#6 november 2023 r t i k e l n a a m 15 Tekst: Martin Bongers Foto’s: Eric de Vries, De Warmte, Gerd Altmann at het verband is tussen ‘slim’ en ‘duurzaam’? De meningen hierover verschillen. Het heeft met definities en gezichtspunten te maken. Zo zou een slim gebouw voor elke werkplek een persoonlijk binnenklimaat kunnen regelen. Ook vaak gehoord: de verlichting ‘denkt zelf na’ over de aanwezigheid van mensen en de behoefte van de ruimte – op basis van sensoren en data. Een ander zal zeggen: ‘Een slim gebouw anticipeert op hetere zomers. Of houdt rekening met het feit dat leidingwater schaarser wordt en regenwater juist overvloediger’. Arjen Raue, indoor climate specialist bij bba binnenmilieu (Den Haag), zet liever de mens centraal. “Een Smart building? Daar kun je lang of breed over praten, maar dat is primair een prettig gebouw om in te werken. Een gezond gebouw, dat als het ware om de mens heen zit.” Pas als aan die voorwaarde is voldaan, mag volgens Raue iets als ‘duurzaamheid’ of ‘energiebesparing’ om de hoek komen kijken. Niet andersom. Raue wijst in dat verband op de negatieve ervaringen uit de ‘sick building’-periode, in de jaren ‘70 en ‘80. Er werden toen veel gebouwen ontworpen met een circulaire, ‘gesloten’ klimaatbeheersing. Met ramen die niet open konden en verwarming zonder knoppen. Dat resulteerde destijds in enorm veel gezondheidsklachten. “De patronen waardoor dat kwam zie ik helaas nu weer opduiken, zelfs in zoiets als een verlichtingsontwerp.” Wat Raue signaleert is dat de eventuele energiebesparing ten koste gaat van de productiviteit, omdat de mensen zich niet prettig voelen. “Je kunt niet één vaste, ‘gemiddelde’ lichtcyclus op iedereen loslaten.” In de particuliere sector is de definitie van ‘smart’ wat makkelijker. Veel woningen beschikken namelijk al over een ‘home management systeem’, waarmee verlichting, warmte en zonwering automatisch of op afstand ingesteld worden. Het is inmiddels geen rocket science meer. Maar die managementsystemen brengen producenten wel op ideeën. Een goed voorbeeld hiervan is de startup ‘De Warmte’, in Delft. Auke de Vries, co-founder: “Wij bedenken en produceren intelligente warmtepompen en terugwinsystemen. Van meet af aan ontwikkelden wij al onze producten als een IP-device, op een manier waardoor ze én met het managementsysteem communiceren én op afstand door ons beheerd kunnen worden.” De warmtepompen van De Vries sturen permanent data naar de cloud. Afwijkingen worden remote gecorrigeerd, automatisch of door de installateur met een laptop. “Onnodig preventief onderhoud doen we dus niet meer. Dat lijkt me behoorlijk smart.” Kritiek Een gebouw ‘slim’ maken gebeurt logischerwijze al tijdens de ontwerpfase – bijvoorbeeld met intelligente en liefst circulaire afwateringsystemen. Maar ook later kan het nog, aan de binnenzijde. Nu nieuwbouw door de toenemende regeldruk steeds lastiger wordt, is het een prettige gedachte dat er via renovatie of upgrading van bestaande gebouwen toch nog verdienkansen zijn. Tenminste, als het argument goed ‘verkocht’ wordt. En voor de meeste gebouweigenaren en facility managers zal dat argument toch ‘duurzaamheid’ zijn. Maar wanneer is iets duurzaam? Een PVinstallatie inclusief thuisbatterij bespaart fossiele energie, maar er is een schaduwzijde: waar laten we die afgedankte baterijen? En ‘vreet’ de productie van al die nieuwe technologie dan geen enorme hoeveelheden zeldzame grondstoffen? Wat is de ecologische ‘voetafdruk’ van zo’n Chinees paneel, of van een Japanse luchtunit? Bovendien is de levensduur van veel technologie relatief kort, in vergelijking met de levensduur van het gebouw zelf. Dit verergert het probleem van elektronisch afval. Het is dus maar de vraag of de winst van alle slimme techniek niet tenietgedaan wordt door de energie- en grondstoffenconsumptie van die technologie zelf. Een ander punt van kritiek – Raue stipte het al aan – is dat men te sterk op technologische optimalisatie focust. Het menselijke aspect wordt gemakkelijk over het hoofd gezien. ‘We’ zijn immers techneut, geen psycholoog. Maar mensen hebben behoefte aan natuurlijke verlichting en frisse lucht. Aan een verbinding met de buitenwereld. Raue: “In veel smart buildings heeft de technologie het voor het zeggen. De mensen mogen of kunnen niet zelf aan de knoppen zitten.” Auke de Vries van De Warmte (links) tijdens een radiopresentatie. ‘Wordt de winst van alle slimme techniek tenietgedaan door de energie- en grondstoffenconsumptie van die technologie zelf?’ W
RkJQdWJsaXNoZXIy NTI5MDA=