ACHTTIENDE JAARGANG NOVEMBER 2023 # 6 Gebouwen Kansen met duurzame, slimme gebouwen Licht Berry van Egten: ‘Licht is een vak’ Elektrotechniek Elektrotechniek vormt de ruggengraat van ‘slimme gebouwen’ USP Nederlandse installateurs doen veel cursussen ONAFHANKELIJKE PRAKTIJKINFORMATIE VOOR DE ELEKTROTECHNISCHE BRANCHE
BIG WHITE® SLV LIGHTING CATALOGUE 2024 IT’S BACK. IT’S BETTER. IT’S BIGGER. De nieuwe BIG WHITE® ‘24 catalogus van SLV komt eraan! Vraag jouw gratis exemplaar nu aan via bigwhite.nl en ontvang een SLV bodywarmer kado* (* eerste 3000 deelnemers) Gratis SLV bodywarmer
#6 november 2023 4 o l u m n C i n Theorie en praktijk Het is soms van de zotte hoe theorie en praktijk elkaar in de weg zitten. Je kunt ‘aan de tekentafel’ de mooiste dingen bedenken, maar werken ze ook zo mooi in de praktijk? Een actueel voorbeeld vormt een milieumaatregel die minister De Jonge onlangs bekendmaakte. De minister lichtte in een brief aan de Tweede Kamer zijn beleid op het gebied van circulair bouwen toe. Daarin zitten diverse aspecten waarmee de bouwsector vooruit kan. Zo is de minister van plan om energie- en milieuprestatie-eisen in elke regio gelijk te trekken. Je kunt dus niet meer lokaal afwijken van geldende energie- en milieuprestatie-eisen. Dat schept uniformiteit en duidelijkheid. Ook ziet minister De Jonge af van plannen om vooruitlopend op Europees beleid een CO2-norm voor de productie en constructie voor bouwmaterialen te introduceren. Er komen dus geen drie verschillende normen waarmee de bouwsector hoeft te werken. In de brief kondigt De Jonge een andere belangrijke maatregel aan: het aanscherpen van de bestaande milieuprestatie-eis voor gebouwen. Dit biedt duidelijkheid aan (onder meer) de bouwsector, dus in aanleg is dat prima. Tegelijkertijd stelt het met name installateurs voor onmogelijke keuzes. Enerzijds zijn er de eisen die aan de energieprestatie van gebouwen worden gesteld in de BENGnorm. Daarnaast is er de MPG-norm, een milieuprestatie-eis voor woningen en gebouwen, die berekent in hoeverre de gebruikte materialen het milieu belasten. Als de aangekondigde aanscherping van de MPG-norm doorgaat, kunnen installateurs steeds lastiger aan beide normen voldoen. Ga maar na: om de BENG-norm te halen zijn bijvoorbeeld warmtepompen en zonnepanelen nodig. Maar de materialen in deze installaties scoren beduidend minder wanneer ze worden getoetst aan de milieueisen van de MPG-norm. Daar komt bij: voor installaties zijn nauwelijks duurzame alternatieven beschikbaar. ‘Houten zonnepanelen of waterleidingen van bamboe bestaan immers niet’, merkt brancheorganisatie Techniek Nederland hierover fijntjes op. En er is nog een aspect wat de praktijk weerbarstig maakt: er is nauwelijks iets te kiezen tussen duurzame installaties. Dit zit ‘m met name in een gebrek aan milieuverklaringen van fabrikanten en branches. Kortom: de installatiebranche ziet zich geplaatst voor een onmogelijke paradox tussen energieprestatie en milieudruk. De brancheorganisatie pleit daarom voor het ontwikkelen van één integrale duurzaamheidsnorm voor de gebouwde omgeving, waarin de energieprestatie en de milieubelasting integraal wordt berekend. Een even logisch als terecht pleidooi, waarmee de paradox tussen theorie en praktijk kan worden opgeheven. Ton Brands Hoofdredacteur Gebouwen Kansen met duurzame, slimme gebouwen Smart buildings duiken geregeld op in de vakliteratuur, of als thema tijdens congressen. Maar de praktijk valt een beetje tegen: het is flink zoeken naar geslaagde voorbeelden. In theorie beloven slimme gebouwen – op basis van technologische innovatie – ultiem persoonlijk comfort en duurzaamheid. Maar niet alles is goud, wat er blinkt. Want die relatie met duurzaamheid is complex en roept kritische vragen op. Ondanks deze mitsen en maren zijn er wel degelijk ‘smartkansen’ voor de installateur. Licht Berry van Egten: ‘Licht is een vak’ Berry van Egten is senior architectural lighting designer en eigenaar van Berlux Lichtarchitectuur in Amersfoort. Zijn Lighting Design Academy biedt een ruim aanbod in lichteducatie, ontwikkeld door en voor lichtprofessionals. De opleidingen komen zowel tegemoet aan de creatieve als technische informatiebehoefte. We vroegen Berry van Egten naar trends en ontwikkelingen op verlichtingsgebied. 20 14
#6 november 2023 5 n h o u d I o u d h Elektrotechniek Elektrotechniek vormt de ruggengraat van ‘slimme gebouwen’ ‘Slimme gebouwen’, ook wel bekend als ‘smart buildings’, maken gebruik van geavanceerde technologie en automatisering om de efficiëntie, veiligheid, duurzaamheid en het comfort van gebouwen te verbeteren. Energie-efficiëntie, veiligheid, kostenbesparing en een verbeterde gebruikerservaring vormen de voornaamste beloftes van de slimme gebouwen. “Elektrotechniek is de stille kracht achter de magie van slimme gebouwen, waar technologie en comfort naadloos samenkomen”, aldus Henk Jansen van het gelijknamige ET- en domoticabedrijf uit Amsterdam. USP Nederlandse installateurs doen veel cursussen, wat kansen biedt voor fabrikanten In een sector met een voortdurende stroom van nieuwe technologieën en ontwikkelingen, spelen training en cursussen een belangrijke rol. Training is immers essentieel voor installateurs om te leren omgaan met de nieuwste systemen, maar ook om op de hoogte blijven van veranderende regelgeving. En verder in dit nummer ISSO-rapport biedt kennis voor circulair onderhoud gebouwinstallaties 7 De makers van overmorgen! 7 Ter kritiek: nieuwe erkenningsregeling Elektrotechnische Inspectiebedrijven 8 Gouden Bakkie Award voor Grooteman Elektro Stichting OPEN samen “Voor ons was het een 8 Wilo opent nieuwe productielocatie in India 9 Kleine warmtepompen in woningen 9 Samsung verdubbelt studentenprogramma 11 Mag het licht aan? 11 Opleiding laadpaalsystemen 13 Laten we vooral niet vergeten zelf ook slim te zijn 19 Slimme apparaten toch niet zo heel erg slim 29 Scene maken 35 Productnieuws 39 Colofon 46 Adverteerdersindex 46 Een compilatie van foto’s die in deze uitgave van ElektroPraktijk zijn gebruikt en die in één oogopslag een indruk geven van de diverse onderwerpen. l cursussen afgelopen jaar door installateurs gevolgd per land Verenigd Koninkrijk 18 Duitsland 4 Frankrijk 5 Polen 6 7 Aantal cursussen Aandeel cursussen online versus in persoon 57% 26% 14% 34% 26% 35% 43% 74% 86% 66% 74% 65% 2% ACHTTIENDE JAARGANG NOVEMBER 2023 # 6 Gebouwen Kansen met duurzame, slimme gebouwen Licht Berry van Egten: ‘Licht is een vak’ Elektrotechniek Elektrotechniek vormt de ruggengraat van ‘slimme gebouwen’ USP Nederlandse installateurs doen veel cursussen ONAFHANKELIJKE PRAKTIJKINFORMATIE VOOR DE ELEKTROTECHNISCHE BRANCHE Bij de voorpagina 24 30
WEEGSCHAALSTRAAT 50 7324 BH APELDOORN T. 055 5998200 F. 055 5998219 van AtotZ www.geyer.nl Of het nu gaat om grote projecten of om kleine, ú en úw wensen staan bij GEYER in de spotlights. Goede kwaliteit en een duidelijk persoonlijk advies spelen daarbij de hoofdrol. Een betrouwbaar product, nauwkeurige assemblage en stipte levering, hebben bij GEYER altijd de hoogste prioriteit. OP ZOEK NAAR EEN VERDEELKAST VOOR UW PV INSTALLATIE...? Kijk voor onze vacatures www.geyer.nl of scan de QR-code.
7 #6 november 2023 a M r k t n i e u w s ISSO-rapport biedt kennis voor circulair onderhoud gebouwinstallaties De makers van overmorgen! Foto: ISSO Foto: Techniek Nederland Het circulair maken van de gebouwde omgeving is een enorme uitdaging. Omdat de totale gebouwenvoorraad grotendeels bestaat uit bestaande bouw, speelt circulair onderhoud van gebouwen hierin een belangrijke rol. Het ISSO-rapport ‘Circulair onderhoud gebouwinstallaties’ helpt om hierbij de juiste aanbieders en aanbiedingen te selecteren. Het rapport biedt professionals kennis om circulaire aanbieders te selecteren voor onderhoud en beheer van assets en om hun aanbiedingen te kunnen beoordelen op mate van circulariteit. Het onderzoek is uitgevoerd aan de hand van twee onderzoeksvragen: 1. Op basis van welke inkoopstrategie en parameters bepaal je of een aanbieder zich kwalificeert om een circulaire aanbieding te mogen doen? 2. Op basis van welke strategie en parameters kun je de aanbiedingen vergelijken en beoordelen? Criteria In het beantwoorden van de onderzoeksvragen is een onderscheid gemaakt tussen objectieve en subjectieve criteria voor het selecteren van de aanbieders en aanbiedingen. Tot de subjectieve criteria behoren de visie, roadmap naar circulariteit en de waardering van referenties en afspraken met Ketenpartners. De genoemde objectieve criteria zijn de CO2-prestatieladder en een gewogen waardering van het plan van aanpak op basis van de R-ladder. Het rapport 110930 is beschikbaar op ISSO Open. Het rapport is gratis te raadplegen met een ISSO-profiel. De arbeidsmarktcampagne van Techniek Nederland is begonnen. Groep 8 van de Bisschop Ernstschool in Goes kreeg eind september bezoek van Claudine, één van de superhelden die tijdens de campagne worden ingezet. Samen met directeur Marijn Meijboom van Van de Velde Installatiegroep uit Yerseke nam ze de kinderen mee in een duurzaam technisch avontuur. Ook de techniekstand van Wij Techniek was in de school aanwezig. De leerlingen waren enthousiast over de techniekmiddag en verdrongen elkaar na afloop voor de microfoon om te vertellen waar hun toekomst ligt: in de techniek! Geen mannenvak New Energy Genius Claudine vertelde de Zeeuwse kinderen dat een van haar tools op mysterieuze wijze in een blok ijs terechtgekomen was. Marijn Meijboom ging samen met de klas aan de slag om het ijs te laten smelten door middel van een warmtepomp. Meijboom is regelmatig op bassischolen om technieklessen te geven. “Het is belangrijk dat kinderen op deze leeftijd al met techniek in aanraking komen, dan weten ze later of ze het wel of niet leuk vinden.” En juf Jessica van de Bisschop Ernstschool ziet dat het werkt: “De kinderen vinden de techniekstand écht interessant.” Techniek is al lang geen mannenvak meer en dat was ook in Goes te zien. Jongens en meisjes waren samen druk bezig om de technische klus te klaren.
8 #6 november 2023 a M r k t n i e u w s Ter kritiek: nieuwe erkenningsregeling Elektrotechnische Inspectiebedrijven Foto: Gerd Altmann Gouden Bakkie Award voor Grooteman Elektro Foto: Stichting OPEN Tot en met maandag 4 december 2023 kan je reageren op de nieuwe erkenningsregeling ‘Elektrotechnische Inspectiebedrijven’. Deze regeling van InstallQ bevat de eisen voor de bedrijfserkenning voor de inspectie van elektrotechnische installaties in bouwwerken. Het afgelopen jaar heeft de vakcommissie Beheer, Onderhoud en Inspectie op aangeven van haar achterban kritiek geleverd en meegedacht met de erkenningsregeling Elektrotechnische Inspectiebedrijven (IBER). De regeling is géén certificering zoals SCIOS. Een aanzienlijk aantal van de inspectiebedrijven binnen de groep klein- middelgroot hanteert deze erkenningsregeling en wilde dat deze verbeterd wordt. De aangepaste regeling ligt nu ter kritiek. Via deze link kan je de regeling inzien en verbeteringen voorstellen: https://installq.nl/ ter-kritiek-nieuwe-erkenningsregeling-elektrotechnische-inspectiebedrijven. https://installq.nl “We hebben 81 containers vol oude lampen en armaturen ingezameld”, vertelt Mick Grooteman van Grooteman Elektro. Die indrukwekkende hoeveelheid was de reden dat Grooteman Elektro de Gouden Bakkie Award heeft gewonnen. “Doordat wij de tl-verlichting in bijna alle Action-filialen in Nederland, België en Luxemburg hebben vervangen voor duurzame ledverlichting, hebben we vrachten met afgedankte lampen en armaturen laten ophalen door Stichting OPEN.” De prijs was een aangename verrassing voor Grooteman. “Mooi dat we erkenning krijgen voor een kleine bijdrage aan een duurzame afhandeling van lampen en armaturen.” Grooteman Elektro is een familiebedrijf. Installateurs Mick en zijn broer Terry hebben de zaak in 2014 van hun vader overgenomen. “Elektro- en installatietechniek is een mooie branche, waar Grooteman Elektro inmiddels ruim 50 jaar in actief is. We werken voornamelijk voor zakelijke klanten binnen de woning- en utiliteitsbouw en binnen de retail.” Installateurs zamelen in Om afgedankte lichtbronnen en armaturen goed in te zamelen en daarna zo optimaal mogelijk te recyclen, werkt Stichting OPEN samen met installateurs. “Voor ons was het een kleine moeite om na de verduurzamingsslag in de Actionfilialen de oude lampen mee te nemen”, vertelt Mick. “Daarna boden we ze in containers aan bij Stichting OPEN die ze elke week kwamen ophalen. Ook nu nog komen particulieren of bedrijven soms oude lampen en armaturen brengen, want die container staat gewoon op ons terrein. We zijn nu een officieel Wecycleinleverpunt. Mooi toch?” Duurzaamheid De installatiebranche richt zich bijna automatisch op duurzaamheid. “We plaatsen ledverlichting, zonnepanelen en zorgen dat installaties in gebouwen of kantoorpanden energiezuiniger worden”, gaat Grooteman verder. “Daarnaast werken we samen met een partij die zich richt op klimaatregeling en warmtepompen. Ook in ons eigen pand hebben we de luchtcirculatie goed geregeld, scheiden we afval en zorgen we dat leveranciers slechts twee keer per week hier komen, in plaats van voor ieder wissewasje op en neer rijden.” De Gouden Bakkie Award wordt jaarlijks toegekend aan organisaties die zich op het gebied van inzameling van lampen en armaturen positief (hebben) onderscheiden.
9 #6 november 2023 a M r k t n i e u w s Wilo opent nieuwe productielocatie in India Foto: Wilo Kleine warmtepompen in woningen Foto: ISSO Technologiemultinational Wilo heeft een nieuwe fabriek geopend in India, zo is begin oktober bekend gemaakt. In Kesurdi, in het westen van het land, is een duurzaam en modern hightech productiecomplex gebouwd. Het complex bevindt zich op een terrein van 94.000 vierkante meter. Hier produceert de technologiegroep hoogwaardige pompsystemen voor waterbeheer in India, het Midden-Oosten, Afrika en Zuidoost-Azië. Wilo heeft nu zestien hoofdproductielocaties over de hele wereld. “We zijn blij dat we met deze opening het wereldwijde Wilo-productienetwerk verder kunnen uitbreiden”, zegt Oliver Hermes, President & CEO van de Wilo Groep. “Met de nieuwe vestiging komen we tegemoet aan het toenemende belang van India in de wereldhandel. De capaciteitsuitbreiding is volledig in lijn met de wereldwijde ‘regio-voor-regio’-aanpak van de groep.” Innovatie De fabriek combineert duurzaamheid en innovatie. Wilo gebruikte alleen milieuvriendelijke geprefabriceerde onderdelen voor de bouw. Complexe systemen voor energiebeheer en waterzuivering minimaliseren de CO2-uitstoot van de fabriek aanzienlijk. Op het dak van de fabriek alleen al verminderen de fotovoltaïsche panelen jaarlijks 1.200 ton CO2-uitstoot. Dit is een belangrijke stap op weg naar CO2-neutraliteit van alle Wilo-vestigingen wereldwijd tegen 2025. “De pompsystemen die we in Kesurdi produceren, dragen aanmerkelijk bij aan de veilige levering van energie, water en voedsel in visionaire grootschalige projecten”, vat Hermes samen. Nu de markt voor warmtepompen sterk groeit, is het essentieel dat het ontwerp van deze installaties foutloos gebeurt. Met het vernieuwde instructieboek ‘Warmtepompen’ hebben ontwerpers, projectleiders en adviseurs een naslagwerk dat hen alle informatie biedt die ze nodig hebben. De kennis in het boek focust zich op het toepassen van kleine individuele warmtepompen in woningen met een individueel gesloten bronsysteem. Het instructieboek sluit naadloos aan bij de uitgebreide informatie die in ISSOpublicatie 72 te vinden is. Dat wil zeggen dat het instructieboek de gebruiker stap voor stap meeneemt in het ontwerpen, selecteren en inpassen van warmtepompen voor de individuele woningbouw. De inhoud van dit instructieboek kwam vooral tot stand op basis van ervaringen uit gerealiseerde warmtepompprojecten, beschikbare normen en ISSO-publicaties. De uitgave is geschikt voor gebruik bij opleidingen. Voorwaarden voor succes Uiteindelijk hangt een succesvolle installatie en werking van een warmtepompsysteem in hoge mate af van het ontwerp dat de uitvoerders krijgen aangeleverd. Of de installatie echt voor een substantiele energiebesparing zorgt, ligt zeker ook aan de inpassing van een warmtepompsysteem in een woning en de aansluiting op het afgiftesysteem. Juist al die cruciale voorwaarden komen in het PDTinstructieboek naar voren. Ook zaken als het benutten van passieve koeling van een warmtepomp met een bodembron en de mogelijkheden en randvoorwaarden om met een warmtepomp warmtapwater op te wekken, komen aan bod.
Eenvoudige aanpassing in bestaande situaties De slimme inbouwoplossing met draadloze actoren Met de nieuwe draadloze actoren volgens de KNX standaard biedt Theben een praktische manier om afzonderlijke ruimten of zelfs hele gebouwen zonder al te veel moeite te renoveren. A Snel en eenvoudig geïnstalleerd A Latere uitbereidingen eenvoudige geïntegreerd A Bedrade en RF componenten gemakkelijk verbinden A Aansturing van max. 30 DALI deelnemers in broadcast Ook verkrijgbaar in LUXORliving. Meer informatie: www.theben-nederland.nl DU 1 DALI KNX DU 1 DALI S RF KNX ADV_185x132_4c_DU 1 DALI KNX plus RF KNX_nl-NL_2023-09.indd 1 22.09.2023 15:30:21 tronixlighting.com • Geluidsabsorberende plaat van polyestervezel; • Tot in detail afgewerkt met reflector of diverse diffusers; Meer informatie? sales@tronixlighting.com | T 0413 330 380 • Dimmen tot perfectie met verschillende methodes; DIMMABLE - + Zie het geluid... UGR POWER <19 65W NieuwAkoestisch lichtpaneel Waar geluidsdemping, licht en design in harmonie samenkomen. Kom naar de real deal productpremière op Future Lighting! Bezoek ons op stand A04 geluid...
11 a M r k t n i e u w s #6 november 2023 Samsung verdubbelt studentenprogramma Foto: Samsung Mag het licht aan? Foto: Minka2507 lux dat vorig jaar zijn eerste editie kende, is het persoonlijke stokpaardje van CEO June Park. Park volgt het project op de voet. “Ik heb Talents of the Future opgestart vanuit mijn eigen ervaring en mijn eigen leven. Ik wil studenten echt helpen door te delen wat een bedrijf het beste voor hen kan doen om zich voor te bereiden op hun toekomstige carrière. Ik heb zelf ervaren dat dit een erg stressvolle periode kan zijn en daarom wil ik die last voor de studenten van vandaag verlichten door dit programma aan te bieden”, aldus Park. “Ik hou van de energie die jonge mensen hebben”, vervolgt Park. “Ze kijken vol verwachting naar de mogelijkheden die de toekomst hen biedt en zijn gedreven en ambitieus. Dat past bij Samsung. Ons bedrijf en onze technologieën evolueren snel. Het is van essentieel belang dat we bij de jongere generatie aansluiten. Daarom hebben we nu ons programma uitgebreid van vier naar acht universiteiten en krijgen dit jaar maar liefst honderd masterstudenten uit diverse studierichtingen de kans kennis te maken met het reilen en zeilen van ons bedrijf.” Onderzoek door Ivox in opdracht van Philips Hue/Signify toont aan dat verlichting een grote invloed heeft op ons veiligheidsgevoel en licht een belangrijk onderdeel uitmaakt van een ‘ideaal’ beveiligingssysteem. Een kwart van de Nederlanders (24 procent) noemt zichzelf ronduit bang in het donker en 42 procent voelt zich ongemakkelijk. Uit de bevraging van meer dan tweeduizend Nederlanders blijkt dat negen op de tien Nederlanders zich veiliger voelt met voldoende verlichting in en rond hun woning. Meer dan de helft van de Nederlanders laat het licht branden om te doen alsof er iemand thuis is en 91 procent is ervan overtuigd dat voldoende verlichting in en rond het huis woninginbraken kan voorkomen. Ook vindt 88 procent van de Nederlanders verlichting met bewegingsdetectie belangrijk om ongewenste bezoekers af te schrikken. Een minderheid (27 procent) van de respondenten heeft thuis een beveiligingssysteem. Dit hoeft niet duur of ingewikkeld te zijn, aldus Signify. Er zijn slimme toestellen waarmee je je woning eenvoudig kan beveiligen, maar het wordt volgens de meeste Nederlanders (78 procent) pas echt interessant wanneer je alles, inclusief je verlichting, vanuit één centrale app kan beheren. Acht universiteiten, honderd studenten en één internationale tech gigant: Samsung Electronics Benelux verdubbelt dit academiejaar zijn studentenprogramma ‘Talents of The Future’. Naast de universiteiten van Gent, Antwerpen, RSM Erasmus Universiteit en de Vrije Universiteit Amsterdam hebben nu ook KU Leuven, Université Libre de Bruxelles, Tilburg University en Universiteit Utrecht zich aangesloten bij Samsungs studentenprogramma. Talents of The Future, het studentenprogramma van Samsung Electronics Bene-
13 a M r k t n i e u w s #6 november 2023 Bidirectioneel laden leeft nauwelijks onder autofabrikanten Elektrische auto’s zijn eenvoudig in te zetten om duurzaam opgewekte energie op te slaan om deze vervolgens weer af te geven aan het net, apparaten of installaties. Hiermee vormen EV een potentiële deeloplossing voor het stabiliseren van het elektriciteitsnet en de energietransitie. Deze auto’s moeten dan echter wél bidirectioneel kunnen laden en daar houden de meeste autofabrikanten zich niet mee bezig. Deze conclusie trok jeroen.nl; een enthousiaste ondernemer uit Groningen met een focus op energie besparen door gedragsverandering en het slim inzetten van domotica. In de maanden augustus tot en met oktober informeerde hij bij 67 automerken wat hun visie was met betrekking tot bidirectioneel laden. Jeroen: ‘De helft van de ondervraagde automerken reageerde niet en van de merken die wel reageerden, was er maar een beperkt aantal dat aangaf bidirectioneel laden volledig te ondersteunen. Hieronder merken als Volvo, Polestar, Kia en Lucid Motors.’ Te weinig dus. Bidirectioneel laden stelt met V2G (vehicle to grid) elektrische auto’s namelijk in staat om overtollige energie terug te leveren aan het elektriciteitsnet, V2L (Load) maakt het mogelijk om apparaten van stroom te voorzien, terwijl V2H (Home) de energie terug levert aan huizen of kantoren. Hiermee kunnen bidirectioneel laadbare EV’s een rol spelen in het stabiliseren van het elektriciteitsnet en het opslaan van duurzaam opgewekte energie. Daar waar we momenteel veel behoefte aan hebben. https://jeroen.nl/blog/onderzoek-automerken-bidirectioneel-laden-2023 Opleiding laadpaalsystemen In samenwerking met Mennekes eMobility start techniekopleider ROVC een nieuwe opleiding ‘Laadpaalsystemen’. Deze vierdaagse training legt een basis voor het aansluiten van laadpalen en het verhelpen van eenvoudige storingen. Leren gebeurt vooral middels praktijkoefeningen waarvoor Mennekes zestien laadstations, laadkabels en textboxen beschikbaar stelt. De opleiding is bedoeld voor monteurs die kennis willen maken met de techniek van EV laden maar ook mensen die zich willen laten omscholen of herintreders zijn welkom. Wanneer er behoefte is aan een verdiepingsslag naar meer complexe storingen of het aanleggen van laadpleinen, kunnen deelnemers terecht in het opleidingscentrum van Mennekes. De opleiders zien deze opleiding als instapkans voor installateurs aangezien de opmars van laadstations niet meer te stoppen is. Deze voorspelling hangt samen met het feit dat er inmiddels 645.000 elektrische auto’s in Nederland worden gebruikt en dat alle in 2030 alle nieuw verkochte auto’s CO2-vrij moeten rijden. Mennekes eMobility Nederland B.V., www.mennekes.nl/emobility, 0570 24 11 24
#6 november 2023 14 e G b o u w e n Kansen met duurzame, slimme gebouwen Smart buildings duiken geregeld op in de vakliteratuur, of als thema tijdens congressen. Maar de praktijk valt een beetje tegen: het is flink zoeken naar geslaagde voorbeelden. In theorie beloven slimme gebouwen – op basis van technologische innovatie – ultiem persoonlijk comfort en duurzaamheid. Maar niet alles is goud, wat er blinkt. Want die relatie met duurzaamheid is complex en roept kritische vragen op. Ondanks deze mitsen en maren zijn er wel degelijk ‘smartkansen’ voor de installateur. Arjen Raue van bba binnenmilieu: “Ik vind dat zulke gebouwen de gebruikers betuttelen.”
#6 november 2023 r t i k e l n a a m 15 Tekst: Martin Bongers Foto’s: Eric de Vries, De Warmte, Gerd Altmann at het verband is tussen ‘slim’ en ‘duurzaam’? De meningen hierover verschillen. Het heeft met definities en gezichtspunten te maken. Zo zou een slim gebouw voor elke werkplek een persoonlijk binnenklimaat kunnen regelen. Ook vaak gehoord: de verlichting ‘denkt zelf na’ over de aanwezigheid van mensen en de behoefte van de ruimte – op basis van sensoren en data. Een ander zal zeggen: ‘Een slim gebouw anticipeert op hetere zomers. Of houdt rekening met het feit dat leidingwater schaarser wordt en regenwater juist overvloediger’. Arjen Raue, indoor climate specialist bij bba binnenmilieu (Den Haag), zet liever de mens centraal. “Een Smart building? Daar kun je lang of breed over praten, maar dat is primair een prettig gebouw om in te werken. Een gezond gebouw, dat als het ware om de mens heen zit.” Pas als aan die voorwaarde is voldaan, mag volgens Raue iets als ‘duurzaamheid’ of ‘energiebesparing’ om de hoek komen kijken. Niet andersom. Raue wijst in dat verband op de negatieve ervaringen uit de ‘sick building’-periode, in de jaren ‘70 en ‘80. Er werden toen veel gebouwen ontworpen met een circulaire, ‘gesloten’ klimaatbeheersing. Met ramen die niet open konden en verwarming zonder knoppen. Dat resulteerde destijds in enorm veel gezondheidsklachten. “De patronen waardoor dat kwam zie ik helaas nu weer opduiken, zelfs in zoiets als een verlichtingsontwerp.” Wat Raue signaleert is dat de eventuele energiebesparing ten koste gaat van de productiviteit, omdat de mensen zich niet prettig voelen. “Je kunt niet één vaste, ‘gemiddelde’ lichtcyclus op iedereen loslaten.” In de particuliere sector is de definitie van ‘smart’ wat makkelijker. Veel woningen beschikken namelijk al over een ‘home management systeem’, waarmee verlichting, warmte en zonwering automatisch of op afstand ingesteld worden. Het is inmiddels geen rocket science meer. Maar die managementsystemen brengen producenten wel op ideeën. Een goed voorbeeld hiervan is de startup ‘De Warmte’, in Delft. Auke de Vries, co-founder: “Wij bedenken en produceren intelligente warmtepompen en terugwinsystemen. Van meet af aan ontwikkelden wij al onze producten als een IP-device, op een manier waardoor ze én met het managementsysteem communiceren én op afstand door ons beheerd kunnen worden.” De warmtepompen van De Vries sturen permanent data naar de cloud. Afwijkingen worden remote gecorrigeerd, automatisch of door de installateur met een laptop. “Onnodig preventief onderhoud doen we dus niet meer. Dat lijkt me behoorlijk smart.” Kritiek Een gebouw ‘slim’ maken gebeurt logischerwijze al tijdens de ontwerpfase – bijvoorbeeld met intelligente en liefst circulaire afwateringsystemen. Maar ook later kan het nog, aan de binnenzijde. Nu nieuwbouw door de toenemende regeldruk steeds lastiger wordt, is het een prettige gedachte dat er via renovatie of upgrading van bestaande gebouwen toch nog verdienkansen zijn. Tenminste, als het argument goed ‘verkocht’ wordt. En voor de meeste gebouweigenaren en facility managers zal dat argument toch ‘duurzaamheid’ zijn. Maar wanneer is iets duurzaam? Een PVinstallatie inclusief thuisbatterij bespaart fossiele energie, maar er is een schaduwzijde: waar laten we die afgedankte baterijen? En ‘vreet’ de productie van al die nieuwe technologie dan geen enorme hoeveelheden zeldzame grondstoffen? Wat is de ecologische ‘voetafdruk’ van zo’n Chinees paneel, of van een Japanse luchtunit? Bovendien is de levensduur van veel technologie relatief kort, in vergelijking met de levensduur van het gebouw zelf. Dit verergert het probleem van elektronisch afval. Het is dus maar de vraag of de winst van alle slimme techniek niet tenietgedaan wordt door de energie- en grondstoffenconsumptie van die technologie zelf. Een ander punt van kritiek – Raue stipte het al aan – is dat men te sterk op technologische optimalisatie focust. Het menselijke aspect wordt gemakkelijk over het hoofd gezien. ‘We’ zijn immers techneut, geen psycholoog. Maar mensen hebben behoefte aan natuurlijke verlichting en frisse lucht. Aan een verbinding met de buitenwereld. Raue: “In veel smart buildings heeft de technologie het voor het zeggen. De mensen mogen of kunnen niet zelf aan de knoppen zitten.” Auke de Vries van De Warmte (links) tijdens een radiopresentatie. ‘Wordt de winst van alle slimme techniek tenietgedaan door de energie- en grondstoffenconsumptie van die technologie zelf?’ W
Thinking about tomorrow BUSCH-ART LINEAR® busch-jaeger.nl/busch-art-linear Productdesign met oog voor esthetiek en duurzaamheid Busch-art linear® – de nieuwe schakelaarserie. Verkrijgbaar in zowel de conventionele als slimme uitvoering. Geschikt voor toepassing in KNX en Busch-free@home®-installaties. Dat alles in een uniek, duurzaam ontwerp. Percentage dat Busch-art linear® in het productieproces bespaart – een waarde die niet alleen voor Busch-Jaeger de nieuwe standaard zet. Aandeel recyclaat voor de zwarte schakelaar, 92% voor de witte schakelaar. MINDER CO2
#6 november 2023 r t i k e l n a a m 17 Marktontwikkeling Dat de technologie zo dominant is, wordt in de hand gewerkt door de zogenaamde DBFMO-trend (design, build, finance, maintain & operate). Er wordt steeds meer gebouwd door consortia, die uiteindelijk ook zelf de verhuur en het beheer gaan doen. “Dan is het wel zo veilig als tot in lengten van jaren alles centraal geregeld is”, zegt Raue. “Het idee is: als gebruiker, maar ook als beheerder, heb je er geen omkijken naar. Er is minder gedonder, is de theorie. Maar ik vind dat zulke gebouwen de gebruikers betuttelen. Ze zijn er helemaal niet blij mee. Niet echt smart dus!” Tegelijkertijd doet zich iets anders voor, dat qua effect minstens zo stimulerend is voor technologie. De warmte- en klimaattechnologie bevat een steeds groter gehalte ICT. Het kunnen interpreteren van data wordt cruciaal. Er staan daarvoor nieuwe, gespecialiseerde partijen op die het beheerscontract van de apparatuur overnemen. Als dan ook nog eens de producenten zich rechtstreeks tot de consument richten, online, dan gaat de keten er behoorlijk anders uitzien. De Vries: “Er zit sowieso te veel marge in de keten, die kan bij de klant terecht komen.” Met andere woorden: langzaamaan worden zowel de groothandel als de installateur in hun traditionele functie overgeslagen, maar daardoor zal de snelheid van de transitie juist toenemen. “Er zit inderdaad veel conservatisme in de markt”, stelt De Vries. “Men installeert liever een bekende oplossing om gezeur te voorkomen.” Het is dus de verwachting dat de vraag naar slimme, gepersonaliseerde toepassingen snel toeneemt. Een logische oorzaak is de vergrijzing. Ouderdom komt met gebreken, dus zowel in de zorg als in de thuisomgeving wordt gezocht naar oplossingen om toch zo comfortabel mogelijk te kunnen leven. Een andere reden kan gevonden worden in de arbeidsmarkt. Vooral jonge mensen stellen hoge eisen aan hun werkomgeving. Voor de installatiemarkt is de toenemende vraag een goede ontwikkeling, misschien zelfs de redding. Er zal diversificatie plaatvinden. Hoogwaardige technologieën – steeds vaker op ICT en data gebaseerd – geven schwung aan het beroep van installateur. Het vak verandert: van handjes naar brains. Het zal daardoor voor jonge mensen opnieuw interessant worden. Randvoorwaarden Een woning, kantoor of productiehal upgraden naar een smart building biedt dus zeker kansen voor de installateur. Maar om die kansen in te koppen, moet er met een paar dingen rekening gehouden worden. In de eerste plaats: hoe pareer je de genoemde kritiekpunten, vooral als het over ‘milieu’ gaat? Het antwoord is: trap niet in de valkuil door er in mee te gaan, maar verleg het accent. Verkoop ‘duurzaamheid’ als ’kostenefficiency’, en je hebt een heel andere discussie. Want een gebouweigenaar wil, in the end, toch vooral de operationele lasten van zijn gebouw in de hand houden. En een huurder wil z’n personeel tevreden houden. Raue: “Een gezond binnenklimaat, inclusief cardiane verlichting (die met het seizoen en het dagritme rekening houdt), hoort een rol te spelen in de mindset van personeelsafdelingen. In een gezond kantoor zijn gebruikers productiever en is er minder ziekteverzuim”, om daarmee aan te geven dat wat hem betreft deze aspecten ook onderdeel zijn van het begrip ‘duurzaam’. Verdienkansen? Wat zijn de concrete verdienkansen als het om ‘duurzaam’ en ‘smart’ draait? Het gaat dan vooral om de installatie van intelligente HVAC (data-gestuurde verwarming, ventilatie en IoT-technologie zoals ‘intelligent lighting’, beveiligingscamera’s, toegangscontrolesystemen, slimme thermostaten en airconditioning). PV-installaties die als een communicerend vat energie uitwisselen met provider, opslagsysteem of auto zijn in opkomst. Behalve om hardware met hoge marges, gaat het om het leggen van bekabeling, het installeren van sensoren, schakelaars en controllers en het configureren van deze systemen. Zoals eerder gesteld zal de verkoop van hardware onder druk komen te staan, omdat producenten zelf het rechtstreekse contact met de klant zoeken. Toch hoeft dat voor met name de kleinere installateur niet vervelend te zijn, zegt ook De Vries: “De installateur kan zich dan volledig richten op de montage voor die producenten en minder op acquisitie. Daar zijn ze geen tijd meer aan kwijt.” Omdat smart building-systemen regelmatig updates en preventief onderhoud nodig hebben, kan een supportcontract een vaste inkomstenstroom genereren. Dat geldt ook voor data-analyse (moderne apparaten sturen gegevens naar de cloud): installateurs kunnen diensten aanbieden voor het verzamelen en analyseren van die gegevens. Daarmee wordt de klant inzicht geboden over de prestaties van een gebouw. In het verlengde daarvan ontstaat dan een nieuw verdienmodel: de installateur als consultant, die gebouweigenaren adviseert over de mogelijke verbeteringen. Dit omvat ook het selecteren van geschikte leveranciers. Kortom: het installatieberoep evolueert. Het gaat met z’n tijd en met de markt mee. Nu de installateur zelf nog. x ‘Het vak van installateur evolueert en gaat met de markt mee’ Het is de verwachting dat de vraag naar slimme, gepersonaliseerde toepassingen van apparatuur snel toeneemt.
KNX RUIMTECONTROLLER LS TOUCH IN 4320S ORANGE VIF Intuïtieve bediening met een swipe of een touch: de nieuwe KNX Ruimtecontroller LS TOUCH van JUNG stuurt op elegante wijze de functies in de kamer. Verkrijgbaar in de programma‘s LS 990 en LS ZERO en in de 63 kleuren van Les Couleurs® Le Corbusier. Vertegenwoordiging voor Nederland: Hateha Elektrotechnische Handelsonderneming B.V. HATEHA.NL · JUNG.NL
#6 november 2023 19 0 C l u m n a m Laten we vooral niet vergeten zelf ook slim te zijn Het thema van dit nummer: smartbuilding en duurzaamheid. Wat ik toen dacht? Tja. Ik ga een week voor de deadline van de column nadenken in mijn achtergrondgeheugen. Wat er dan bij me opkomt? Mooie woorden. Containerbegrippen. Iedereen roept maar wat. We noemen tegenwoordig alles smart. Blijkbaar denken we het woord Smart leerlingen trekt (elke zichzelf respecterend ROC heeft wel een opleiding met het woord smart erin). Of dat dit kopers trekt (fabrikanten die weer een mega smart product hebben ontwikkeld). Of dat dit het ei van Columbus is (strategiedenkers die nadenken over het oplossen van het energie tekort). En tijdens dat denken in mijn achtergrondgeheugen, wat dag en nacht doorgaat, gebeurt er dan opeens van alles. Dit maakt dan met elkaar samen dat er op D-Day, zo maar tekst uit mijn vingers komt. Want ja, Smart Building, daar kunnen we niet aan ontkomen. Onthoud de term GACS, Gebouw Automatisering en Controle Systemen. Komt vanuit Brussel. Vanaf 1 januari 2026 moet je als gebouweigenaar data ophoesten over het energiegebruik van jouw gebouw. Niet even snel een energielabel halen, maar realtime datamonitoring hoe goed jouw gebouw presteert als het gaat om energie. Dat wordt echt wel een ding. En daar heb je een systeem voor nodig dat data registreert. En liefst ook een systeem dat uit zichzelf slimme dingen gaat doen. Dus niet ventileren in een vergaderzaal, als er niemand is. Duurzaamheid voorop. Vroeger noemden we dat overigens gebouwautomatisering. Maar anderzijds: smart city, smart building, smart energy hubs….. Ik twijfelde….. Tot ik mijn collega Arjan tegen kwam. Hij denkt in ons bedrijf na over praktijkinnovaties. En ons TechCenter in Ede is één en al innovatie als het gaat om gebouw- klimaat- en energiebeheer. Hij weet er inmiddels alles van want als er wat aan de hand is, bellen ze hem. Hij sprak me vrijdag aan over een discussie die we voerden rondom laadpalen. We hebben een nieuwe cursus ontwikkeld, prachtige opstellingen gebouwd etc. maar hadden ook een discussie wat de netcongestie zal doen met het thema laadpalen. Want is er wel stroom? Het ging over Smart Energy Management systemen die nodig zijn. Arjan schoot me aan. Recht door zee, zoals alleen hij dat is. “Nico, al dat gepraat over smart energy systemen, smart building en noem maar op….. Wanneer leggen we weer eens wat slimheid bij de mensen zelf neer? Want iedere elektrische auto bezitter komt bij ons op de parkeerplaats of ’s avonds om 6 uur thuis en knoopt zijn auto direct aan de oplader. Maar als iedere EV bezitter nu eerst eens gewoon nadenkt over of hij eigenlijk wel op dat moment zijn auto moet opladen, dan gaan we heel veel congestie voorkomen.” Ik moest daar even over nadenken. Ik hoor een andere collega al tegen me zeggen: “Ik wil maximale vrijheid dus als ik met de auto weg wil, moet ik een volle accu hebben, daar weiger ik over na te denken”. En toch. Die Arjan snap ik wel. Want we laten ons allerlei slimheid opdringen. We roepen tegen een Apple apparaat dat het licht uit moet. Grote merken doen ons geloven dat alleen slimme apparaten ons kunnen redden op gebied van duurzaamheid. Maar is dat zo? Hollen we niet onze technische kennis uit wanneer we de apparaten en systemen voor ons laten denken? Mijn hoogtepunt kwam tijdens de wedstrijd FC Twente- Feijenoord. Leuke pot die ik voor de televisie bekeek. Maar opeens was het daar. Over de hele breedte van het veld en ook mijn televisiescherm. En twee uur voor mijn deadline…..FABRIKANT VAN SMARTBUILDING….. Ik dacht wat????? Zo’n dertigduizend voornamelijk Twente aanhangers, bevangen door het vele bier uit vreugde over de overwinning en een klein vak met Feijenoordsupporters, ook bevangen door bier door het verlies, wordt het ook al ingewreven. Smartbuilding. Onze verlosser in duurzaamheid. Ik moest denken aan die in mijn ogen domme marketeers van deze reclame. Noem het dan in ieder geval Slimme gebouw technologie of zo. ALS je het al in een voetbalstadion moet laten zien. Laten we in de discussie rondom smart en duurzaamheid, als mens ook zelf blijven nadenken. Nico van Leeuwen ROVC
20 #6 november 2020 Berry van Egten: ‘Licht is een vak’ i c h t L
21 #6 november 2020 Foto’s: Lighting Design Academy, Shutterstock en Unsplash, LinkedIn Sales Solutions erry van Egten heeft tientallen jaren ervaring als lighting designer en kan gepassioneerd vertellen over alles wat met verlichten te maken heeft. Al in 1993 richtte hij zijn bedrijf Berlux Lichtarchitectuur op. “Ons team houdt zich bezig met lichtontwerp, lichtadvies en lichtkunst”, vertelt hij. De opdrachtgevers zijn divers: van kantoren tot kerken en van overheidsgebouwen tot gezondheidszorg, musea en fabrieken. Berlux houdt zich bezig met allerlei aspecten van verlichting. Toetsing aan normen en regelgeving, deelnemen aan normcommissies, lichtmetingen, human centric lighting, armatuurontwerp, toetsingen als externe expert, lichtberekeningen, controls, programmeren van lichtscenes en visualisaties. Of, zoals Van Egten het omschrijft: “Spelen met licht doen we graag. Zo nemen we onder meer veel en graag deel aan lichtevenementen zoals het Amsterdam Light Festival, Glow en Lights in Blokzijl. Of we zijn workshopleider bij Lights in Alingsas, de Lightbiënnale in Tallinn, ELDA- en PLDAworkshops in diverse landen.” Lichtonderwijs Het team van Van Egten is ook actief in lichtonderwijs. “Onze docenten zijn dol op licht en verlichten”, vertelt hij. “Ze zijn niet alleen als docent actief, maar ook als expert in de dagelijkse praktijk. Het wordt nog weleens vergeten, maar licht is een vak”, benadrukt Van Egten. “We geven opleidingen en cursussen en schrijven lesstof en handboeken. Ook publiceren we vele artikelen, houden we voordrachten op congressen en symposia en zijn we actief lid van een aantal licht gerelateerde organisaties. De meeste lichtlessen verzorgen we onder de naam van onze onderwijstak ‘Lighting Design Academy’, waar jaarlijks ruim vijfhonderd professionals ons bezoeken voor een verdere verdieping van hun lichtkennis. Maar misschien wel het belangrijkste is dat we houden van ons vak en deze passie verwerken we in al onze lichtontwerpen.” l n a a m Berry van Egten is senior architectural lighting designer en eigenaar van Berlux Lichtarchitectuur in Amersfoort. Zijn Lighting Design Academy biedt een ruim aanbod in lichteducatie, ontwikkeld door en voor lichtprofessionals. De opleidingen komen zowel tegemoet aan de creatieve als technische informatiebehoefte. We vroegen Berry van Egten naar trends en ontwikkelingen op verlichtingsgebied. Tekst: Martin Bongers en Ton Brands Berry van Egten voor de klas, in de Lighting Design Academy. De energie- en grondstoffenconsumptie van ‘duurzame ontwikkelingen’ is soms onevenredig groot. “Een gloeilamp is dan nog het meest duurzaam: beetje glas, wat wolfraam en een stukje ijzer.” B
22 #6 november 2023 eFlex laadpaal De eFlex laadpaal is d.m.v het modulaire systeem een innovatieve oplossing voor iedere parkeergelegenheid bij woningen of bedrijventerrein. Elektrosystemen www.fraenkische.com n Flexibele installatie door compatibiliteit met alle Wallboxen n Latere uitbereidingen of wijzigingen mogelijk door het uitwisselen van de adapterplaat n Duurzaam door hoogwaardige materialen, MADE IN GERMANY n Installatie tot 4 Wallboxen per eFlex laadpaal n Vele mogelijkheden voor installatie van extra componenten in een verdeelkast Systeemoplossing voor de laadinfrastructuur van EV en PHEV info.elektro@fraenkische.nl
23 #6 november 2023 r t i k e l n a a m Slimme verlichting De vraag naar slimme, gepersonaliseerde toepassingen neemt snel toe, constateert Van Egten. Een logische oorzaak is de vergrijzing. Ouderdom komt met gebreken, dus zowel in de zorg als in de thuisomgeving wordt gezocht naar oplossingen om toch zo comfortabel mogelijk te kunnen leven. Een andere reden kan gevonden worden in de arbeidsmarkt. Vooral jonge mensen stellen hoge eisen aan hun werkomgeving. Van Egten: “De jongere generatie wil een gezellige, huiselijk omgeving. Fijn licht is dan een ken heeft – zoals verlichting, luchtverversing, verwarming en koeling – raakt maar een klein deel van het bedrijfsbudget. Als we daar nog iets vanaf halen, dan tikt dat niet aan. Maar als je personeel minder snel ziek wordt door optimale, gezonde werkomstandigheden, dan bespaar je echt!” Om je – ook als installateur - te kunnen onderscheiden en je te kunnen profileren is kennis nodig. Installateurs hebben het er eigenlijk te druk voor, maar bijspijkercursussen zijn onontbeerlijk. Van Egten: “Producenten en architecten bedenken voortdurend nieuwe dingen; dat gaat sneller dan menig installateur het bij kan houden.” En dat is jammer, want daardoor wordt de potentie niet benut. De nieuwe generatie led-techniek is uitermate geschikt voor individuele werkplektoepassingen – en dus voor energiebesparing. “Vaak wordt wel TL vervangen, maar laten ze het oude armatuur zitten”, zegt Van Egten. “Of aan/uit gaat gewoon via de oude schakelaar. Dat stoort mij, als lichtspecialist. Led is fantastisch om te sturen en te regelen.” Speciale opleiding Installateurs zijn ‘van nature’ productgericht. Maar als het om kennis gaat, is het belangrijk om te beseffen dat het niet alleen om de hardware gaat. Van Egten: “Wat bijgeleerd moet worden – en wat geld gaat opleveren – is aandacht voor de ‘zachte’ aspecten, zoals sfeer, welzijn, productiviteit. Kortom, de hele menselijke kant.” Daar is inmiddels een opleiding voor, te volgen bij de Lighting Design Academy. Het gaat om de ‘Kennisregeling Binnenverlichting’, een initiatief van Fedet, de Nederlandse Licht Associatie en Techniek Nederland. De Academy leidt jaarlijks circa vijfhonderd professionals op. Maar hoe wordt ook de installateur er zich bewust van, dat hier geld mee verdiend kan worden?” Van Egten: Techniek Nederland zou inderdaad best eens wat meer aan de marketing mogen doen. Hun belang is het immers, om extra verdienvermogen te vinden voor de installateur. Met de opleiding kan dat.” x ‘Een gloeilamp is nog het meest duurzaam’ Duurzaamheid is een rekbaar begrip, dat al in de communicatie verwarring kan opwerpen. Wanneer is iets duurzaam? Daarover wordt vaak verschillend gedacht door fabrikanten, leveranciers en gebruikers. Eerst maar eens een taalkundige verklaring. ‘De Dikke Van Dale’ biedt hulp. Duurzaam betekent volgens dit woordenboek allereerst lang durend, bijvoorbeeld ‘een duurzame vrede’. Duurzaam houdt bovendien in: weinig aan slijtage of bederf onderhevig. Bijvoorbeeld: ‘eikenhout is duurzaam’. Tot slot betekent duurzaam ook: het milieu weinig belastend: ‘duurzame energie wind, zon, waterkracht enzovoort en duurzaam produceren’. Maar dan komen we al op een hellend vlak, concludeert het artikel van Martin Bongers elders in dit tijdschrift. Een PV-installatie inclusief thuisbatterij bespaart fossiele energie, maar waar laten we die afgedankte baterijen? En hoe zit het met de productie van al die nieuwe technologie? Kost dat geen enorme hoeveelheden zeldzame grondstoffen? Kortom: wat is de ecologische ‘voetafdruk’? Ook Berry van Egten heeft zo z’n twijfels: “De vraag naar led-verlichting is booming, dat merken we allemaal. Maar al die componenten en chemicaliën, die komen ergens vandaan. Meestal van ver. Het is wel zo fair om dan de hele logistieke cyclus en alle milieuaspecten mee te nemen.” De energie- en grondstoffenconsumptie van de ‘duurzame ontwikkelingen’ is soms onevenredig groot. Van Egten daarover: “Zal ik iets geks zeggen? Een gloeilamp is dan nog het meest duurzaam: beetje glas, wat wolfraam en een stukje ijzer. Simpele grondstoffen die overal in de wereld vindbaar zijn.” Vooral jonge mensen stellen hoge eisen aan hun werkomgeving. Berry van Egten: “De jongere generatie wil een gezellige, huiselijk omgeving.” relatief voordelige manier om je personeel vast te houden.” Maar verlichting is veel meer dan ‘sfeer alleen’. Personeelsafdelingen dienen rekening te houden met een gezond binnenklimaat, inclusief cardiane verlichting, die inspeelt op het seizoen en het dagritme. Immers: in een gezond kantoor zijn gebruikers productiever en is er minder ziekteverzuim. Van Egten beaamt dat: “Alles wat met binnenklimaat te ma-
#6 november 2023 24 l E e k t r o t e c h n i e k Elektrotechniek vormt de ruggengraat van ‘slimme gebouwen ‘Slimme gebouwen’, ook wel bekend als ‘smart buildings’, maken gebruik van geavanceerde technologie en automatisering om de efficiëntie, veiligheid, duurzaamheid en het comfort van gebouwen te verbeteren. Energie-efficiëntie, veiligheid, kostenbesparing en een verbeterde gebruikerservaring vormen de voornaamste beloftes van de slimme gebouwen. “Elektrotechniek is de stille kracht achter de magie van slimme gebouwen, waar technologie en comfort naadloos samenkomen”, aldus Henk Jansen van het gelijknamige ET- en domoticabedrijf uit Amsterdam. Tekst: Roelof Dalhuizen Foto’s: Gerd Altmann lektrotechniek als dirigent dus van smart buildings? Jansen knikt instemmend. “Elektrotechniek geeft smart buildings talloze opties om te kunnen luisteren naar de behoeften van de bewoners en gebruikers en te reageren met intelligentie.” Jansen vergelijkt het met een onzichtbare hand die onder andere de comfort- en energieefficiëntieknoppen bedient. “Het geeft “Door een voortdurende innovatie en technologische vooruitgang zullen gebouwen in de toekomst nog slimmer, efficiënter, duurzamer en comfortabeler worden.” E
#6 november 2023 25 r t i k e l n a a m het belang aan van elektrotechniek als de motor achter de technologische vooruitgang en verbeteringen in smart buildings. Het illustreert hoe elektrotechniek deze gebouwen in staat stelt om efficiënter, comfortabeler en responsiever te zijn voor de behoeften van hun bewoners”, vindt ook Dylan de Bruin van GH installaties uit Den Haag. Energie-efficiëntie Smart buildings optimaliseren het energiegebruik door middel van automatische regeling van verlichting, verwarming, ventilatie en airconditioning op basis van de vraag en externe omstandigheden. Ze kunnen het energieverbruik volgen en aanpassen om energieverspilling te minimaliseren, wat resulteert in lagere energiekosten en een kleinere ecologische voetafdruk. Door de efficiëntie van operationele systemen te verbeteren, kunnen smart buildings de exploitatiekosten verlagen. Preventief onderhoud en vroegtijdige detectie van storingen verminderen ongeplande reparaties en kosten. De beide installateurs herkennen en erkennen de voordelen, maar waarschuwen voor al teveel optimisme. “De weg naar een optimale situatie is soms lang. Dat neemt niet weg dat soms al met relatief geringe aanpassingen en investeringen grote stappen vooruit zijn te zetten.” Comfort Smart buildings bieden meer comfort en personalisatie aan de bewoners en gebruikers door middel van slimme thermostaten, verlichtingssystemen en andere apparaten. Gebruikers kunnen de instellingen aanpassen aan hun voorkeuren via smartphone-apps of spraakassistenten. Ook hier is de praktijk soms weerbarstig, want “elk huis en kantoor, ja zelfs elke ruimte vraagt om een specifieke aanpak en soms spreken de wensen en eisen van de gebruikers elkaar tegen. Dit is vaak, maar niet altijd op te lossen met techniek”, aldus De Bruin. Veiligheid en beveiliging Slimme gebouwen beschikken over geavanceerde beveiligingsmaatregelen, zoals toegangscontrole, bewakingscamera's en inbraakdetectiesystemen. Ze kunnen ook reageren op noodgevallen, zoals brand of inbraak, door automatisch alarmen te activeren of evacuatieprocedures te starten. “Er is steeds meer behoefte aan veiligheidssystemen”, vertelt Jansen. De Bruin vult aan: “Ook vragen op het gebied van cyber security komen steeds vaker bij ons als installatiebedrijf terecht. Hoe integreer je cyber security in het grote geheel van gebouwautomatisering? Vaak gaat het dan om zeer klant-specifieke oplossingen en zoeken we waar nodig de samenwerking met IT-specialisten.” Door energiezuinige systemen en het gebruik van hernieuwbare energiebronnen te bevorderen, dragen smart buildings bij aan de vermindering van de CO2-uitstoot en het behoud van natuurlijke hulpbron- “Smart buildings zullen de gezondheid en het welzijn van de bewoners nog meer centraal stellen.” ‘Artificial intelligence zal een steeds grotere rol gaan spelen in smart buildings’
www.elektropraktijk.nlRkJQdWJsaXNoZXIy NTI5MDA=