijn gebruikt en die in één oogopslag een indruk geven van de diverse onderwerpen. Penetratie van duurzaamheid in installatieprojecten Q: In what share of your projects are you dealing with sustainability topics like energy efficiency, carbon footprint, using recycled materials, and compliance of the products with sustainability regulations? Never (0%) | 1 - 50% | 51 - 99% | Always (100%) | Don’t know 7% 41% 31% 14% 7% Total Residential Non-residential 52% 29% 14% 64% 22% Base: n= 100, all installers Image 1 achttiende jaargang maart 2023 # 1 Communicatie ‘De keuze van vandaag is je business van morgen’ Kennis Kennis omarmen en doorgeven Congres De zon blijft nog wel even schijnen USP Installateurs doen veel meer voor verduurzaming ONAFHANKELIJKE PRAKTIJKINFORMATIE VOOR DE ELEKTROTECHNISCHE BRANCHE €15,00 Bij de voorpagina 24 30

ECO-DIM.01 0-300W ECO-DIM.03 0-500W ECO-DIM.05 DUO 2x0-100W ECO-DIM.07/.10 Zigbee/Z-Wave/WiFi ECO-DIM.11 Wisseldimmer 0-250W Universele led dimmers met KRACHTIGE specificaties! PARTNER GLN: 8719332901511 www.ecodim.nl | info@ecodim.nl | 0314-728014 certified product certified product

7 #1 februari 2023 a M r k t n i e u w s Veel ongelukken bij installatie zonnepanelen Meer dan veertig ongevallen vonden er in anderhalf jaar tijd plaats bij installatie van zonnepanelen. En de afgelopen 3 jaar waren er vier met een dodelijke afloop. Installateurs nemen onvoldoende maatregelen om veilig te werken. Bij controles van de Nederlandse Arbeidsinspectie werd in meer dan 70 procent van de gevallen de Arbowet overtreden. De Arbeidsinspectie vindt dat er meer aandacht moet komen voor veiligheid in deze sector en zal het aantal inspecties opschroeven. De Nederlandse Arbeidsinspectie krijgt jaarlijks tientallen meldingen over de risico’s binnen deze sector. Ruim de helft gaf de afgelopen anderhalf jaar aanleiding tot opvolging door middel van een inspectie. De Arbeidsinspectie constateert dat valgevaar de rode draad is in het aantal meldingen, het aantal geconstateerde overtredingen en het aantal arbeidsongevallen. In 80 procent van de ongevallen was er sprake van monteurs die door of van het dak vielen. In meer dan de helft van de gevallen liepen de slachtoffers één of meerdere botbreuken op. 20 Procent kreeg te maken met hoofdletsel en in 10 procent van de gevallen hield de monteur blijvend letsel over aan het ongeval. Uit meer dan 150 inspecties en ongevalsonderzoeken blijkt dat er veel te vaak niet of onvoldoende wordt gewerkt volgens de veiligheidsvoorschriften. Denk daarbij aan installateurs die panelen via ladders omhoog brengen, maar ook aan het ontbreken van steigers, leuningen of dakrandbefoto Maria Godfrida Meer elektrische auto’s verkocht foto Andreas160578 veiliging die valgevaar kunnen voorkomen. Hiervoor zijn boetes uitgedeeld. Daarnaast zijn in december de werkzaamheden van een installatiebedrijf in zonnepanelen een maand stilgelegd door de inspectie. Het bedrijf overtrad stelselmatig de Arbowet. De Arbeidsinspectie sluit niet uit dat de komende tijd meer bedrijven voor een maand hun werkzaamheden moeten stilleggen. Het is belangrijk dat werkgevers en hun installateurs risico’s op onveilige situaties voorkomen. De branche heeft daarvoor arbocatalogi opgesteld op basis van de Arbowet. “Het is onze inschatting dat de kans op een ongeval minimaal honderd keer kleiner is als je werkt volgens een arbocatalogus”, zegt Inspecteur-generaal Rits de Boer. Het aantal elektrische auto’s in Nederland steeg vorig jaar opnieuw. In 2021 bedroeg het aandeel volledig elektrische auto’s in de nieuwverkoop 20 procent; in 2022 steeg dit naar 23 procent. De cijfers zijn afkomstig van brancheorganisatie RAI Vereniging. De sterkste stijging is waar te nemen in de particuliere sector, waar het aandeel elektrisch steeg van 11 procent in 2021 tot 26 procent in 2022. Eind 2022 reden in Nederland 340.583 volledig elektrische auto’s rond. De stijging is onder meer een gevolg van het grotere aanbod en de aanschafsubsidies. Bij brom- en snorfietsen is de groei van elektrische voertuigen nog sterker dan bij auto's. Elektrische scooters waren in 2022 goed voor bijna de helft van de totale verkoop.

8 #1 februari 2023 a M r k t n i e u w s European Energy Efficiency Conference foto WSED Verkoop warmtepompen groeit Foto Global Energy Systems. ‘Energie-efficiëntie = energiezekerheid!’ Dat is het thema van de European Energy Efficiency Conference op 2 en 3 maart in Wels (Oostenrijk). Het evenement vindt plaats in het kader van de jaarlijkse World Sustainable Energy Days (WSED), een internationale conferentie over de energietransitie en klimaatneutraliteit met jaarlijks meer dan 650 experts uit meer dan zestig landen. Schone energie, concrete beleidslijnen, technologieën en markten; het zijn enkele van de onderwerpen, die aan bod komen in presentaties, een beurs, netwerken en meer. Het congres omvat diverse deelcongressen: de Energy Efficiency Policy Conference toont hoe REPowerEU een nieuwe impuls geeft aan de energietransitie en een veilige, betaalbare en duurzame energietoekomst ondersteunt. De Industrial Energy Efficiency Conference geeft informatie over hoe de overgang naar net-zero-industrieën kan worden versneld. Onderzoeksresultaten over gebouwen en technologieën worden gepresenteerd tijdens de Innovation Workshops. Tijdens de Smart E-Mobility Conference horen de deelnemers over technologie, beleids- en marktupdates en game changers voor e-mobiliteit. Talentvolle jonge onderzoekers presenteren hun werk tijdens de Young Energy Researchers Conference. En bij de tradeshow tonen Oostenrijkse en internationale bedrijven hun nieuwste productinnovaties op het gebied van hernieuwbare energie en energie-efficiëntie. Het evenement wordt georganiseerd door het OÖ Energiesparverband, het energieagentschap van Opper-Oostenrijk. Meer informatie: www.wsed.at of www.esv.or.at. Afgelopen jaar plaatsten installateurs bijna 100.000 warmtepompen. Dat is een stijging van 37 procent in vergelijking met 2021. De populariteit van de warmtepomp neemt dus snel toe, maar de cv-ketel is nog altijd het meest geïnstalleerde verwarmingstoestel. In 2022 werden er maar liefst 440.000 verkocht, 2 procent meer dan in 2021. De verkoop van warmtepompen groeide vorig jaar zowel procentueel als in aantallen sneller dan die van cv-ketels. Dat blijkt uit cijfers van de Nederlandse Verwarmingsindustrie (gepubliceerd door Installatie.nl) en het Trendrapport Warmtepompen. Voorzitter Doekle Terpstra van Techniek Nederland is niet verbaasd over de cijfers. “Door de hoge gasprijs is verduurzamen nog nooit zo lonend geweest. Sinds de inval van Rusland in Oekraïne is de vraag naar hybride warmtepompen enorm toegenomen. En een hybride warmtepomp werkt in combinatie met een cv-ketel; logisch dus dat ook de verkoop van cv-ketels toeneemt.” Afspraken Vanaf 2026 zijn huiseigenaren bij vervanging van hun cv-ketel verplicht om minimaal een hybride warmtepomp te laten installeren. Naar verwachting zal de verkoop van hybride warmtepompen dan nog sneller gaan groeien. Terpstra: “We zetten alles op alles om de branche hiervoor klaar te stomen. We zorgen dat er de komende tijd veel monteurs van hybride warmtepompen bijkomen. Ook komen er overal in het land trainingslocaties.” Om de massale overstap naar hybride warmtepompen mogelijk te maken, heeft de brancheorganisatie afspraken gemaakt met onder meer de overheid en de industrie, in de vorm van het Actieplan hybride warmtepompen.

9 #1 februari 2023 a M r k t n i e u w s Richtlijn verlichting industriële ruimten foto Peter H. Spectrus agent van Ideal Lux foto Spectrus. De norm NEN-EN 12464-1 ‘Licht en verlichting – Verlichting van werkruimten – Deel 1: Werkruimten binnen’ dient als uitgangspunt voor het uitvoeren van visuele taken en het veilig verplaatsen hiernaartoe. Deze norm specificeert voor de meeste werkplekken binnen en de daarmee verbonden gebieden minimale eisen die aan verlichtingsinstallaties gesteld moeten worden. Een aantal andere normen vormt een aanvulling op NEN-EN 124641. Voor meer achtergrondinformatie is er de NSVV-publicatie Toelichting NEN-EN 12464-1. NSVV is het kenniscentrum voor licht en verlichting. Voor werkplekken buiten gebouwen is de norm NEN-EN 12464-2 ‘Licht en verlichtingstechniek – Werkplekverlichting – Deel 2 – Werkplekken buiten’ van toepassing. Daarnaast komen hierin nog veel andere onderwerpen aan de orde die van belang kunnen zijn voor de diverse industriële ruimten. Waarom een richtlijn? Waarom is er nu ook een richtlijn verlichting industriële ruimten? De verlichting moet niet alleen zijn afgestemd op werkplekken, maar ook op omgevingsomstandigheden. Hierdoor kan het bijvoorbeeld nodig zijn dat de verlichtingsarmaturen en soms ook de lichtinstallatie moeten voldoen aan bepaalde eisen. Denk aan toepassing in een stoffige of een vochtige omgeving of in een ruimte met kans op explosiegevaar. Dit is niet in eerder genoemde normen opgenomen. De industrie kent allerlei soorten sectoren en ruimten. NEN-EN 12464-noemt er een groot aantal voor binnenverlichting, waarvoor uitgangspunten en waarden zijn vastgelegd, echter niet voor alle. Hierover geeft de richtlijn aanvullende informatie. Met name hierdoor biedt de richtlijn een handreiking aan lichtontwerpers voor de verlichting van industriële ruimten en tevens aan opdrachtgevers, eigenaren, architecten, ambtenaren van bouw en woningtoezicht, vastgoedprojectontwikkelaars en installateurs met betrekking tot de specifieke eisen voor het ontwerp van verlichtingsinstallaties, de gebruiksmogelijkheden en -middelen en daarnaast het onderhoud ervan. De Richtlijn verlichting industriële ruimten is verkrijgbaar bij de NSVV via de website www.nsvv.nl en vervangt de NSVV-publicatie Industriële verlichting – 2011. Spectrus BV is per 1 januari agent van het Italiaanse Ideal Lux en verantwoordelijk voor de verkoop in geheel Nederland. De Ideal Lux armaturen zijn reeds in vijf continenten te verkrijgen en zullen vanaf heden ook nadrukkelijker aanwezig zijn in Nederland. Op de foto schudden de directeur van Spectrus, Lars van Beek (tweede van links) en naast hem de commercieel directeur van Ideal Lux; Stefano Strano elkaar na afloop van de contractbespreking de hand. Het Italiaanse Ideal Lux levert een assortiment met hoofdzakelijk design armaturen. Het merk bestaat sinds 1974 en levert armaturen die volgens de filosofie van Ideal Lux niet alleen aan de functie, maar ook aan de levensstijl van de gebruiker dienen te voldoen. Dat het merk uitbreidt is te zien aan het brede trendy assortiment, maar ook aan een pakket outdoor verlichting. Bovendien omvat het aanbod nu ook een assortiment technische verlichting. De armaturen zijn bedoeld voor particulieren, projecten en de klein zakelijke markt. www.ideal-lux.com

10 #1 februari 2023 €846,- excl. BTW Brutoadviesprijs vanaf HELUKABEL, VOOR ALLE KABELS DIE JIJ NODIG HEBT Als internationaal leidende kabelfabrikant en leverancier van kabel, snoer en kabelaccessoires zijn wij een betrouwbare partner voor jouw bedrijf. Met meer dan 33.000 producten op voorraad zit jouw oplossing er altijd bij! HELUKABEL® B.V. • Randweg Zuid 19 • 6021 PT • Budel • tel 0495 - 499 049 • info@helukabel.nl • helukabel.nl Advertentie Henk&Fred 04012022.indd 1 06-01-2022 08:48

11 a M r k t n i e u w s Foto Sungrow EMEA #1 februari 2023 Meer vmbo’ers kiezen voor techniek Foto Emmanuel Ikwuegbu Geen giga-batterijenfabriek in Blyth De Britse start-up Britishvolt heeft faillissement aangevraagd. Daarmee gaat een streep door de bouw van een megafabriek van autobatterijen in het Engelse Blyth. Dat concludeert Maarten Bokslag in een nieuwsbrief van Automotive Management. Met de eigen fabriek voor autobatterijen had het Verenigd Koninkrijk de lokale productie van EV’s willen stimuleren. Britishvolt had grote plannen. Het zou dit jaar in het Engelse Blyth een fabriek openen, die moest uitgroeien tot een capaciteit van 300.000 batterijen voor EV’s per jaar. De financiële problemen werden al eind 2020 duidelijk, toen mede-oprichter en bestuursvoorzitter Lars Carlstrom moest opstappen wegens belastingfraude in Zweden. Vorig jaar bleek dat de financiering van de fabriek deels op los zand was gebouwd. Onder meer Aston Martin zou de batterijen van Britishvolt gaan gebruiken. Insiders vrezen dat de Britse autoproductie zal verhuizen naar Midden-Europa waar de batterijfabrieken zijn. foto Britishvolt Afgedankte zonnepanelen Stichting Organisatie Producentenverantwoordelijkheid E-waste Nederland (OPEN) verwacht een exponentiële stijging van het aantal afgedankte zonnepanelen in de komende 20 jaar. Dat zegt de stichting op basis van onderzoek dat zij door TNO heeft laten uitvoeren. Als gevolg van de energietransitie groeit het aantal geïnstalleerde zonnepanelen snel door naar 42,8 Gigawatt (circa 140 miljoen zonnepanelen) in 2030. Om de recycling en verwerking van de zonnepanelen in de toekomst te kunnen financieren, lanceert Stichting OPEN op 1 juli 2023 een waarborgfonds voor zonnepanelen. De Stichting heeft hierover overeenstemming bereikt met producenten en importeurs van zonnepanelen. In het vmbo kiezen steeds meer leerlingen voor een technische opleiding. Net als een jaar eerder groeide het aantal vmbo’ers met het profiel Produceren, Installeren, Energie (PIE). Ook meisjes maken steeds vaker de keuze voor een technische vmbo-richting. Dit blijkt uit cijfers van de Dienst Uitvoering Onderwijs (DUO). In het schooljaar 2021-2022 nam het aantal leerlingen met een PIEprofiel al met 2 procent toe ten opzichte van het jaar daarvoor. Die positieve tendens is dit jaar versterkt; in 2022-2023 is het aantal leerlingen met een technisch profiel PIE met 8 procent gestegen. Er zijn nu 4.971 leerlingen in het derde studiejaar. De toestroom van meisjes naar de technische vmbo-opleidingen is opvallend. In het schooljaar 2022-2023 hebben in totaal 1.687 meisjes gekozen voor een technisch profiel. Dat is een stijging van 21 procent ten opzichte van het vorig jaar. De vmbo-cijfers zijn hoopgevend, maar volgens Techniek Nederland is deze trend wel een uitzondering en neemt bijvoorbeeld op havo en vwo de belangstelling voor technische profielen nog steeds af.

#1 februari 2023 12 o S l a r s o l u t i o n S Installateurs ontdekken innovaties op Solar Solutions / Duurzaam Verwarmd Highlights Op drie seminarpleinen kunnen professionals in totaal meer dan 100 gratis seminars bezoeken. En voor wie echt de diepte in wil zijn er ochtendvullende thematische congressen. Innovaties krijgen een erepodium op de beursvloer. Direct bij de ingang al bevindt zich de Innovatie Boulevard, waar de nieuwste producten. Energie opwekken wordt tegenwoordig in één adem genoemd met energie opslaan. Welke oplossingen daarvoor op de markt zijn zien bezoekers in de Smart Storage Innovation Boulevard. Innovatie, informatie, is er ook ruimte voor spanning en sensatie? Jazeker, met de European Solar Games. Stoere vakmensen gaan het dak op en de strijd aan. Ready, set… Go solar! Voordelig Vastgoed Verduurzamen Vanaf 2025 wordt het verplicht om zonnepanelen op grote bedrijfsdaken te leggen bij nieuwbouw of ingrijpende innovaties. Maar met de huidige enerDe gecombineerde vakbeurs Solar Solutions International / Duurzaam Verwarmd is een begrip in de wereld van duurzame professionals. Installateurs, adviseurs, ontwikkelaars, eindgebruikers en andere exclusief zakelijke bezoekers weten al sinds 2013 de weg naar beursvloer te vinden. Dit jaar beleeft de vakbeurs haar tiende jubileum en viert dit samen met meer dan 275 exposanten en ruim 13.000 bezoekers. e vakbeurs kent een grote variëteit aan nieuwe, innovatieve producten. Benieuwd naar de nieuwste ultralichte zonnepanelen? Slimme montagesystemen waardoor geen enkel dak overgeslagen hoeft te worden? Of ben je geïnteresseerd in de beste oplossingen voor de warmtetransitie, zoals fluisterstille warmtepompen en efficiënte warmtenetten? Van dinsdag 14 maart tot en met donderdag 16 maart 2023 ontdek je dit alles in Expo Greater Amsterdam. D

r t i k e l n a a m 13 #1 februari 2023 Duurzaam Verwarmd plaats; de grootste duurzame HVAC-vakbeurs van de Benelux. Zo kunnen bezoekers zich ook laten voorlichten over de staat van de warmtepompen, wko- en wtw-systemen, warmtebatterijen en meer. Bezoek de beurs gratis met onze kortingscode Wil je ook nieuwe producten ontdekken of direct toepasbare kennis op doen bij gratis seminars? Bezoek dan van dinsdag 14 t/m donderdag 16 maart Solar Solutions International en Duurzaam Verwarmd in Expo Greater Amsterdam, Vijfhuizen. Bestel een gratis ticket (normale waarde €75,-) door onze invitatiecode ELEKTROPRAKTIJK in te vullen op www. solarsolutions.nl of www.duurzaamverwarmd.nl. Y gieprijzen verkennen veel eigenaren van bedrijventerreinen ook nu al de mogelijkheden van zonnepanelen! Speciaal voor hen organiseren wij dit jaar een spraakmakend congres over de meest interessante mogelijkheden voor verduurzaming: Congres Voordelig Vastgoed Verduurzamen. Naast dit congres voor gebouwbeheerders organiseren wij ook een congres voor solar-projectontwikkelaars en voor gemeenteambtenaren en corporatiebestuurders. Duurzaam Verwarmd Hoe beter zelf opgewekte energie in te zetten dan voor de duurzame verwarming van uw huis? Om die reden vindt gelijktijdig met Solar Solutions eveneens

De grootste vakbeurs voor zonne-energie in noordwest-europa Bestel gratis tickets met onze invitatiecode ELEKTROPRAKTIJK op solarsolutions.nl of duurzaamverwarmd.nl De grootste vakbeurs voor duurzame HVAC-technologie in de Benelux 14, 15 & 16 maart 2023 Expo Greater Amsterdam 14, 15 & 16 maart 2023 Expo Greater Amsterdam

#1 februari 2023 15 Thematische ochtenden op Solar Solutions International Congres Grootschalige Zonprojecten Dinsdag 14 maart 10:00 - 13:00 Succesvol een grootschalig zonproject opzetten én beheren? Daar spelen een veelvoud van factoren een rol bij. Denk hierbij niet alleen aan financiële en technische factoren, maar ook aan de wat minder voor de hand liggende, als goodwill vanuit de omgeving. Tijdens het congres Grootschalige Zonprojecten worden alle belangrijke elementen in kaart gebracht en behandeld. Masterclass Duurzame Warmtetechnieken Woensdag 15 maart 10:00 - 13:00 Met gas verwarmen, dat willen we niet meer. Maar welke andere mogelijkheden zijn er? En wat zijn daar de randvoorwaarden voor? Ontdek dit en meer tijdens de Masterclass Duurzame Warmtetechnieken. Congres Vastgoed Voordelig Verduurzamen Donderdag 16 maart 10:00 - 13:00 Als het niet de eis voor minimaal Energielabel C is de boven het hoofd van menig kantorenpand hangt is, dan zijn het wel de torenhoge energierekeningen van tegenwoordig. Het enige antwoord hierop is verduurzamen, en laat er nou net een congres zijn dat hierover gaat... Voor meer informatie, het gehele programma en om tickets te bestellen, ga naar www. solarsolutions.nl/congressen. Gratis tickets bestellen? Gebruik de code ELEKTROPRAKTIJK Van 14 tot en met 16 maart vindt de gecombineerde vakbeurs Solar Solutions International / Duurzaam Verwarmd weer plaats in Expo Greater Amsterdam. Deze vakbeurs, die professionals laat kennismaken met de nieuwste ontwikkelingen op het gebied van solar en duurzame HVAC-oplossingen, gaat de diepte in met drie spraakmakende congressen. In een ochtendvullend programma zullen experts ingaan op actuele thema's, , zoals grootschalige zonprojecten, duurzame warmtetechnieken en het energiezuinig maken van vastgoed. Naast waardevolle informatie beidt het congres ook volop mogelijkheid tot netwerken met gelijkgestemde professionals. Zowel tijdens de pauze als na afloop, wanneer het de bezoekers vrij is de vakbeurs Solar Solutions International / Duurzaam Verwarmd te bezoeken. Y

#1 februari 2023 16 o C m m u n i c a t i e ‘De keuze van vandaag is je business van morgen’ John van Vugt, vakspecialist Elektrotechniek bij Techniek Nederland: “De installateur is niet langer alleen een uitvoerder, maar adviseert, ontwerpt, voert de werkzaamheden uit én verzorgt beheer en onderhoud.”

#1 februari 2023 r t i k e l n a a m 17 John van Vugt, vakspecialist Elektrotechniek bij Techniek Nederland, ziet de functie van de installateur veranderen. Meer techniek, meer complexiteit en vooral meer aandacht voor integrale oplossingen. En naast kennis en kunde vooral ook meer communicatie. Tekst: Aribert Guiking Foto’s: Techniek Nederland oge energietarieven, burgers en bedrijven die massaal zonnepanelen op hun dak willen, nog meer elektrische auto's die op zoek zijn naar een laadpaal, mensen die al maanden wachten op een warmtepomp, leveringsproblemen bij fabrikanten die cv-ketels produceren; het buitelt over elkaar heen en er is een hoop werk aan de winkel voor de complete technieksector. Maar het vinden van gekwalificeerde mensen is een probleem in een toch al krappe arbeidsmarkt. O ja, en dan blijkt dat het stroomnetwerk vaak al helemaal ‘vol’ zit dus wat moet je met die opgewekte energie via zonnepanelen en windmolens? Wat moet je als installatiebedrijf met al deze zaken en waar moet je beginnen? Rapport CONNECT2030 John van Vugt, vakspecialist Elektrotechniek bij Techniek Nederland, verwijst direct naar CONNECT2030, een in september 2022 verschenen rapport dat zicht geeft op de belangrijkste ontwikkelingen voor de technieksector op weg naar 2030. Techniek Nederland is samen met drie andere organisaties opdrachtgever van het rapport dat niet alleen is bedoeld als leidraad en inspiratie voor de technieksector zelf, maar ook voor klanten en opdrachtgevers. Ook voor de politiek, de overheid en het onderwijs is het rapport relevant. Het rapport geeft ‘richting aan de strategie van de technieksector en aan de communicatie over de rol en positie van de sector, de installateur en de technisch dienstverlener’. Keuzes maken Opvallende woorden in deze laatste zin zijn ‘strategie’ en ‘communicatie’, woorden die Van Vugt ook zelf gebruikt; een installatiebedrijf moet volgens hem goed nadenken over welke markten/ klanten het wil bedienen en dat je, meer dan voorheen, goed moet communiceren met je opdrachtgever.“Kies als organisatie waarop je je wilt richten, bijvoorbeeld woningbouw en breng goed in kaart wat de klant wil.” Dat is volgens hem belangrijk want, uitgaande van een particuliere woning, wil de bewoner meer dan een goedwerkende cv, verlichting en overal stopcontacten. “Hij heeft zonnepanelen en wil in de toekomst ook een elektrische auto. Of denkt misschien aan een thuisbatterij. Het aantal apparaten in huis is toegenomen, de complexiteit ook en de mogelijkheden zijn groter.” Integrale oplossingen Die complexiteit betekent wel dat het lastig wordt om als installateur alles te kunnen overzien en wat doe je dan? “Er zijn honderden fabrikanten, sommige daarvan gaan zich specialiseren, denk bijvoorbeeld aan PV. Dat zie je ook bij installateurs. Aan de andere kant is er een vraag naar integrale oplossingen en dan zit er tussen specialisme en totaalinstallateur ook nog heel veel. Maak een keuze: wat wil je en wat kun je? De keuze van vandaag is je business van morgen. Bij een groot project is (bij de opdrachtgever, AG) de vraag: willen wij één partij die een totaaloplossing maakt of kiezen wij voor experts? Dat betekent dat ze een groot aantal verschillende partijen moeten inhuren. Als installateur weet je dat de ene keer voor het een, soms voor het andere wordt gekozen.” Nieuwe vaardigheden Als het gaat over de particuliere woningbouw dan zal er bij nieuwbouw direct gekeken worden naar een totaaloplossing. Bij bestaande bouw ligt dat anders. Van Vugt, zo'n 40 jaar werkzaam in de elektrotechniek, kijkt naar de historie. “Zo'n 20-30 jaar geleden was een klimaatinstallatie een cv-ketel die met gas water verwarmde en dat rondpompte. In huis was er een onderverdeling in groepenkast, verlichting en warmte. Klimaat en elektra waren gescheiden vakgebieden.” Die scheiding is verleden tijd nu de energietransitie echt vaart krijgt. Consumenten willen dat hun zonnepanelen aan het net worden gekoppeld, overwegen een warmtepomp en dromen van een Tesla voor de deur. Hierover verwachten H Met techniek kun je veel, maar je moet de toegevoegde waarde wél kunnen uitleggen

WEEGSCHAALSTRAAT 50 7324 BH APELDOORN T. 055 5998200 F. 055 5998219 van AtotZ www.geyer.nl Of het nu gaat om grote projecten of om kleine, ú en úw wensen staan bij GEYER in de spotlights. Goede kwaliteit en een duidelijk persoonlijk advies spelen daarbij de hoofdrol. Een betrouwbaar product, nauwkeurige assemblage en stipte levering, hebben bij GEYER altijd de hoogste prioriteit. OP ZOEK NAAR EEN VERDEELKAST VOOR UW PV INSTALLATIE...?

#1 februari 2023 r t i k e l n a a m 19 ze advies van hun installateur. Dat vraagt om méér communicatieve en adviesvaardigheden. Duurzame installateur Al in CONNECT2025 uit 2017, de voorloper van het rapport CONNECT2030, werd geconstateerd dat de installateur in veel huishoudens een vertrouwensfunctie heeft en dat neemt als gevolg van onder meer de verduurzaming alleen maar toe. De mogelijkheden om van alles aan elkaar te koppelen zijn er, maar niet iedereen wil ineens van het gas af, een airco, een warmtepomp en een laadpaal, maar ‘later’ misschien wel. “Het wordt naast installeren steeds meer informeren en communiceren”, concludeert Van Vugt. “Met techniek kun je veel, maar je moet de toegevoegde waarde wél kunnen uitleggen. Mensen willen nu waarschijnlijk vooral energie besparen, anderen willen ook energie opwekken. Je moet als installateur kennis en kunde hebben van veel verschillende zaken. Kun je dat, wil je dat of moet je je specialiseren? Technisch vakmanschap blijft daarbij altijd de basis, maar tegelijkertijd wordt denken vanuit de klant steeds belangrijker.” Van het gas af Verduurzaming met technische aanpassingen vindt nu meestal plaats op het niveau van individuele woningen. Opschaling is nodig om de klimaatdoelen te halen. Elektrotechnicus Van Vugt:“Dat kan alleen als we meer kunnen standaardiseren, bijvoorbeeld door gelijksoortige woningen in één keer aan te pakken. Dat is de uitdaging waar we voor staan. De vraag naar verduurzaming wordt alleen maar groter. Consumenten willen hun energierekening omlaag brengen door zelf energieproducent te worden. Daarvoor doen ze een beroep op hun installateur.” Veranderende rol installateur Van Vugt ziet onder meer als gevolg van de energietransitie de rol van de installateur veranderen.“In de toekomst gaat de installateur zich met meerdere zaken bezighouden. Ten eerste het goed inzichtelijk krijgen met de opdrachtgever wat je wilt met het gebouw en hoe je dat goed en veilig kunt realiseren. Ten tweede de installatie koppelen aan het net en ervoor zorgen dat de energievoorziening stabiel blijft wanneer duurzame energie wordt opgewekt. Daarnaast zie ik een derde functie waarbij de installateur een intermediair is tussen netbeheerder en consument. Een soort regiefunctie tussen opdrachtgever en energiebedrijf. De installateur brengt niet alleen de energievraag in kaart, maar regelt ook een passende netaansluiting.” Feitelijk is volgens Van Vugt de communicatie tussen installateur en consument al intensiever geworden.“Het belang van zaken als onderhoud, service en inspectie wordt steeds groter en daarmee de betrokkenheid van de installateur. De installateur is niet langer alleen een uitvoerder, maar adviseert, ontwerpt, voert de werkzaamheden uit én verzorgt beheer en onderhoud.” Toekomstbehendig Doordat het mogelijk is om technische systemen met elkaar te verbinden, zullen installateurs anders moeten gaan denken. Het plaatsen van zonnepanelen, het installeren van batterijen en het plaatsen van een laadpaal zijn misschien verschillende vakgebieden, maar ze hebben met elkaar te maken. Althans, dat kan.“Het zijn stukjes techniek, maar het is allemaal technologie in de totaaloplossing. Grenzen zullen doorbroken moeten worden want er komt steeds meer samenhang. Tegelijkertijd blijft er ook ruimte voor bedrijven die zich specialiseren.” Van Vugt adviseert ondernemers die hun strategie tegen het licht willen houden en heldere keuzes willen maken om de toekomstverkenning CONNECT2030 te lezen. Het rapport is te downloaden via startmetconnect.nl. Het modewoord ‘toekomstbestendig’ is in het rapport nauwelijks te vinden. In plaats daarvan introduceert het rapport ‘toekomstbehendigheid’. Bedrijven en organisaties zullen daarover moeten beschikken. Van Vugt: “Je kunt de toekomst niet precies voorspellen, maar je kunt je er als organisatie wel op voorbereiden dat het anders is dan vandaag. Daar gaat het in essentie om.” Y John van Vugt: “Consumenten willen hun energierekening omlaag brengen door zelf energieproducent te worden. Daarvoor doen ze een beroep op hun installateur.” Technisch vakmanschap blijft de basis, maar denken vanuit de klant wordt steeds belangrijker

20 #1 februari 2023 e n n i s K Ed Rooijakkers is de nieuwe directeur van de Stichting WOI. Kennis omarmen en doorgeven Ed Rooijakkers is de nieuwe directeur van de stichting ter bevordering van Wetenschappelijk Onderwijs en Onderzoek in de Installatietechniek (Stichting WOI). Volgens Rooijakkers kunnen gebouwinstallaties een stuk beter en duurzamer. “Er is veel kennis, maar die kennis kan beter omarmd worden.” Tekst: Gerrit Tenkink Foto’s: Ed Rooijakkers, Pixabay en Lukas Bieri ooijakkers is als adviseur actief op het gebied van gebouwinstallaties. De rode draad in zijn werkzaamheden is het streven naar duurzame en optimaal functionerende technische voorzieningen in gebouwen. Hij werkt al 30 jaar als adviseur bij Halmos Adviseurs in Den Haag. Sinds 1 september is hij een deel van de week aan de slag voor StichtingWOI.“De eerste maanden was het vooral ‘sponzen’; heel veel informatie opnemen, want er gebeurt ontzettend veel in de installatiewereld.” Als directeur van de Stichting WOI wil hij het WOI-netwerk in het onderwijs en de kennisinstituten verdiepen en vergroten en daarnaast de connectie met de bedrijven in de technieksector uitbreiden. Het vertalen en afstemmen van de vraag uit de sector op het gebied van onderwijs en onderzoek richting de onderwijsinstellingen met behoud van ieders verantwoordelijkheid en onafhankelijkheid behoort tot zijn takenpakket.“Het gaat dan over het ophalen van input over kennis- en onderzoeksvragen vanuit de sector en deze te matchen met onderwijs en kennisinstellingen”, aldus Rooijakkers, die vanuit zijn eigen ontwerppraktijk een voorbeeld geeft. “De energietransitie is een enorme opgave met daarbij bijvoorR

21 #1 februari 2023 huis, maar als onderdeel van een ontwerpteam mogen we wel wat vaker het voortouw nemen. Daar heb je hoger geschoolde mensen voor nodig. En die zijn er wel, maar te weinig.” Naar mening van de kersverse directeur heeft de sector ook op HBO- en universitair niveau te maken met een imagoprobleem. “We roepen al jaren dat we moeten laten zien hoe mooi ons vak is en hoe goed de carrièremogelijkheden zijn. Ook op HBO- en universitair niveau. Het is mijn taak om vooral verbanden te leggen. Hoe krijgen we de installatietechniek beter in beeld bij het hoger onderwijs?” Richtlijnen Een belangrijk punt van aandacht volgens Rooijakkers is het vastleggen van kennis; in zijn woorden ‘het stollen van kennis’. “Er is veel kennis, maar er zijn te weinig financiële middelen om deze kennis gedegen vast te leggen. Dat betekent dat deze kennis nog te versnipperd blijft bij bedrijven of organisaties. Ik vind het belangrijk dat die kennis beter beschikbaar komt. Daarbij kun je denken aan het gebruik maken van richtlijnen. Ik noem bewust ‘richtlijnen’ en geen ‘normen’, omdat je met een richtlijn ook handvatten hebt hoe je kunt ontwerpen en/of installeren. Een norm is meestal juridischer geformuleerd en geeft alleen eisen en voorwaarden waaraan voldaan moet worden. Een richtlijn geeft ook informatie en achtergronden hoe aan die eisen te kunnen voldoen. Vanzelfsprekend geven normen en richtlijnen informatie die in een digitale en toegankelijke vorm breed beschikbaar komt, bijvoorbeeld in online communities als TVVL Connect. Kennis vergaren, opslaan, aanvullen en vervolgens weer doorgeven, daar gaat het om.” In dat kader spreekt Rooijakkers ook over het omarmen van kennis. “De kennis is bijvoorbeeld aanwezig om gebouwinstallaties optimaal te laten presteren en in te stellen. Toch presteren veel utiliteitsgebouwen nog steeds ondermaats met een voor klimatisering wel 30 procent hoger energiegebruik dan nodig is. In het algemeen beschikbaar hebben van kennis alleen is blijkbaar niet genoeg.We moeten blijven onderzoeken hoe het beter kan, mensen opleiden en integreren in onze dienstverlening.” Brains 4 Buildings Als voorbeeld om het beheer van een gebouw te optimaliseren noemt Rooijakkers Brains 4 Buildings, een groot onderzoeksproject dat TU Delft coördineert met als doel het ontwikkelen en uitbrengen van betaalbare slimme software, sensoren en meters om zo de energieefficiëntie van gebouwen te optimaliseren en het comfort van de gebruiker te bevorderen. “Hiermee kun je de operationele en onderhoudskosten verlagen en inspelen op de lokale vraag en aanbod van duurzame energie. Dat kan door grote hoeveelheden data met elkaar te laten communiceren en zo uit te lezen dat deze bruikbaar is voor de eindgebruiker. Want kennis vergaren is mooi, maar je moet er vervolgens wel wat mee doen. l n a a m beeld de vraag hoe we het energienetwerk stabiel kunnen houden. Dat vraagt veel kennis, ook van de installateur. Natuurlijk moet hij ook zijn gewone werk blijven doen, maar hij zal toch ook wat moeten weten van de installatie van een warmtepomp. De gebouweigenaar zou zijn elektriciteitsgebruik op de piekmomenten moeten kunnen verlagen, zodat er minder druk op het net komt. Dat geldt voor bedrijven, maar ook voor de particulier. Die moet idealiter zijn wasmachine aanzetten op het moment dat de zon schijnt. Of als het stevig waait. Dit om de duurzame energie maximaal te kunnen benutten. De installateur moet zijn klant kunnen adviseren over deze zogenaamde peakshaving.” Imago Corebusiness van de Stichting WOI is het stimuleren van wetenschappelijk onderzoek voor de technieksector. Zo heeft de stichting met financiële steun van bedrijven uit de installatiesector geholpen om de leerstoel Building Services Innovation aan de TU Delft en de Fellow Installatietechniek aan de TU Eindhoven mogelijk te maken. Daarnaast draagt de stichting samen met de bedrijven uit de sector bij aan verschillende wetenschappelijke onderzoeksprojecten. Het is de kunst om die kennis terug te brengen naar het vakgebied. “We hebben het steeds over het tekort aan monteurs en mensen die de kabels leggen; dat klopt natuurlijk, maar ook op HBO- en WO-niveau mogen wel wat steviger aan de weg timmeren. Technische dienstverleners en engineers stellen zich vaak nog te bescheiden op. Ze hebben zonder twijfel de kennis in Veel utiliteitsgebouwen presteren nog steeds ondermaats. De toekomst begint nu

22 #1 februari 2023 Spectrus licht & advies realiseert samen met de installateur vele lichtprojecten. Variërend van aard zoals woonhuizen, industriële gebouwen, terreinen, winkels en kantoren. Onze ervaren lichtadviseurs maken hierbij mooie lichtplannen en armaturen van vele merken zijn leverbaar zoals: Bega, Deltalight, Emilux, Wever & Ducre, Performance in lighting, iGuzzini, One Light, Wieland, Ideal Lux, Modular, …. Voormontage en levering op gewenste locatie zijn mogelijk. woonhuizen. Voor wederverkopers rechtstreeks te bestellen, va € 200,- franco. www.ideal-lux.com Dé partner in verlichting www.spectrus.nl mail@spectrus.nl Aansluitklemmen serie HLAK HORA eTec • Geschikt van 25 mm² – 70 mm² • Compacte en robuuste constructie • Aanrakingsveilig conform DIN EN 50274 • Geschikt voor spanning tot 1000 V AC/DC • Modulair systeem, eenvoudig te koppelen • Snellere installatie; vereenvoudigde schroefmontage • Zowel horizontale- als verticale installatie mogelijk • Smalle bouwvorm Calpe.nl | 0342 - 45 15 44 | Barneveld OPVOORRAAD LEVERING BINNEN 24 UUR

23 #1 februari 2023 r t i k e l n a a m Een fout detecteren en geen reparatie van deze fout organiseren, daar wordt een gebouw niet beter van.” Kloof Er is nog een punt waar Rooijakkers graag de aandacht op vestigt: de kloof tussen werkvloer en wetenschap. “Ik hoor nog te vaak wat er niet goed gaat. Je moet ook benoemen wat we wél goed doen. Dat geldt ook voor de wetenschap richting werkvloer. Benadruk ook het goede. Van complimenten en benoemen wat er goed gaat, krijg je beter gemotiveerde mensen, dan alleen wijzen op de fouten”, vertelt de WOI-directeur, die zich geen zorgen maakt over de hoeveelheid werk die op hem ligt te wachten.“Er is heel wat doen. Als WOI moeten we goed onderzoek en goede opleidingen stimuleren en het bedrijfsleven in laten zien hoe belangrijk dat is. Smart Grids, de ontwikkelingen op het gebied van waterstof, smart building applicaties; noem maar op, het is allemaal belangrijk en we moeten er nu mee aan de slag. We kunnen er niet mee wachten. Kijk thuis naar je cv-ketel. Als die morgen kapot gaat, neemt de gemiddelde Nederlander waarschijnlijk weer een cvketel op gas, of in het gunstigste geval een hybride. Waarom? Omdat hij zich niet heeft verdiept in de alternatieven en je niet dagen in de kou wilt zitten, maar ook omdat zijn installateur die alternatieven onvoldoende kan uitleggen. En juist die installateur is degene die zich daar nu in moet verdiepen. We hebben allemaal mooie ambities over energiereductie en energieneutraliteit in 2030, maar dat betekent dat we daar nu mee moeten beginnen. De toekomst begint nu.” Over de stichting De Stichting WOI staat voor het bevorderen, stimuleren en ondersteunen van wetenschappelijke kennisontwikkeling op WO/HBO, zodanig dat nieuwe kennis zijn weg vindt naar het bedrijfsleven in de installatiesector. Kennisoverdracht Onderzoek & Onderzoek (WO/HBO) richting de techniek verhoogt het kennisniveau en daarmee de toegevoegde waarde van de bedrijven in de keten. Dat zorgt voor het verhogen van de instroom van studenten techniek in het onderwijs. De WOI wil daarbij de rol op zich nemen van aanjager, facilitator, verbinder en initiator in de driehoek Onderwijs-Bedrijfsleven-Kennisinstituten en daarmee het draagvlak voor techniek in de samenleving vergroten. www.stichtingwoi.nl Y Het begint met het vergaren van kennis. Daarna volgt de vertaling naar de praktijk. We moeten blijven onderzoeken hoe het beter kan, mensen opleiden en integreren in onze dienstverlening

#1 februari 2023 24 0 C n g r e s Congres Solar in 2030 De zon blijft nog wel even schijnen De locatie was even fascinerend als contrasterend: het Louwman Museum in Den Haag staat immers vol met klassieke, dus ‘fossiele’ auto’s. En juist op die plek vond op 1 februari het Congres Solar in 2030 plaats. Met ruim 250 bezoekers was het een goed bezocht congres. Een teken dat de markt voor zonne-energie volwassen wordt. Om een bezoeker te citeren: “Echt veel drukker dan de voorgaande aflevering. Meer kostuums ook.” Daarmee gaf de bezoeker aan dat het congres niet alleen voor technici interessant is, maar dat het ook wetenschappers en financials aantrekt. Zij kwamen op een uitgebalanceerd programma af. Techniek, overheidsbeleid, investeringen, circulariteit, maatschappelijke onderwerpen; het kwam allemaal aan de orde. Tekst: Martin Bongers Foto’s: Good! Events & Media nder leiding van dagvoorzitter Eric Corton (“Tja, ook ik had een ‘Amerikaan’, 7 liter, 1 op 2”) werden experts uit binnen- en buitenland aan de tand gevoeld. Zij gingen vooral in op wat er nodig is om de groei vast te houden. Want dat de markt voorlopig nog blijft groeien, daarover was men eensgezind. Nationaal Solar Trendrapport 2023 Centraal stond het Nationaal Solar Trendrapport 2023, samengesteld door Dagvoorzitter Eric Corton met het Nationaal Solar Trendrapport 2023. O

#1 februari 2023 25 r t i k e l n a a m Daan Jansen, senior researcher van onderzoeksbureau Dutch New Energy Research. In lijn met de titel van het congres, Solar in 2030, toonde Jansen ons een forecast van de komende jaren. Zowel per vierkante meter als per hoofd van de bevolking, hebben wij de meeste zonnepanelen; geen land ter wereld dat ons dat nadoet. Maar: het geïnstalleerde zonnestroomvermogen zal langzaam afvlakken. Anders gezegd: de groei krimpt. Jansen: “Het aandeel ‘residentieel’ (huishoudens) zal relatief toenemen, tot bijna de helft. De zakelijke installaties nemen dus relatief af.” Want vooral die zakelijke capaciteit zal last hebben van de De grootste Solar-vakbeurs van NoordwestEuropa Voor in de agenda: Solar Solutions International. Van dinsdag 14 tot en met donderdag 16 maart. Locatie: Expo Greater Amsterdam Stelling 1, 2141 SB Vijfhuizen. Meer dan vijfhonderd innovaties en ruim honderd praktische seminars over de nieuwste ontwikkelingen rondom energieopslag, zonnepanelen en slimme producten. Gelijktijdig vindt daar ook Duurzaam Verwarmd plaats, de internationale vakbeurs voor duurzame klimaattechnieken (HVAC). Daan Jansen, senior researcher van onderzoeksbureau Dutch New Energy Research, is de samensteller van het Nationaal Solar Trendrapport 2023. Met ruim 250 bezoekers was het Congres Solar in 2030 goed bezocht.

26 #1 februari 2023 m a Peter Palensky (TU Delft) ziet heil in ‘digitale transformatie’, een intelligent netwerk dat zichzelf automatisch in balans houdt. Waar verdeelstations autonoom beslissen of de elektriciteit naar het landelijke netwerk gaat, of lokaal wordt ingezet. dreigende tekorten. Naast grondstoffen, materiaal en personeel zijn dat volgens Jansen vooral het tekort aan netcapaciteit en de stijgende financieringskosten. In tegenstelling tot ‘residentieel’, hebben zakelijke projecten ook nog eens te maken met complexe subsidiemechanismen (zoals de SDE) die tot strenge installatie-eisen leiden. Tellen we daarbij op het eventuele afbouwen van die subsidie in 2025 en het feit dat we sinds 2022 overdag een lagere stroomprijs hebben dan in de nacht, dan is het voorspelbaar dat investeerders in zakelijke, langlopende projecten een meer risicomijdende houding zullen aannemen.Jansen:“Veel projecten staan nu al ‘in de wacht’, anderen trekken zich wellicht helemaal terug.” Mismatch Het zonnestroomvermogen zal dus blijven toenemen, maar minder heftig. Een belangrijke voorwaarde voor die toename is het opvangen van pieken en dalen. Jansen:“Inderdaad, zonne-energie is een seizoensproduct. Maar ook structureel ontstaat er een mismatch. Er komt een moment dat het aanbod de vraag overstijgt. Wat doen we dan? Steeds meer batterijen inzetten? Daar geloof ik niet in. Nog meer capaciteit najagen is daarom op langere termijn minder urgent dan het netwerk smart maken, het slimmer matchen van vraag en aanbod, via platformen.” Wijnand van Hooff (CEO Holland Solar) laat eenzelfde geluid horen. “Als we willen groeien, dan is het van belang dat we alle ruimte benutten. Daken, land, water.” Want volgens Van Hooff verdubbelt de vraag tot 2030. Maar raakt het net daarmee vol? “Nee, dat hoeft niet. Niet als we ‘verslimmen’, flexibel omgaan met vraag en aanbod.” Ivo van dam, CTO van PowerField, denkt genuanceerd over manieren om netfluctuaties op te vangen, dus ook in hardware-termen. Zoals opslag in de aarde. In lijn daarmee liet Van Dam al weten dat de 500 miljoen aan investeringen die PowerField onlangs heeft opgehaald, geEric Corton:“Tja, ook ik had een ‘Amerikaan’, 7 liter, 1 op 2.”

#1 februari 2023 r t i k e l n a a m 27 bruikt zal worden voor de ontwikkeling van een virtueel platform: een verzameling van decentrale opwekkingsinstallaties, afnemers en batterijen die vanaf een centraal punt wordt aangestuurd. Power to the people Ook Peter Palensky (TU Delft) onderschrijft de noodzaak tot flexibilisering en zijn oplossing komt in de buurt van die van Ivo Van Dam. Voor Palensky is een ‘digitale transformatie’ de sleutel: een intelligent netwerk dat zichzelf automatisch in balans houdt. Waar verdeelstations autonoom beslissen of de elektriciteit naar het landelijke netwerk gaat, of lokaal wordt ingezet. Lokaal? “Inderdaad, ik voorzie een grote rol voor decentrale, door burgers beheerde initiatieven. Juist die digitalisering stelt hen in staat om actief mee te doen.” Citizen empowerment, power to the people? Jansen daarover:“Burgerparticipatie zoals in de landbouw? Dat zie ik in de energiesector niet zo snel gebeuren. Coöperatieve initiatieven bijvoorbeeld, worden in onze sector vooral opgezet vanuit een financieel oogmerk, niet vanuit disruptieve motieven.” Circulariteit Een terugkerend thema was circulariteit. Uiteraard. De circulariteit van zonnepanelen is te lang facultatief geweest. Gerard de Leede (CTO Solarge) daarover: “Tot 2030 komen er uit de EU en Nederland harde eisen. Met andere woorden: willen we als sector blijven groeien, dan zijn er stappen nodig.” De Leede, om de urgentie te visualiseren: “In 2040 is de jaarlijkse afvalberg PV-panelen zo groot als een ring om de evenaar, met een breedte van 100 meter.” Terecht denkt Gianluca Coletti (Programma coördinator TNO), dat dergelijke eisen zich niet zo gemakkelijk laten omzetten in daden. Het vereist namelijk een totaal ‘omdenken’, bij alle ketenpartners. “Want wil je panelen kunnen recyclen, dan moet je daar tijdens de ontwerpfase al rekening mee houden.” Kortom: je moet gaan inkopen, ontwerpen en produceren met het hergebruik al in het achterhoofd. Maar als dat bij het gemiddelde koffiezetapparaat nog steeds niet lukt, waarom zouden we dat – op redelijk korte termijn al – voor panelen dan wel mogen verwachten? Ook volgens Daan Jansen komen we, internationaal, helaas nog niet verder dan het recyclen van ‘laaghangend fruit’, zoals de aluminium randen om de panelen. Jevons-paradox Paul Schenderling (Postgroei Nederland) is wat die recycling betreft kritisch: onze aanname dat circulaire oplossingen zorgen voor een meer rationele omgang met grondstoffen, klopt namelijk niet. Zeker, leveranciers van zonnepanelen kunnen minder materialen verspillen, door recycling. Maar een dergelijke efficiency leidt doorgaans tot lagere kosten Congres Solar in 2030 Het congres Solar in 2030 werd georganiseerd door Good! Events & Media, Solar Solutions International, Solar365 en DNE Research in samenwerking met Holland Solar, Energy Storage NL, Techniek Nederland en vrijwel alle belangrijke bedrijven uit de solarsector. Het verspreiden van de gehele samenvatting is uitsluitend toegestaan door het publiceren van de downloadlink: https://www.solarsolutions.nl/ trendrapport/ De locatie van het Congres Solar in 2030 was verrassend: het Louwman Museum in Den Haag staat immers vol met klassieke, dus ‘fossiele’ auto’s. Wil je panelen kunnen recyclen, dan moet je daar tijdens de ontwerpfase al rekening mee houden en lagere prijzen. Dit moedigt consumenten (maar ook bedrijven) juist aan om nog méér panelen te verspillen, want het is toch goedkoop. En weg is de grondstoffenbesparing! In de gedachten van Schenderling: “Aan de consumptiekant is er nauwelijks beleid. Zolang we aan vraagzijde geen gedragsverandering teweegbrengen, heeft het weinig zin om aan de productiezijde wel te interveniëren.” Y

RkJQdWJsaXNoZXIy NTI5MDA=