Elektropraktijk 3 - 2022

zeventiende jaargang juni 2022 # 3 KNX KNX-domotica zorgt voor energiebesparing en veiligheid Smart building Nieuwe normcommissie Smart buildings wil breed positioneren Bliksem Ook in nieuwe norm Bliksembeveiliging draait het om beheersbare risico’s USP Wat betekent duurzaam in de Nederlandse installatiemarkt? ONAFHANKELIJKE PRAKTIJKINFORMATIE VOOR DE ELEKTROTECHNISCHE BRANCHE €15,00

ECO-DIM.01 0-300W ECO-DIM.02 0-150W ECO-DIM.03 0-450W ECO-DIM.05 DUO 2 x 0-100W ECO-DIM.07/.10 Zigbee/Z-Wave 0-200W Universele led dimmers met KRACHTIGE specificaties! certified product PARTNER GLN: 8719332901511 www.ecodim.nl | info@ecodim.nl | 0314-728014

On hand. On task. On point. HoverCube by OBO De OBO HoverCube voorziet uw werkruimte direct van bovenaf van stroom, perslucht en datatechnologie - veilig, robuust en flexibel. www.obo.nl Building Connections

#3 juni 2022 4 o l u m n C i n ‘Zet de knop om’ ‘Zet ook de knop om’. Dat is de titel van een grote energiebesparingscampagne van de overheid, die in april van start ging. Tegelijkertijd werd het Nationaal Isolatieprogramma gepresenteerd, dat moet leiden tot 2,5 miljoen geïsoleerde woningen in 2030. De campagne heeft als doel ons land zo snel mogelijk onafhankelijk te maken van Russisch gas en daarnaast wil het kabinet het klimaat en de economie een positieve prikkel geven. Volgens Fedet (Federatie Elektrotechniek) ‘absoluut een goede stap’.De belangenbehartiger van ondernemers in de ET-sector noemt het echter ook‘vrij pijnlijk dat een vreselijke oorlog als katalysator heeft moeten fungeren voor dit alles’. De overheid heeft, aldus Fedet, ‘de afgelopen tijd namelijk vrij weinig gedaan omwerk te maken van energiebesparing’. Stevige kritiek dus van Fedet. En terecht. Te lang heeft het Nederlandse klimaatbeleid uitgeblonken in halfzachte maatregelen, met abstracte subsidiestromen en ondoorzichtige regelingen. Slimme, praktische oplossingen bleven achterwege. Fedet geeft enkele suggesties, die snel kunnen worden gerealiseerd. Zoals: vervang alle lichtpunten in Nederland door LED-verlichting. Dit bespaart jaarlijks 1,1 miljard euro aan energiekosten en dringt de CO2-uitstoot terug met 2,9 miljoen ton. En: combineer de gebouwverlichting met aanwezigheids- en daglichtsensoren. Fedet pleit verder voor een strenge handhaving van de energiebesparingsplicht, de wet milieubeheer en het omzetten in schone elektriciteit van door isolatie verkregen warmteopwekking. Zaken die geen enkel uitstel meer dulden. Het gevaar van een talmende overheid kunnen we ons niet meer permitteren. Tijd voor durf en doorpakken dus. Met verzoeken om alsjeblieft korter te douchen en de thermostaat een graadje lager te zetten, is op zich niks mis,mits de overheid zelf het goede voorbeeld geeft als het gaat om het besparen van energie. Meer dan de helft van de gebouwen in Nederland voldoet nog niet aan het vereiste energielabel C, dat per 1 januari 2023 van kracht wordt. Opvallend genoeg geldt dit tevens voor de helft van de gebouwen van de Rijksoverheid en dat is onbestaanbaar in de huidige tijd. Het is veel te laat om zaken op hun beloop te laten en te verwachten dat alles vanzelf goedkomt. Omzetten die knop dus. En dit keer écht. Ton Brands Hoofdredacteur KNX KNX-domotica zorgt voor energiebesparing, eenvoudige bediening en veiligheid Met domotica kunnenwe dankzij KNX verschillende technieken aan elkaar koppelen en dezemet elkaar laten samenwerken, waardoor er meer comfort en veiligheid ontstaat. Bovendien kun je met domotica energie besparen. Al deze aspecten komen aan bod in de nieuwe Audi ShowroomWittebrug inDen Haag, een project dat in de zomer van 2021 werd opgeleverd door Villa Elektra in Leerdam. Smart building Nieuwe normcommissie Smart buildings wil breed positioneren Een bredere positionering en een grotere diversiteit aan marktpartijen. Dat zijn voor Normalisatieinstituut NEN de belangrijkste redenen om een nieuwe normcommissie Smart buildings in het leven te roepen. Adviesbureaus en fabrikanten van apparatuur voor smart buildings kunnen zich nu aansluiten bij deze nieuwe normcommissie. Maar de commissie is ook interessant voor de installateur. 18 14

#3 juni 2022 5 n h o u d I o u d h Bliksem Ook in nieuwe norm Bliksembeveiliging draait het om beheersbare risico’s Michiel Hartmann kan niet wachten op de nieuwe norm Bliksembeveiliging (NEN-EN-IEC 62305). Volgens de voorzitter van NENnormcommissie NEC 81 – waaronder de genoemde norm valt – is een flinke update hoognodig, onder meer vanwege de opkomst van PV-installaties. Hij pleit voor een grotere bewustwording bij betrokken partijen. USP Wat betekent duurzaam in de Nederlandse installatiemarkt? Verduurzaming is een veelbesproken onderwerp en een belangrijke trend in de bouwsector. Deze sector gebruikt aanzienlijke hoeveelheden grondstoffen, produceert een flinke hoeveelheid afval, en gebouwen hebben een substantieel aandeel in de jaarlijkse uitstoot van CO2. Bouwen en gebouwen moeten dus duurzamer worden, bijvoorbeeld door er duurzamere systemen in te installeren. En verder in dit nummer Oorlog raakt ook technieksector 7 KNX Internationale marktstudie 7 Snelle groei Unica in 2021 8 NK ‘elektrotechnicus gebouwen’ 8 Nieuwe samenstelling raad van toezicht IW Nederland 9 Wijzigingen Bouwbesluit 9 Positieve prognose voor monteurs 11 Overname 11 Nieuwe directeur 11 Nieuwe ‘Handreiking energieopslag en netinpassing’ vol praktische tips 13 Ook huizen worden bestuurd, en dat wordt alleen maar erger 27 Sinterklaas 35 Productnieuws 37 Colofon 42 Adverteerdersindex 42 Een compilatie van foto’s die in deze uitgave van ElektroPraktijk zijn gebruikt en die in één oogopslag een indruk geven van de diverse onderwerpen. ng 2: Partijen die duurzame oplossingen stimuleren National government 27% Customers 23% Building owners 14% Local government Project developers Don't know 12% 27% 23% 14% 9% 9% 12% Bij de voorpagina 22 28

INSTALLATIE VOLGENS ATTEMA Vernieuwende ideeën voor ’n veranderende wereld. De BENG-totaaloplossing • Maatwerk groepenkast met geïntegreerd energiemanagementsysteem • Geschikt voor nieuwbouw- en renovatiewoningen • Plug & play • Overzichtelijke dashboards; meten is weten! • Inzicht in preventief onderhoud • Veilig, flexibel en geschikt voor alle huidige en toekomstige prestatienormen BENG installeren: eenvoudig én aantoonbaar De praktische alles-in-één oplossing van Attema en O-Nexus Plug & play Lage Total Cost of Ownership Onafhankelijk en open platform Meer info? Kijk op www.attema.com Scan de QR-code om de animatie ‘BENG’ te bekijken

7 #3 juni 2022 a M r k t n i e u w s Oorlog raakt ook technieksector Foto: David Peterson KNX Internationale marktstudie Foto: Bru-nO Een Quick Scan van Techniek Nederland toont de gevolgen aan van de oorlog in Oekraïne voor de technieksector. Hogere prijzen en vertraagde leveringen, maar ook meer verduurzaming zijn enkele van de uitvloeisels die Techniek Nederland constateert. Veel sectoren hebben te maken met inkoopprijzen die stijgen en levertijden die oplopen, zo ook de installatiebranche. Sommige ondernemers zijn daarom terughoudend bij het aangaan van nieuwe contracten of doen niet mee aan aanbestedingen. Door de hogere inkoopkosten kunnen de marges op (langlopende) projecten kleiner of zelfs negatief worden. Ook vertraagde leveringen kunnen een ongunstige invloed hebben op de projectmarges. Door de onzekerheid over de Russische leveringen is de gasprijs flink gestegen, maar dat heeft ook een positief effect. Volgens ondernemers in de installatiebranchewillen zowel zakelijke als particuliere klanten sneller verduurzamen en dat kan nieuwe projecten opleveren. In gesprek Een aantal ondernemers bespreekt de problematiekmet opdrachtgevers of beperkt de geldigheidsduur van offertes. Er zijn installateurs die verwachten dat de oorlog schadelijk zal zijn voor de omzet, maar veel andere ondernemers zien nog altijd ruimte voor omzetstijging. Techniek Nederland vindt dat uitzonderlijke prijsstijgingen niet volledig voor rekening van installateurs kunnen komen. Voorzitter Doekle Terpstra:“We vinden dat publieke en particuliere opdrachtgevers ook een verantwoordelijkheid hebben. Als we de pijn delen, komenwe als sector beter uit deze crisis. Bovendien voorkomenwe zo dat de verduurzaming, de energietransitie en de broodnodige vernieuwing van onze infrastructuur vertraging oplopen.” Oekraïne-dossier Actuele informatie is te vinden in het Oekraïne-dossier op de website www.technieknederland.nl/oekraine-dossier. KNX blijft verreweg de meest populaire technische standaard voor huis- en gebouwautomatisering in vergelijking met andere communicatieprotocollen. Dat is het hoofdresultaat van een branche-enquête, uitgevoerd door het vakblad Hiddenwires. Volgens het onderzoek wordt KNX door 62 procent van alle ondervraagde professionals in de industrie opgenomen in smart home-projecten en daarmee wordt het aanzienlijk vaker gebruikt danwifi (53 procent) of Bluetooth (31 procent) bij de automatisering van huizen en gebouwen, en drie keer zo vaak als technologieën van directe concurrenten. Hiddenwires ondervroeg meer dan achtduizend professionals uit de industrie. In de groeiende smart home-markt wordt KNX gezien als bijzonder goed gepositioneerd en heeft het daarom het hoogste herkenbaarheidsniveau op het gebied van technologieën en communicatieprotocollen voor smart homes. Volgens het marktonderzoek is driekwart van de professionals uit de industrie (75 procent) bekendmet KNX als technologie voor gebouwautomatisering. Vertrouwen Het onderzoek geeft aan dat 62 procent van de professionals in de industrie vertrouwt op KNX en huizen en gebouwen heeft geautomatiseerd met behulp van de technische standaard. KNX heeft daarmee niet alleen een voorsprong op concurrenten, maar ook op conventionele standaarden, zoals wifi (53 procent) en Bluetooth (31 procent).

8 #3 juni 2022 a M r k t n i e u w s Snelle groei Unica in 2021 Foto: Unica NK ‘elektrotechnicus gebouwen’ Boaz Poppeliers uit Nijmegenmag zich dit jaar Nederlands kampioen‘elektrotechnicus gebouwen’ noemen. Dylan Pittens uit Eindhoven pakte zilver en de derde plaats was voor ApeldoornerWalter Smienk. Tijdens de finales op 31 maart en 1 april namen acht installateurs in opleiding het op tegen elkaar. Zij hadden zich in voorrondes gekwalificeerd. Goede baangaranties In de installatietechniek is momenteel een grote vraag naar goed geschoold personeel. Het vak biedt zowel nieuwkomers als zij-instromers goede baangaranties en arbeidsvoorwaarden. De vraag komt onder meer voort uit de toenemende woningbehoefte en daaruit voortvloeiende bouw in Nederland. Maar ook door de energietransitie en het verduurzamingsbeleid neemt de vraag naar goede installatie- en elektromonteurs toe. “De ontwikkelingen in onze sector gaan razendsnel. Er is een grote vraag naar personeel.Wie voor dit vak kiest, weet zich niet alleen verzekerd van werk in overvloed; het is ook een vak dat garant staat voor een leven lang professionele en persoonlijke ontwikkeling”, zegt bestuursvoorzitter Ronald Olij van IWNederland. IW is marktleider in het Nederlands vakonderwijs voor de installatie- en elektrotechniek. De Skills competities zijn vakwedstrijden voor (v)mbo-studenten in verschillende beroepsgroepen. De meeste deelnemers volgen een leerwerktraject. Ze werken bij een leerbedrijf en gaan daarnaast naar school. Foto: IWNederland Technisch dienstverlener Unica heeft de cijfers over 2021 gepubliceerd. De bedrijfsomzet groeide met 23 procent van 539 miljoen euro in 2020 tot 663 miljoen euro in 2021. Het operationele resultaat verbeterde met 37 procent, van 41,2 miljoen euro in 2020 naar 56,4 miljoen euro in 2021. Unica verwacht in 2022 opnieuw een hoger rendement en een omzetgroei naar minimaal 750 miljoen euro te kunnen realiseren. De omzettoename in 2021 is veroorzaakt door een combinatie van de gerealiseerde acquisities en een sterke organische groei van 8 procent. Omzetgroei is een belangrijke katalysator,maar de focus in de strategie van Unica ligt op rendementsverbetering. In de afgelopen 5 jaar verbeterde de operationele marge (Ebitda) van 5,7 procent naar 8,5 procent. De nettowinst groeide in 2021 met 25 procent naar 26,8 miljoen euro (2020: 21,5 miljoen euro). Gunstig perspectief Het perspectief voor technische dienstverlening in het algemeen en voor Unica in het bijzonder blijft gunstig. Met kennis van de energiemarkt en verduurzamingsconcepten opereert Unica bijvoorbeeld in het hart van de energietransitie en kan het bedrijven helpen met de omvangrijke verduurzamingsopgaves. Ook voor de veranderende functie van bijvoorbeeld kantoren is kennis van gebouwgebonden installaties onmisbaar. Datzelfde geldt voor smart buildingtoepassingen om gebouwen intelligenter, duurzamer en efficiënter te maken. Bovendien zorgt de fundamentele ICT-kennis die Unica hiervoor in huis heeft voor een nog sterkere marktpositie. Unica hanteert een ambitieuze overname-agenda en verwacht de komende jaren elk jaar meerdere overnames, zowel ter versterking van specialismen als ter uitbreiding van de regionale aanwez ighe id. (De foto toont het project ‘De Koepel’ in Haarlem).

9 #3 juni 2022 a M r k t n i e u w s Nieuwe samenstelling raad van toezicht IW Nederland Foto: IWNederland Wijzigingen Bouwbesluit De wijzigingen in het Bouwbesluit volgen elkaar in rap tempo op. Zowel op 1 april als op 1 juli zijn wijzigingen van kracht (geworden). De Regeling Bouwbesluit is per 1 april herzien. De Regeling Bouwbesluit geeft aan welke versies en welke onderdelen van de in het Bouwbesluit genoemde normen en bepalingsmethoden van kracht zijn. Voor de toepassing vandeMPG-eis in het Bouwbesluit verwijst de nieuwe regeling naar de Bepalingsmethode Milieuprestatie Bouwwerken 1.0, inclusief dewijzigingsbladen van 2020 en 2021. Daarmee wordt de herziene versie van de Bepalingsmethode Milieuprestatie in de bouwregelgeving vastgelegd. Wat betreft de wijzigingen van de bepalingsmethode gaat het onder meer om de waardering van hergebruik. Daarnaast zijn de regels aangepast voor het aannemelijk maken van de verlenging van de levensduur vanbouwwerkenenvoor de toepassing van verwerkingsscenario’s voor recycling en hergebruik. Rookmelders verplicht Rookmelders zijnvanaf 1 juli 2022 ook verplicht in alle bestaande woningen. Ook woningcorporaties moeten dus voor die tijd alle huurwoningen hebben voorzien van rookmelders. Het gaat omrookmeldersdievoldoen aan EN 14604. Dit mogen rookmelders opbatterijen zijn.Deze rookmeldersmoetenwordenaangebracht op elke bouwlaag in ruimten waardoor een vluchtroute voert tussen de uitgang van een verblijfsruimte en de uitgang vandewoning.Dat betekent dus dat over een paar maanden alle woningen rookmelders moeten hebben op elke woonverdieping. Foto: Succo Met ingang van 22maart is de samenstelling van de Raad vanToezicht van IWNederland gewijzigd. Twee gerenommeerde namen uit de installatiebranche en het techniekonderwijs, Aukje Kuypers en Rob Neutelings, treden toe tot de raad. Kuypers neemt het voorzitterschap over van vertrekkend RvT-lid Marinus Schimmel. Neutelings neemt de plaats in van Ineke Stam. Beide nieuwe RvT-leden hebben veel affiniteit met zowel techniek als techniekonderwijs. Kuypers is algemeen directeur bij technisch dienstverlener Kuijpers, een landelijk opererend installatiebedrijf. Rob Neutelings is voorzitter van de Raad van Bestuur van Curio, een regionaal opleidingscentrum (ROC), gespecialiseerd in het verbinden van beroepsonderwijs met de beroepspraktijk. De nieuwe RvT-leden vormen samenmet Herk-Jan Lenting, directeur bij Lenting Techniek BV, een driekoppige raad. De RvT-leden zeggen uit te kijken naar een mooie samenwerking met het bestuur en dragen graag hun steentje bij aan de ontwikkeling van het technisch beroepsonderwijs in Nederland. Professionaliseren De vertrekkende RvT-leden,voorzitterMarinus Schimmel en Ineke Stamhebben tijdens hun zittingsperiode veel betekend voor het verder doorontwikkelen van het technisch beroepsonderwijs en het professionaliseren van de IW organisatie in het algemeen, zegt Ronald Olij, voorzitter van het bestuur van IWNederland. IW is actief in opleidingen voor de elektro- en installatietechniek. De organisatie voorziet bedrijven van kwalitatief goed opgeleid personeel. Ze doet dat door het scholen van nieuwkomers in de branche en het bijscholen van bestaand personeel in de installatiebranche. Daarnaast ziet IW het als haar taak om de installatiebranche te profileren als een aantrekkelijke werkgever én om een maatschappelijke bijdrage te leven aan de transitie naar duurzaamheid.

+ Meer informatie vindt u hier: Laadnetwerken realisieren? Onze Bundle is de passende laadoplossing voor elke toepassing – van bedrijven tot huisvesting en van commercieel vastgoed tot horeca. De Bundle van ABL+ reev – is de combinatie van krachtige hardware en intelligente software Your kick-start into eMobility ABL_bundle-NL_215x285_01.indd 1 19.04.22 14:2

11 #3 juni 2022 a M r k t n i e u w s Positieve prognose voor monteurs Foto: Jeswin Thomas. Nieuwe directeur Edwin Keizer is per 1 mei 2022 toegetreden tot de directie van Elektrotransfer/Uw Duurzame Installateur. De nieuwe algemeen directeur gaat zich onder andere toeleggen op verdere groei en professionalisering van de organisatie. Keizer was de laatste 15 jaar in verschillende functies actief bij de directie van Koninklijke Oosterberg. Foto: Elektrotransfer Overname VDKGroep BV heeft beginmaart de aandelen van E.T.B. Cas Sombroek BV uit Volendamovergenomen van eigenaar Marco Sombroek. Het familiebedrijf is ruim 75 jaar actief in de installatiemarkt en is met ongeveer 120medewerkers goed voor een jaaromzet van circa 25 miljoen euro. Foto: VDK Groep Het rapport ‘Prognose werkgelegenheid in de Technische installatiebranche en instroom vanuit het onderwijs’ toont de uitstekende kansen aan voor monteurs. Het onderzoek toont de verwachte instroom vanuit onderwijs en zij-instromers voor de komende 3 jaar. Volgens het onderzoek groeit de branche, maar niet genoeg om de vraag bij te kunnen houden. De samenstellers verwachten dat de vraag onverminderd hoog blijft, want om van ‘het gas af te gaan’, hebben we mensen nodig. Het rapport meldt als wervingsbehoefte voor het jaar 2022 zo’n 25.000 nieuwe medewerkers. In 2025 is dat aantal gestegen naar 26.500. Instromers zijn er gelukkig ook: circa 21.000 in 2022 en 20.500 in 2025. Het aantal instromers daalt dus elk jaar iets, terwijl de vraag juist ieder jaar meer wordt. Andere cijfers uit het rapport: driekwart van de nieuwe collega’s in de branche werkte eerst ergens anders of had geen werk. Van deze zij-instromers zijn er in 2022 1.275 mensen tekort en in 2025 is dat opgelopen tot 2.860. De rest komt volgens het rapport uit het regulier onderwijs, voornamelijk de vmbo-opleidingen. Daar zijn in 2022 zo’n 2.600 instromers tekort aan en over 3 jaar zal dat zijn opgelopen tot 3.275. Innovatie De grootste kansen zijn er de aankomende jaren voor monteurs. Daar is de grootste behoefte aan en zij hebben dus ruime keuze in werkgevers. Dat betekent dat ET-bedrijven sterk hun best moeten doen om een aantrekkelijker werkgever te blijven of te worden. Bovendien wordt het steeds relevanter om te investeren in innovaties die de arbeidsproductiviteit verhogen. Meer informatie: https://trendfiles.wij-techniek.nl/downloads-en-links/. E.T.B. Cas Sombroek blijft binnen VDK Groep als zelfstandige onderneming opereren met behoud van de naamen identiteit.VDKGroep sluit meerdere overnames binnen de installatiebranche niet uit. Als onderdeel van VDK Groep blijft E.T.B. Cas Sombroek opereren vanuit Volendam. Marco Sombroek blijft aan als algemeen directeur en gaat samen met VDK-eigenaar Frans van der Kolk aan de slag om de marktpositie van VDK Groep in WestNederland te versterken.

12 #3 juni 2022 VIERPOOL B.V. • Industrieweg 2 • 3606 AS Maarssen • +31 (0)346 594 511 • info@vierpool.nl • vierpool.nl Montage én demontage zonder gereedschap Met hulpgereedschap OT-PI nog sneller loskoppelen Snap-in venster voor 11mmmarkeerstrip Dubbele klemmen tot 2 x 2,5mm² / AWG14 Eén doorverbind brugstrip voor nulleiders (A2) Doorverbind brugstrips voor de contacten Aanwezige voorziening voor meetprobes Directe ruimtebesparing tot wel 25%! 25% Bespaar tijd en ruimte, elk paneel opnieuw! Interesse of wilt u meer informatie? Technische kasten Direct uit voorraad Ruim assortiment Laagste prijs straatkast.nl

13 a M r k t n i e u w s #3 juni 2022 Nieuwe ‘Handreiking energieopslag en netinpassing’ vol praktische tips De gratis te raadplegen ‘Handreiking energieopslag en netinpassing’ staat vol praktische tips rond dat thema. De Handreiking is vanaf nu beschikbaar via ISSO Open, en daarnaast wordt het een bijlage bij het – binnenkort beschikbare - vernieuwde Handboek Zonne-energie. Op 23 april 2022 werd er in Nederland voor het eerst méér elektriciteit opgewekt met zonnepanelen en windturbines dan er werd verbruikt. Die dag bereikte de productie soms meer dan 100% van het totale stroomverbruik van dat moment. Dit nieuwsfeit maakt nog eens duidelijk dat de vraag naar, en kennis over, goede inpassing van duurzaam opgewekte elektrische energie groeiend is. De Handreiking energieopslag en netinpassing kan daarop een antwoord bieden. Energiesystemen efficiënter inrichten “Bij energieopslag in combinatie met zonnepanelen denken veel mensen vaak direct aan het installeren van batterijen. Maar eigenlijk moet je eerst aan andere maatregelen denken, voordat je een vorm van opslag overweegt”, zegt Henry Lootens, specialist elektrotechniek bij ISSO. “Vandaar dat we in de Handreiking energieopslag en netinpassing ook tips geven en aandacht besteden aan zaken als de oost/west-opstelling van zonnepanelen, en het installeren van meer panelen op een omvormer dan het piekvermogen van die omvormer kan verwerken. Dat zijn allemaal manieren om ons energiesysteem efficiënter in te richten. Uiteindelijk is dat ook de reden waarom je een batterij zou willen installeren. Als we datzelfde effect met andere, slimme methoden kunnen realiseren, is dat vaak efficiënter voor de maatschappij.” Diverse vormen van energieopslag Toch denkt Lootens dat de vraag naar energieopslag de komende jaren zal groeien. Lootens: “Batterijen zijn een voor de hand liggende vormvan opslag,maar in de Handreiking hebben we ook aandacht voor andere conversievormen, zoals energieopslag in warm water en, voor de toekomst, ook in gassen zoals waterstof. Ook behandelen we in dit document, tot op zekere hoogte, de opbouw enwerking van de elektriciteitsmarkt.Dat is voor een installateur belangrijke informatie. Het helpt hem in zijn gesprekmet opdrachtgevers, omuit te leggen waarom vormen van energieopslag nu,maar zeker in de toekomst, belangrijk zijn en worden.” Gratis via open.isso.nl Deze handreiking spitst zich toe op zonnepaneelprojecten van 1 MWp. De gratis Handreiking energieopslag en netinpassing is ontwikkeld in opdracht van RvO en gratis te raadplegen via open.isso.nl.

#3 juni 2022 14 N K X KNX-domotica zorg energiebesparing, eenvoudige bedieni en veiligheid Met domotica kunnen we dankzij KNX verschillende technieken aan elkaar koppelen en deze met elkaar laten samenwerken, waardoor er meer comfort en veiligheid ontstaat. Bovendien kun je met domotica energie besparen. Al deze aspecten komen aan bod in de nieuwe Audi ShowroomWittebrug in Den Haag, een project dat in de zomer van 2021 werd opgeleverd door Villa Elektra in Leerdam. Tekst: Ton Brands Foto’s: Villa Elektra udi Showroom Wittebrug is in 1939 opgericht en vernoemd naar de nabij gelegen verbinding, die in de volksmond ‘witte brug’ heet. Het Audi Flagshipstore in Den Haag mag gezien worden. Van de buitenbekleding tot aan de welvingen en krommingen in de muren, die doen denken aan de bochten op een race circuit en ook om die reden zijn toegepast in de architectuur. Wie het gebouw binnenloopt, valt van KNX DALI gateways, een koppeling met het alarmsysteem, aansturing van de zonwering en het KNX-weerstation. Maar ook aansturing van het muzieksysteem, een integratie van storingsmeldingen met het klimaatsysteem en aansturing van de toegangspoorten”, vertelt Van Barneveld, die aanvult dat KNX-schakelaars, een touchscreen bediening, iPad bediening en KNX-aanwezigheidsmelders eveneens tot de zaken meteen de open en uitnodigende ruimte op. Directeur-eigenaar Martin van Barneveld van Villa Elektra is uiteraard blij met het project, waarvoor zijn bedrijf de KNX-domotica mocht leveren en programmeren. “Domotica houdt in dat verschillende losse technieken met elkaar gaan samenwerken en elkaar gaan versterken . In dit project in Den Haag kun je onder meer denken aan de aansturing van de verlichting door middel Audi ShowroomWittebrug in Den Haag De Audi ShowroomWittebrug in Den Haag is door KNX systeemintegrator Villa Elektra voorzien van KNX-domotica. A

#3 juni 2022 r t i k e l n a a m 15 behoren die Villa Elektra mocht leveren en programmeren. Naadloze samenwerking “De KNX-domotica zorgt voor energiebesparing, comfort, gemak, design en veiligheid”, aldus Van Barneveld, wiens bedrijf in 2015 werd opgericht en sindsdien talrijke projecten op domotica-gebied mocht uitvoeren, variërend van kleine appartementen, tot luxueuze villa’s en grote bedrijfsgebouwen. Om klanten te kunnen laten ervaren wat een slimme woning in de praktijk betekent, heeft Villa Elektra een KNX-demowoning. Terug naar de Audi-showroom in Den Haag. Hiervoor zijn verschillende KNXproducten gebruikt van de merken Gira, Theben, Zennio en Somfy. “Dat is het mooie van KNX-systemen: je kunt meer dan vijfhonderd merken door elkaar gebruiken endiemerkennaadloos laten samenwerken.”Van Barneveld geeft enkele voorbeelden waaruit de ‘samenwerking’ tussen de domotica-technieken blijkt. “Zodra een medewerker arriveert en het alarmuitschakelt,wordt er een scène geactiveerd. ’s Ochtends bijvoorbeeld gaat de verlichting aan en begint demuziek te spelen.Wanneer er een avond- of nachtlevering is, hoeft natuurlijk niet de hele showroomverlichting aan en wordt dit beperkt tot de locatie waar de levering plaatsvindt. Bij het verlaten van het pand wordt de muziek uitgeschakeld en gaat alle verlichting uit, dit zorgt voor een stuk gemak en ook voor energiebesparing.” Een ander voorbeeld is het KNX weerstation dat de screens aanstuurt, zodat bij felle zon de screens automatisch naar beneden gaan,waardoor onnodigewarmte wordt buitengehouden. Het weerstation zorgt bovendien voor een windbeveiliging van de screens. Mensen kunnen de verschillende functies ook individueel bedienen, maar niet als het weerstation een ‘weeralarm’ signaleert. Van Barneveld: “Bij harde wind bijvoorbeeld gaan de screens automatisch naar boven en worden dan vastgezet.” Indrukwekkend Volgens de Villa Elektra-directeur was de programmering van de Audi-showroom niet gecompliceerder dan een woning. “Woningen zijn soms uitdagender dan grote gebouwen, omdat je in een woning meer specifieke onderdelen hebt: veel verschillende typen lampen, haarden, sauna- en welness-integraties,multiroom audio en visueel, intercom en klimaatintegraties . Een bedrijfsgebouw heeft vaak meer structuur.We hebben in Audishowroom Wittebrug dan wel allerlei domotica-onderdelen gekoppeld, maar dat is minder gecompliceerd dan het misschien klinkt.” Dat neemt niet weg dat Van Barneveld trots is op het eindresultaat. “De showroomverlichting bijvoorbeeld is indrukwekkend, waardoor de Audimodellen prachtig tot hun recht komen. Naast de reguliere verlichting is er een speciale verlichtingmet 300 LED-strips boven een spanplafond. Deze LED’s creëren via een Dali-aansturing het effect van buitenlicht. Op die manier kunnen speciale modellen op een speciale manier worden uitgelicht.” Dat geldt bijvoorbeeld voor de Audi Sportmodellen.Wittebrug is een officiële Audi Sport dealer. gt voor ing Met domotica worden alle technieken in een pand aan elkaar gekoppeld, denk aan alarm, verlichting, verwarming, koeling, screens en muziek. Ook individueel bedienen van functies is mogelijk. Met de KNX-domotica-integratie is alles eenvoudig te bedienen, waaronder de aansturing van de verlichting door middel van KNX DALI gateways.

#smartertogether Busch-flexTronics® Persoonlijke voorkeuren vragen om flexibiliteit. Met Busch-flexTronics plan en realiseer je vandaag de oplossingen die je morgen eenvoudig aanpast conform veranderende behoeften. Van individuele apparaatsturing tot complete Smart Home-besturing met Busch-free@home® flex. Busch-Jaeger maakt het namelijk mogelijk om zowel conventionele als intelligente sensoren op één en dezelfde sokkel te installeren. Gewoon slim bedacht! Kijk voor meer info over flexibel installeren op: busch-jaeger.nl De nieuwe standaard in flexibele installaties –

#3 juni 2022 r t i k e l n a a m 17 De showroomverlichting mag dan indrukwekkend zijn, deze blijft niet onnodig branden. Bij het verlaten van het pand schakelt de verlichting,maar ook demuziek automatisch uit. Ook op het gebied van veiligheid zijn de nodige koppelingen gemaakt. “Hierover kunnen we uiteraard niet uitweiden, maar er zijn nadrukkelijk functies ingesteld om de veiligheid te verbeteren”, aldus Van Barneveld. Energiebesparing als aandrijver De domotica-specialist constateert dat gebouwautomatisering steeds meer doorzet. “Wij werken in opdracht van elektriciens, architecten, fabrikanten, particulieren, gebouw- en woningeigenaren. Zowel voor grote als kleine projecten wordt gebouwautomatisering steeds meer toegepast. Energiebesparing is een belangrijke aandrijver: denk aan het koppelen van technieken op het gebied van energiemetingen, zonnepanelen en laadpalen.Maar zeker ook comfort en veiligheid, zoals een mooie multiroom audio- en tv-aansturing, welness-integratie en alarmintegratie.” Waar andere installatiebedrijven soms last hebben van lange levertijden, speelt dit probleem voor Villa Elektra minder. Het team van ervaren KNX-programmeurs kan de werkzaamheden op het moment goed aan.“Het is druk, de agenda zit voor langere tijd vol, maar we kunnen aan alle aanvragen voldoen.We merken wel dat het langer duurt voor sommige producten kunnen worden geleverd, maar dan komt opnieuw het voordeel van KNX naar voren: je hebt met KNX domotica keus uit meer dan vijfhonderd merken. Stel dat een merk dim-actoren te maken heeft met een leveringsvertraging, dan zijn er met KNX-domotica voldoende kwalitatief gelijkwaardige alternatieven omeen oplossing te realiseren. Enmet KNX kunnen verschillende merken door elkaar heen gebuikt worden.” Y KNX KNX is een wereldwijde standaard voor gebouwautomatisering. KNX beschikt over 28 jaar ervaring in de gebouwautomatisering. Het is een toekomstbestendige technologie, waarbij meer dan vijfhonderd KNX-fabrikanten wereldwijd ruim achtduizend KNX-gecertificeerde producten aanbieden voor verschillende toepassingsgebieden.De standaard biedt veel voordelen: eindeloze flexibiliteit en personalisering, een betrouwbaar en veilig systeem, tijdbesparende en gemakkelijke installatie, een geïntegreerde en toekomstbestendige oplossing, niet gekoppeld aan het voortbestaan van een specifieke fabrikant en niet afhankelijk van een specifieke fabrikant. Het verbruik van elektriciteit, gas, en water kan worden gemeten en in de domotica-visualisatie worden weergegeven. Domotica zorgt voor ‘slimme koppelingen’, zo ook bij de Audi-showroom in Den Haag. Op die manier ontstaat niet alleen meer comfort, maar neemt ook de veiligheid toe én kun je op een eenvoudige manier energie besparen.

18 #3 juni 2022 m a r t b u i l d i n g s S Nieuwe normcommissie Smart buildings wil breed positioneren Een bredere positionering en een grotere diversiteit aan marktpartijen. Dat zijn voor Normalisatieinstituut NEN de belangrijkste redenen omeen nieuwe normcommissie Smart buildings in het leven te roepen. Adviesbureaus en fabrikanten van apparatuur voor smart buildings kunnen zich nu aansluiten bij deze nieuwe normcommissie. Maar de commissie is ook interessant voor de installateur. Tekst: Gerrit Tenkink Want die installateur moet zijn organisatie voorbereiden op de toekomst. Hij moet weten wat hem op termijn te wachten staat”, zegt Oscar Deurloo werkzaam bij Signify en voorzitter van de normcommissie Smart buildings. “Al moet ik ook eerlijk zijn. Waar we het hier over hebben is momenteel vooral nog interessant voor de grotere bedrijven. Maar ontwikkelingen rondomsmart buildings komen eraan en waarschijnlijk sneller dan gedacht.” Smart buildings is een begrip dat de laatste jaren een flinke opmars heeft gemaakt. Smart buildings zijn gebouwen die zich door toepassing van slimme "

19 #3 juni 2022 bonden infrastructuur voor communicatie en energiemanagement. Daaronder valt bijvoorbeeld standaardisatie van gebouwautomatiseringssystemen, gestructureerde bekabeling en de koppeling met energienetwerken (smart grids), waaraan het gebouw gekoppeld is. De verbindende factor is interconnectie: de koppeling van verschillende systemen. Deurloo: “De ontwikkeling rondom bekabeling is interessant . Als voor IT en gebouwautomatisering straks dezelfde bekabeling gebruikt gaat worden, dan is dat een verhaal waarvan de installateur ook moet weten. Datzelfde geldt voor bekabeling op maat. Voor een kleine licht- of bewegingssensor heb jemaar een lichte bekabeling nodig. Binnen de commissie gaanwe dit soort ontwikkelingen standaardiseren. Iets waar we ook op Europees niveau al mee bezig zijn.” Energiebesparing De nieuwe normcommissie bouwt voort op de kennis en ervaring van de bestaande normcommissie ‘Interconnection of information technology equipment’. NEN-consultant ICT Standaardisatie Sanne Jansweijer legt uit wat de meerwaarde van de nieuwe commissie is: “In Europa verbruiken gebouwen ongeveer 40 procent van onze energie. 36 Procent van de totale CO2-uistoot in Europa komt van gebouwen. Er moet dus wat gebeuren. Door gebouwen efficiënter te maken, kunnenwe dus veel energie besparen. We kunnen 20 tot 30 procent energie besparen door een goede aansturing van gebouwsystemen en slimme maatregelen, zoals het afstemmen van verwarming en ventilatie op de weersvoorspelling en op de bezetting van het gebouw. Door installaties in gebouwen te laten communiceren met smart grids, kan vraag en aanbod van energie beter op elkaar worden afgestemd. Dat zorgt voor stabiliteit op het stroomnet én verlaging van energiekosten voor de gebouweigenaar en minder materiaalgebruik. Bijkomend voordeel: meer gebruikerscomfort.” Eenduidig Deurloo licht toe hoe het gebruik van standaarden kan bijdragen aan duurzaamheid.“Toekomstige wetgeving voor gebouwen als onderdeel van de Green Deal gaat meer eisen stellen aan de slimheid van gebouwen omde gebouw-energieprestatie te verbeteren. Naast goede isolatie draagt ook het automatiseren van de technische gebouwsystemen bij aan de vermindering van het energiegebruik. Het bepalen van de energiebesparing die gebouwautomatisering kan leveren, moet op een eenduidige manier uitgevoerd worden. Hiervoor zijn l n a a m technologie kunnen aanpassen aan de behoeftes van gebruikers wat betreft comfort, veiligheid en efficiënt energie- en materiaalgebruik. Standaarden maken het mogelijk om deze verschillende systemen in en om gebouwen te laten samenwerken. Scope Voor een smart building is de functionaliteit van slimme gebouwautomatisering belangrijk. De normcommissie Smart buildings gaat zich bezighouden met de standaardisatie van gebouwgeNaam ‘Smart buildings, Intelligent buildings, Slimme gebouwen, intelligente gebouwen’. Het zijn termen die vaak door elkaar gebruikt worden. NEN kiest als titel voor de normcommissie ‘Smart buildings’, omdat dit begrip het meest is ingeburgerd. Op deze manier sluit de benaming zo goed mogelijk aan bij de markt. De nieuwe normcommissie Smart buildings zorgt voor een bredere positionering en een grotere diversiteit aan marktpartijen die zich kunnen aansluiten. Foto: NEN Oscar Deurloo: “Toekomstige wetgeving voor gebouwen als onderdeel van de Green Deal gaat meer eisen stellen aan de slimheid van gebouwen om de gebouw-energieprestatie te verbeteren.” Foto: Bru-No De fabrikant zal de installateur bij de hand nemen

WEEGSCHAALSTRAAT 50 7324 BH APELDOORN T. 055 5998200 F. 055 5998219 v an At o tZ www.geyer.nl Of het nu gaat om grote projecten of om kleine, ú en úw wensen staan bij GEYER in de spotlights. Goede kwaliteit en een duidelijk persoonlijk advies spelen daarbij de hoofdrol. Een betrouwbaar product, nauwkeurige assemblage en stipte levering, hebben bij GEYER altijd de hoogste prioriteit. OP ZOEK NAAR EEN VERDEELKAST VOOR UW PV INSTALLATIE...?

21 #3 juni 2022 r t i k e l n a a m standaarden ontwikkeld waaraan deze normcommissie heeft meegeholpen.” Kabelontwikkeling Deurloo wijst daarbij op het belang van goede afstemming: “De gebouwautomatisering vereist communicatie tussen de verschillende gebouwsystemen, zoals verwarming, ventilatie, koeling, verlichting.Hiervoor is bekabeling nodig. Steeds vaker wordt hiervoor ICT-bekabeling gebruikt. Door gestandaardiseerde communicatie en nieuwe kabelontwikkelingen, kunnen we een deel van de bestaande kabels hergebruiken, terwijl we tegelijkertijd de functionaliteit ervan kunnen upgraden. Zo besparen we op het gebruik van koper en andere grondstoffen. Deze signaalbekabeling is onderdeel van de zogenaamde ‘gestructureerde bekabeling’ en ook hier hebben we binnen de normcommissie aandacht voor. In de toekomst is het ook nodig dat het gebouw kan communiceren met het elektriciteitsnetwerk. Dit is noodzakelijk om opwekking en verbruik op elkaar af te stemmen nu we in een transitie zitten naar groene energie. De communicatie tussen een smart building en het slimme elektriciteitsnetwerk (smart grid) vereist een gestandaardiseerde communicatie, zodat essentiële informatie uitgewisseld kan worden tussen gebouw en elektriciteitsnet. De normcommissie is actief betrokken bij de nieuwe Europese standaarden voor deze interface.” De installateur Zoals Deurloo al eerder in dit artikel aangaf: smart buildings is ook een ontwikkeling waar de installateur in toenemende mate mee te maken krijgt. Maar hoe blijft hij op de hoogte van de ontwikkelingen en waar haalt hij zijn kennis vandaan? Deurloo: “De eisen in de standaarden zijn algemeen en niet complex of fabrikantspecifiek. Het is de verwachting dat de wetgever deze standaarden gaat gebruiken om de slimheid van een gebouw te bepalen. De fabrikanten van slimme systemen zullen hun systemen zo maken dat ze goed scoren in de ‘slimheidsmeting’. Zij zullen de installateurs bij de hand nemen en opleiden om hun systemen te kunnen installeren. Ik verwacht dat de installatie van dit soort systemen in toekomst eenvoudiger wordt. Er is nu al een aantal fabrikanten dat trainingen over deze materie geeft aan installateurs.” Vliegende start “De normcommissie Smart buildings bouwt voort op de normcommissie Interconnection of information technology equipment. De huidige leden hebben al veel ervaring met gebouwautomatiseringssystemen, gestructureerde bekabeling en energieafstemming met smart grids. De normcommissie Smart buildings kan hierdoor een vliegende start maken”, aldus Jansweijer. “We betrekken graag nieuwe marktpartijen bij dit initiatief. Installateurs, adviesbureaus en fabrikanten van gebouwautomatiseringssystemen en van kabels en connectors kunnen zich aansluiten bij deze normcommissie.” Meer informatie over de normcommissie: 015 – 269 02 00, e-mail: kid@nen.nl. Y Met gestandaardiseerde communicatie en nieuwe kabelontwikkelingen is het mogelijk een deel van de bestaande kabels te hergebruiken en tegelijkertijd de functionaliteit ervan te upgraden. Het betekent een besparing op koper en andere grondstoffen. Foto: eigen foto De installateur moet zijn organisatie voorbereiden op de toekomst. Foto: Chrischesneau De slimheid van een gebouw gaat een steeds grotere rol spelen

#3 juni 2022 22 l B i k s e m Ook in nieuwe norm Bliksembeveiliging draait het om beheersbare risico’s Michiel Hartmann kan niet wachten op de nieuwe norm Bliksembeveiliging (NENEN-IEC 62305). Volgens de voorzitter van NEN-normcommissie NEC 81 –waaronder de genoemde normvalt – is een flinke update hoognodig, onder meer vanwege de opkomst van PV-installaties.Hij pleit voor een grotere bewustwording bij betrokken partijen. Auteur: Henk-Jan Hoekjen olgens Hartmann is er momenteel grote behoefte aan een vernieuwing van de huidige norm, bijvoorbeeld op het terrein van risicoanalyse. “In de nieuwe versie van de bliksembeveiligingsnorm komt onder meer een andere aanpak voor wat betreft de risico-analyse”, legt hij uit. Hartmann vindt dit een belangrijk onderwerp. “Wanneer wel beveiligen en wanneer niet?”, zegt hij. “En als er beveiligd gaat worden, in welke mate? Dat zijn vragen die je moet stellen.” Vanuit zijn werk voor NEC 81 is Hartmann nauw betrokken bij het realiseren van een update van de huidige norm NEN-EN-IEC 62305. Deze bestaat uit vier Michiel Hartmann is vanaf 1979 werkzaam binnen het vakgebied bliksembeveiliging. Foto: Schaap Bliksembeveiliging V

#3 juni 2022 23 r t i k e l n a a m delen. Het eerste deel behelst een algemene uitleg en definities, het tweede deel gaat over risico-evaluaties, het derde deel behandelt de bescherming van gebouwen en in het vierde deel gaat het over de invloed van bliksem op elektrische installaties. Naast zijn werk aan deze norm maakt Hartmann deel uit van een NEN-brede commissie, diemomenteel kijkt naar alle aspecten van PV-installaties. “Er zijn tegenstrijdige aspecten in de huidige normen op het gebied van PV-installaties”, zegt hij. “Daarom hebben we besloten om daar met verschillende specialisten naar te gaan kijken en de onduidelijkheden en tegenstrijdigheden eruit te halen. Dat is belangrijk. Want een norm moet helder zijn.” Passie De geschiedenis van de norm op het gebied van bliksembeveiliging gaat lang terug. In ons land is er al vele tientallen jaren sprake van normering. “Wij waren na Duitsland het eerste land ter wereld dat op dit terrein een norm formuleerde”, zegt Michiel Hartmann. “De eerste norm in ons land dateert al uit de jaren ‘30 van de vorige eeuw.” Hartmann weet waarover hij het heeft. Hij is al vanaf 1979 actief in dit vakgebied. In het dagelijks leven is hij werkzaam bij Schaap Bliksembeveiliging en vanaf 1981 is Hartmann lid van de normcommissie NEC 81; vanaf 1992 vervult hij de voorzittersrol. “De laatste 20 jaar ben ik ook betrokken bij internationaal normcommissiewerk en vanaf 1979 ben ik betrokken bij de Internationale Conference of Lightning Protection”, vult Hartmann aan. “Ook ben ik lid van de Duitse Ausschuss Blitzchutz und Blitzforschung. Bliksem en bliksembeveiliging is mijn passie. Ik vind het geen werk, maar meer een hobby waar je alles voor doet.” Efficiënter Het vakgebied is in de loop der jaren veranderd.“In de basis is bliksembeveiliging nog steeds hetzelfde: het gaat al 250 jaar om opvangen, afleiden en aarden. Maar wetenschappelijke onderzoeken geven steeds meer aan hoe het werkt, zodat je met andere opvangtechnieken betere en soms goedkopere oplossingen kunt krijgen.Waar vroeger overal koperdraad Bliksembeveiliging draait feitelijk al 250 jaar om opvangen, afleiden en aarden. Foto: P. Darby Het geïsoleerd installeren van de PV- en de bliksemgeleidingsinstallatie, geldt als de beste beveiliging. Daarbij dient de afstand tussen beide installaties minimaal 50 centimeter te zijn.

Hét platform voor onafhankelijke inspecteurs Meer informatie: Email: info@ikeur.nl Telefoon 088 04 00 300 Elektrotechnisch inspectie- en adviesbureau

#3 juni 2022 r t i k e l n a a m 25 aangebracht werd – kooi van Faraday – zienwe nu dat opvangers veel efficiënter zijn.” Dit heeft natuurlijk gevolgen voor de risico-analyse. “Maar het blijft een zeer complex onderwerp”, waarschuwt Hartmann. “Er zijn diverse factoren die op dit vlak een rol spelen. In de vernieuwde normwillenwe proberen het ietsminder complex te maken, bijvoorbeeld door de term‘economische gevolgen’ eruit te halen en hiervoor in de plaats te kijken naar het risico op uitval van installaties als gevolg van blikseminslag. Aan de hand van dat risico kan een gebouweigenaar dan een keuze maken voor het al dan niet installeren van bliksembeveiliging.” Natuurlijk spelen hierbij nog veel meer zaken een rol, waaronder bijvoorbeeld ook het risico voor mensen. “Je kunt risico’s nooit 100 procent uitsluiten”, zegt Hartmann over deze complexe materie. “De norm is erop gericht de risico’s beheersbaar te maken.” PV-installaties Andere aspecten die een rol spelen bij de update van NEN-EN-IEC 62305 liggen bijvoorbeeld op het vlak van het beveiligen van gebouwen – er komen in de nieuwe normmeer detailleringen – en het beveiligen van bijvoorbeeld PV-installaties. Dit laatste is een erg belangrijk onderwerp, beklemtoont Hartmann. “Deze installaties zijn van metaal, ze zijn geaard en ze zijn bliksemgevoelig. Maar ze zijn niet bedoeld om bliksem af te leiden, want je leidt de bliksem dan juist je elektra-installatie ín. En dat is natuurlijk onwenselijk.Want daarmee kun je alle elektrische installaties in een gebouw vernielen.” In de praktijk wordt hier volgens Hartmann nog lang niet altijd voldoende rekening mee gehouden. Bewustwording bij betrokken partijen is daarom dringend gewenst. “Al s voorbeeld: wanneer een PV-installateur weet dat er een bliksembeveiligingsinstallatie op het dak aanwezig is, dan moet hij of zij eerst contact opnemen met de installateur van die installatie. Dat kan achteraf namelijk veel ellende voorkomen. Men denkt vaak ‘ach, dan koppel je de bliksembeveiliging toch wel even’. Dat kan, maar dan lopen bliksemdeelstromen over je PV-installatie, via de PV-bekabeling naar binnen. Als de PV-kabels dan binnen in dezelfde goot liggen als de huis-installatie (denk even aan datakabels), dan is niet de vraag of het fout kan gaan,maar de vraag is dan wanneer en hoe vaak zal het fout gaan.” Een andere denkfout is dat er in dergelijke gevallen overspanningsafleiders worden geplaatst. “Maar overspann i ng s a f l e i d e r s zijn geen barrières voor bliksemdeelstromen. Ze vereffenen alleen op het punt waar ze zitten, maar de stroom loopt gewoon door.” In de vernieuwde norm zal hiervoor aandacht zijn. “In het algemeen kun je zeggen dat de beste beveiliging het geïsoleerd installeren van de PV- en de bliksemgeleidingsinstallatie is. En voor ‘geïsoleerd’ kun je de volgende vuistregel hanteren: de afstand tussen beide installatiesmoet minimaal 50 centimeter zijn.” Tegenstrijdig En zo spelen er nog veel meer ontwikkelingen een rol. Hartmann wijst in dit verband onder meer op de toenemende afhankelijkheid van bijvoorbeeld besturingen, met voor de bliksem gevoelige elektronica. “Vroeger had je alleen een lantaarnpaal met een echte lamp, nu zijn ze voorzien van gevoelige LEDverlichting. Maar verder kan er ook nog van alles in zitten, zoals camera’s, wifihotspots, 5G, of zelf een zonnepaneeltje. Met andere woorden: verschillende aardingssystemen die elkaar onderling kunnen beïnvloeden.” Al dit soort aspecten moet behandeld worden in de nieuwe norm, die naar verwachting eind 2022 gepubliceerd kan worden. Meer informatie: www.nen.nl/nen-en-iec-62305-3-2011nl-168569 www.nen.nl/npr-1014-2009-nl-137722 Y “Je kunt risico’s nooit 100 procent uitsluiten. De norm is erop gericht de risico’s beheersbaar te maken.” Foto: Ingo Jakubke ‘Bewustwording bij betrokken partijen is dringend gewenst’

26 #3 juni 2022 VOOR ELKE TOEPASSING EEN GESCHIKTE LED DIMMER. klemko.nl of bel 088 002 3300 UNIVERSELE LUMIKO DIMMERS Fase aan- of afsnijding dimmer: 891082 Klemko - Advertentie Dimmers 01-22 185x132mm.indd 1 1-2-2022 14:10:43 T: 0570-592786 WWW.EMILUX.nl Sinds 1981 Madrid armaturen 60x60 en 120x30 ruim voorradig Maatwerk (bandraster) snel leverbaar UGR<16 Lange levensduur Hoge lumen watt verhouding Plug and play aanlevering Revit/BIM ready LED en driver verwisselbaar Milieuvriendelijk Opties: In vrijwel iedere afmeting DALI | 1-10V | Casambi Noodmodules Opbouw/pendel Luchtsleuven

#3 juni 2022 27 0 C l u m n a m Ook huizen worden bestuurd, en dat wordt alleen maar erger Ik mag vanuit mijn functie soms zalen toespreken. Zalen die niet zoveel weten van klimaattechniek. Dan leg ik altijd maar weer uit dat een klimaatsysteem bestaat uit een aantal vaste onderdelen zoals warmte- koudeopwekking, warmte- koude distributie en -afgifte en ook een stuk besturing. Als ik de zaal dan vraag hoe dat bij hen thuis zit, kan men altijd de warmteopwekking wel duiden, dat is toch nog vaak de CV- ketel. Ook bij de distributie via water en de afgifte, komen ze wel tot voorbeelden van hun eigen situatie. Bij besturing wordt het stil. Dat hebben ze niet in hun huis. Wanneer ik dan vertel dat in de eenvoudigste vorm een thermostaat de besturing is, simpel gezegd temperatuur meten en vervolgens aan of uitschakelen van de brander van de ketel, dan snappen ze het allemaal. Veel huisinstallateurs blijven nog op dat niveau hangen merk ik. Terwijl ik verwacht dat de GBS een steeds belangrijker component wordt in gebouwen maar ook in huizen. Het Gebouw Beheers Systeem kan veel zaken voor de bewoner in de gaten houden. Wat te denken van de inmiddels goed geïsoleerde huizen van voor 1990. Triple glas, spuimuurisolatie, vloerisolatie, dak isolatie, het kan niet op. Maar de borstels onder de gangdeur blijft eronder want het tocht anders zo. Wanneer ik mensen wel eens aanraad een CO2-en relatieve vochtmeter neer te zetten, hoor ik bijna altijd terug dat men zich een hoedje schrok. Ik had immers uitgelegd dat het goed zou zijnwanneer de CO2 waarde onder de 1200 ppm blijft (onder wat???). Zij meldden echter bijna altijd terug dat de waarde ver boven de 2000 ligt, boven de 3000 is zelfs geen uitzondering. Dit is overigens laaghangend fruit qua werk voor de gemiddelde CV installateur die toch al bij de mensen over de vloer komen, maar dat terzijde. Dat meten van een gezond binnenklimaat is één van de zaken die een GBS prima zou kunnen doen. In elke situatie. Of je er vervolgens nu iets mee gaat regelen of niet. Het is maar één voorbeeld van demacht die de GBS gaat grijpenwant in combinatiemet domotica (wie heeft er inmiddels niet een lamp diemen via een App bedient???) maar ook zaken als slimomgaanmet energie (het smart grid gaat onherroepelijk komen) gaan zorgen dat we niet meer onder een GBS uitkomen, in welke vorm dan ook. Dus huisinstallateurs: houd het onderwerp niet af maar omarmhet.Voordat je omkijkt en denkt: ze bellen me niet meer, hoe zal dat komen? Nico van Leeuwen ROVC

#3 juni 2022 28 S U P k t r o t e c h n i e k Wat betekent duurzaam in de Nederlandse installatiemarkt? Verduurzaming is een veelbesproken onderwerp en een belangrijke trend in de bouwsector. Deze sector gebruikt aanzienlijke hoeveelheden grondstoffen, produceert een flinke hoeveelheid afval, en gebouwen hebben een substantieel aandeel in de jaarlijkse uitstoot van CO2. Bouwen en gebouwenmoeten dus duurzamer worden, bijvoorbeeld door er duurzamere systemen in te installeren. Tekst: USP marketing consultancy aar wat wordt er hier eigenlijk bedoeld met duurzaam? Het is immers een ruim begrip. Het kan bijvoorbeeld ‘energiezuinig’, ‘grondstof besparend’ of ‘relatief milieuvriendelijk’ betekenen, maar een materiaal, product of gebouw kan ook duurzaam genoemd worden omdat het een erg lange levensduur heeft. Die verschillende betekenissen kunnen wel eens tegenstrijdig zijn, bijvoorbeeld in het geval van beton. Het maken van beton kost veel energie en grondstoffen, en stoot veel CO2 uit, dus in die zin is het geen duurzaam bouwmateriaal. Maar als jouw betekenis van duurzaam gebaseerd is op een lange levensduur, dan kan je beton wel duurzaam noemen. Het is dus belangrijk om te weten wat er met duurzaamheid wordt bedoeld, ook waar het gaat om de systemen en installaties die gebouwen duurzamer moeten maken. Welke betekenis heeft duurzaamheid in de Nederlandse installatiemarkt? Wat verstaan installateurs onder duurzaamheid en duurzame oplossingen? En geldt dat ook voor andere partijen die betrokken zijn bij installatieprojecten? Die vragen beantwoorden we in dit artikel, dat gebaseerd is op informatie uit de European Electrical Installation Monitor, een continu onderzoek van USP MarkeAfbeelding 1: Duurzaamheid volgens Nederlandse install teurs Energy efficiency/ saves energy 37% Using renewable energy (sun, wind, thermal) 25% Durable, long-lasting 21% To be reusable 12% With low carbon footprint 11% Recyclable after being used 10% Saves money 7% Produced from recycled or sustainable materials 6% Has a green label 5% Produced from materials from responsible sources 5% Healthier environment & Well-being 5% Don't know 12% 37% 25% 12% 11% 10% 7% 4 Duurzaamheid volgens Nederlandse installateurs M

RkJQdWJsaXNoZXIy NTI5MDA=