zeventiende jaargang oktober 2022 # 5 CONNECT2030 Technieksector heeft ‘toekomstbehendigheid’ nodig klimaat ABB werkt aan CO2-neutrale locatie Fedet Anne-Jaap Deinum: ‘Dit is een sector waar veel energie inzit’ USP Installeren smart building producten ONAFHANKELIJKE PRAKTIJKINFORMATIE VOOR DE ELEKTROTECHNISCHE BRANCHE €15,00
100% STEKERBAAR 3X SNELLER DAN TRADITIONEEL INSTALLEREN 90% MINDER FAALKOSTEN Vernieuwende ideeën voor ’n veranderende wereld. Meer info? Kijk op www.attema.com Winstalleren® 2.0 De prefab installatie-oplossing voor de woningbouw download de Attema app! DUURZAME INNOVATIE Als installateur moet u steeds meer werk in steeds minder tijd realiseren. Tegelijkertijd zijn vakbekwame mensen schaars. Winstalleren® biedt uitkomst. Of het nu om een transformatieproject, prefab betonnen casco, HSB of unitbouw gaat, met Winstalleren® installeert u 100% stekerbaar: van groepenkast tot schakelmateriaal. Alle producten worden volgens uw wensen in elkaar gezet, getest en desgewenst per verdieping of eenheid afgeleverd op de afgesproken locatie en tijd. Monteren. Inpluggen. Klaar! Dat is installeren volgens Attema.
#5 oktober 2022 4 o l u m n C i n Eensgezind Het is nu bepaald geen tijd om te soebatten over futiliteiten,omministersmet vooraf ingestudeerdeoneliners tekapittelen,ompartijpolitiekevoordeeltjes te stellen boven het algemeen belang. Meer dan ooit is een eensgezinde aanpak nodig vandegroteuitdagingendie voor ons liggen. Oorlog in Oekraïne, klimaatcrisis, vluchtelingenvraagstuk; het heeft allemaal zijn weerslag op ons dagelijks leven. En dus ook op de ET-sector. Schokkend is het dan om te zien hoe kinderachtig het er vaak aan toegaat in de Tweede Kamer. Vliegen afvangen, framing (of nog erger: demonisering) en vooral: een voortdurend toenemende polarisatie.Welles-nietes en schelden, om in de polls een half procent winst te kunnen noteren, een mens zou van minder cynisch worden. Dekloof tussende landelijkepolitiekendebevolking is nog nooit zo groot geweest. Het vertrouwen in‘DenHaag’is volledigverdwenen. Jehoeft geen historicus te zijn om in te zien hoe gevaarlijk deze cocktail van emoties is. Het lijkt me een constatering,diealleendoor anti-democratische krachtenmet gejuichwordt begroet. Zijn we er met z’n allen niet te zeer op belust om tegenstellingen te creëren? Aan opinietafels moeten voor- en tegenstanders van een onderwerp aanschuiven. De redacties van tvprogramma’s kiezen vooral voor de scherpe mening, voor gasten die in twee volzinnen iemand de maat kunnen nemen.Wát iemand zegt lijkt niet belangrijk, als het maar scherp geformuleerd wordt. Alles voor de kijkcijfers én de trending topics. Een groot deel van de politici heeft volgens onderzoek een beperkte dossierkennis. Bij één of twee favoriete onderwerpen zijn ze actief aanwezig en doen dan alles om het achtuurjournaal te halen, waarna filmpjes op social mediawordengezet,dieviadegif verspreidende algoritmes hun achterbannen behagen en voor eenverdere tweespalt indesamenlevingzorgen. Die destructieve cirkel kunnen we alleen doorbrekenmet positieve voorbeelden. Begin in kleine kring. Eensgezindheid en saamhorigheid, het besef dat een gezamenlijke aanpak ons verder kan helpen; we zien die bewustwording gelukkig in brede lagen van de samenleving. Prachtig zijnbijvoorbeelddebranche-overschrijdende initiatieven die kinderen stimuleren om te kiezen voor techniek.De samenwerkingsverbanden die beogen ommensenmet een achterstand tot de arbeidsmarkt aan een volwaardige baan te helpen. De bouwbedrijven die gezamenlijk innovaties ontwikkelenomhet hoofd tebiedenaanhet groeiende woningtekort. En zo zijn er nog veel meerhoopvolleontwikkelingen,waarbij deoverheiddebenodigdevoorwaardenmoet scheppen. En niet rollend over straat moet gaan. Ton Brands Hoofdredacteur CONNECT2030 Technieksector heeft ‘toekomstbehendigheid’ nodig Dat techniek,enniet inde laatste plaats het elektrotechnische deel daarvan, een belangrijke rol gaat spelen bij de ontwikkelingen in Nederland op weg naar 2030, staat vast en blijkt ook uit de toekomstverkenning CONNECT2030. Het rapport werd dinsdag 27 september gepresenteerd. Belangrijke conclusie: techniek heeft ‘toekomstbehendigheid’ nodig. Klimaat ABB werkt aan CO2neutrale locatie Volgens het Klimaatakkoord moet in 2030 de Nederlandse CO2-uitstoot tot 51 procent zijn teruggebracht, ten opzichte van de uitstoot in 1990. ABB doet daar een flinke schep bovenop door al haar (productie) locaties in de wereld in 2030 al volledig CO2-neutraal te maken. Dat geldt ook voor de productielocatie in Ede. 20 14
#5 oktober 2022 5 n h o u d I o u d h Fedet Anne-Jaap Deinum: ‘Dit is een sector waar veel energie inzit’ Met de huidige energiecrisis is het belang van de langlopende energietransitie nog pregnanter geworden.De samenleving elektrificeert en de brancheorganisatie Fedet zit er middenin. Directeur AnneJaap Deinum: “Wij hebben met elkaar een grote impact.” USP Negen op de tien Nederlandse installateurs installeren smart building producten Terwijl de wereld om ons heen verder digitaliseert, worden we omgevendoor steedsmeer smart producten. Die trend is ook zichtbaar in de bouwsector, want we zien dat er steeds meer slimme producten en oplossingen geïntegreerd worden in de gebouwde omgeving.Dergelijke slimme oplossingen kunnen gebruikers niet alleen meer comfort of veiligheid bieden,maar dragen bijvoorbeeld ook bij aan een beter gecontroleerd en dus zuiniger energieverbruik. En verder in dit nummer Installatiebranche blijft groeien 7 Norm voor tillen en dragen herzien 7 Uitbreiding Nederlandse PVproductie 8 Zonnepanelen verplicht voor grote nieuwe daken 8 Herziening mbo-opleidingsstructuur Metaal en Metalektro 9 Nieuwe NTA 7914 gepubliceerd 11 Nationaal Laadonderzoek 2022 11 ABB moderniseert besturingssysteemOosterscheldekering 11 Pas op, energie besparen 29 Zweedse balletjes 35 Productnieuws 37 Colofon 46 Adverteerdersindex 46 Een compilatie van foto’s die in deze uitgave van ElektroPraktijk zijn gebruikt en die in één oogopslag een indruk geven van de diverse onderwerpen. The Netherlands 2022: 90% 2019: 65% HIGHEST Poland 2022: 67% 2019: 47% LOWEST zeventiende jaargang oktober 2022 # 5 CONNECT2030 Technieksector heeft ‘toekomstbehendigheid’ nodig klimaat ABB werkt aan CO2-neutrale locatie Fedet Anne-Jaap Deinum: ‘Dit is een sector waar veel energie inzit’ USP Installeren smart building producten ONAFHANKELIJKE PRAKTIJKINFORMATIE VOOR DE ELEKTROTECHNISCHE BRANCHE €15,00 Bij de voorpagina 24 30
7 a M r k t n i e u w s Installatiebranche blijft groeien Foto Alexander Grey Norm voor tillen en dragen herzien De internationale norm voor tillen en dragen – NEN-ISO 11228-1:2003 – is herzien. Aan de herziening hebben experts uit vijftien landenmeegewerkt. De herziening is tot stand gekomen onder begeleiding van een Nederlandse voorzitter en onder secretariaat-voering van NEN. In de norm staan onder andere grenswaarden voor tillen in samenhangmet het aantal keren dat je tilt en de tilafstand. De norm is direct toepasbaar in de praktijk. De normbeschrijft vijf stappen voor het opstellen van een risicoanalyse door middel van de NIOSH-methode. De belangrijkste wijzigingen die zijn aangebracht, hebben betrekking op de manier van beoordelen van tillen, neerzetten en dragen. Met de herziene versie van deze normwonnen Aleid Ringelberg – voorzitter normcommissie – en haar collega’s onlangs de NIOSH BullardSherwood Research to Practice Award. Foto Victor Freitas De vooruitzichten voor de installatiebranche blijven goed. Het totale productievolume bouwinstallatie groeit in 2023. In de jaren daarna vertraagt de groei door de onzekere economische ontwikkelingen. Dat blijkt uit het rapport Economische vooruitzichten 2023 en verder, opgesteld door onderzoeksbureau BouwKennis, in opdracht van Techniek Nederland. De productievolumes in de utiliteitsbouw, infra en woningbouw groeien de komende jaren. De infra groeit zowel in 2022 als in 2023. Het productievolume in de utiliteitsbouw laat vooral dit jaar een sterke stijging zien. In de woningbouw neemt de productie dit jaar en volgend jaar toe,maar voor 2024 en 2025 verwacht het rapport een daling van de groei. De verwachtingen voor de komende jaren zijn onzeker. Dat heeft te maken met diverse onvoorspelbare ontwikkelingen, zoals de oorlog in Oekraïne en de stikstofproblematiek.Ook prijsstijgingen en problemen met materiaalleveringen kunnen effect hebben op de groei. Alle disciplines profiteren Door de hogere energieprijzen groeit de vraag naar verduurzaming. Dat levert de komende jaren veel werk op in de elektro- en klimaattechniek. In de sanitairbranche is de groei naar verwachting minder groot. De onzekerheid over de nieuwbouw van woningen en een afnemend consumentenvertrouwen spelen daarbij een rol. Installaties worden steeds belangrijker in de gebouwde omgeving. De installatiequote, het aandeel van technische installaties in de totale bouwsom, is het hoogst in de utiliteitsbouwmet zo’n 43%. In de woningbouw groeit de installatiequote; bij groot onderhoud is die inmiddels 22%. Het zuiden is koploper Van het totale productievolume wordt dit jaar 27%gerealiseerd in de regio ZuidNederland. Ook in de utiliteitsbouw is het zuiden koploper met 31% van de landelijke productie. Het zwaartepunt van de woningbouw ligt in Zuid-Nederland en Zuid-Holland. Deze regio’s zijn goed voor bijna de helft van de totale nieuwbouwproductie. Zuid-Holland neemt dit jaar bijna een derde van de infraproductie voor zijn rekening. #5 oktober 2022
8 #5 oktober 2022 a M r k t n i e u w s Uitbreiding Nederlandse PV-productie Foto Exasun Zonnepanelen verplicht voor grote nieuwe daken Foto Pixabay Exasun, Nederlandse producent van zonnepanelen, maakt zogenaamde in-dak oplossingen. De Haagse scale-up ontvangt 9 miljoen euro voor een nieuwe PV-assemblagelijn. Exasun werkt sinds eind vorig jaar samen met wereldspeler Wienerberger, die de Exasun-systemen X-Tile en X-roof heeft geïntegreerd in het Wienerberger Wevolt Energiedak en de exclusieve verkoop in Europa verzorgt. Het toenemende gebruik van warmtepompen en elektrische auto’s vraagt om steeds meer elektriciteit. Volgens Exasun werken hun in-dak zonnesystemen door een optimaler gebruik van het dakoppervlak meer energie op dan de traditionele op-dak systemen. Groeimarkt Gebouw-geïntegreerde PV-oplossingen (BIPV - Building Integrated PhotoVoltaic) groeien volgens analisten de komende 10 jaar jaarlijks wereldwijd met bijna 25 procent tot een markt van circa 100 miljard euro. In 2021 leidde Europa de BIPVmarkt met een aandeel van 43 procent. De kapitaalinjectie van 9 miljoen euro voor Exasuns nieuwe assemblagelijn komt van ABN AMRO Sustainable Impact Fund, Invest-NL, Wienerberger en bestaande aandeelhouders ENERGIIQ, Dockpoint en No Such Ventures. “De expansie van BIPV in Europa en daarbuiten vraagt om extra productiecapaciteit en met deze kapitaalinjectie bouwen we een compleet nieuwe PV-assemblagelijn op onze huidige productielocatie in Den Haag”, zegt Remon Veraart, CEO van Exasun. Strategisch Deelname in de investering is een strategische keuze, aldus algemeen directeur Wienerberger Nederland Bert Jan Koekoek: “Onze groeistrategie is gericht op het aanbieden van een breed portfolio materialen en oplossingen om de gebouwde omgeving te verduurzamen en de energietransitie te versnellen.” Nieuwe gebouwenmet een dakoppervlak van 250 vierkantemeter of meer moeten vanaf 2025 verplicht worden vol gelegd met pv-panelen of zonnecollectoren. De verplichting geldt ook bij ingrijpende renovaties. Bij bestaandewoningen komt geen verplichting.Dat schrijft minister Rob Jetten voor Energie en Klimaat in een brief aan de Tweede Kamer. Het kabinet wil vanaf 2025 nieuwe utiliteitsgebouwen met een dakoppervlak groter dan 250 vierkante meter een verplichting opleggen om het volledige dak te gebruiken of laten gebruiken voor de opwek van hernieuwbare energie. Dit geldt naast andere van toepassing zijnde eisen enmoet bovendien technisch, functioneel en economisch haalbaar zijn. Solar prepared Met de eerder genoemde verplichtingwordt ook geregeld dat de constructieve eisen aan gebouwen worden aangepast en dat alle utiliteitsgebouwen ‘solar prepared’ worden opgeleverd, waarbij voor de constructieve sterkte uitgegaan wordt van volledige benutting van het dak. Hiermee wordt mogelijk gemaakt dat bij gebouwen waar zon op dak bij oplevering niet mogelijk is, bijvoorbeeld door netcongestie, dit op een later moment wel kanworden gerealiseerd. Voor utiliteitsgebouwen met een dakoppervlak vanminder dan 250 vierkante meter en voor de nieuwbouw van woningen kijkt het kabinet naar verdere aanscherping van de BENG-eisen. Voor ingrijpende renovatie wordt tevens de eis bekeken om hernieuwbare energie verder aan te scherpen. Ook hier is 2025 de streefdatum. Voor bestaande daken van utiliteitsgebouwen is – waarschijnlijk later dit jaar – eveneens aanvullend beleid op komst. Voor bestaande koopwoningen met een eigen dak ziet het kabinet momenteel geen noodzaak tot maatregelen.
9 #5 oktober 2022 a M r k t n i e u w s Herziening mbo-opleidingsstructuur Metaal en Metalektro Nieuwe NTA 7914 gepubliceerd Foto Bernd Dittrich De mbo-opleidingsstructuur, officieel genaamd ‘kwalificatiestructuur van de metaal en metalektro opleidingen’ is in ontwikkeling. De planning is om vanaf schooljaar 2023-2024 aanpassingen in de kwalificatiestructuur door te voeren. Het aantal beroepen, opleidingen en kwalificatiedossiers in de sectoren metaal en metalektro is omvangrijk, zo’n 160 beroepen en 52 opleidingen. Dit is het hoogst van alle technische sectoren. De versnippering die hierdoor is ontstaan, leidt tot problemen in de uitvoerbaarheid, flexibiliteit en aantrekkelijkheid van deze opleidingen in het mbo. De instroom in demetaal enmetalektroopleidingen is met 15 procent gedaald in de afgelopen jaren en nieuwe doelgroepen worden onvoldoende aangetrokken. Bovendien zullen de opleidingen sneller moeten kunnen aansluiten bij de maatschappelijke transities. Voor studenten biedt de herziening meer kansen en bredere perspectieven voor uitdagende functies in de maakindustrie. Aanpak herziening De Stichting Beroepsonderwijs Bedrijfsleven (SBB) is sindsmedio 2021 in gesprek met vertegenwoordigers van (on)bekostigd onderwijs en bedrijfsleven om te komen tot een nieuwe kwalificatiestructuur metaal en metalektro. Daartoe heeft SBB vanuit haar wettelijke rol drie ontwikkeltrajecten in het leven geroepen rondom verwante opleidingen. Dit zegt overigens niets over toekomstige namen van kwalificatiedossiers. Ook betreft het meerdere niveaus. Een concept-dossier over het traject Producten maken is nabij. De overige twee trajecten staan nog aan het begin. Betrokken partijen Om tot aantrekkelijk mbo-onderwijs voor demaakindustrie te komen,werken de technische branches en onderwijsinstellingen voor de realisatie nauwsamen in een begeleidingsgroep, bestaande uit vertegenwoordigers van mbo Raad, Vereniging bedrijfstakscholen, SBB, FME,Metaalunie en hun branches. De NederlandseTechnische Afspraak NTA 7914‘Tijdelijk gebruik van niet-ATEX apparaten in explosiegevaarlijk gebied’ is gepubliceerd. Op verzoek van de markt heeft een werkgroep van het Platform ATEX 153 een Nederlandse Technische Afspraak samengesteld die het ‘tijdelijk gebruik’ behandelt. De werkgroep heeft met diverse betrokken partijen contact gehad om een zo groot mogelijk draagvlak voor deze NTA te verkrijgen. Na afronding is het document, volgens protocol, voor openbaar commentaar met de markt gedeeld waarna alle ingekomen reacties zijn verwerkt. Doelstelling NTA 7914 heeft als doel, binnen het kader van de Arbowet, duidelijkheid te bieden onder welke voorwaarden en afdoende beheersing van de explosierisico’s een gevarenzone tijdelijk kan worden gereduceerd tot een niet-gevaarlijk gebied. Of, als dat niet mogelijk is, tot een zone 2 of zone 22. En: wanneer het tijdelijk toepassen van niet-ATEX-apparaten in deze gebieden met explosiegevaar kan worden toegestaan. Toepassing Deze NTA is van toepassing op elektrische en niet-elektrische apparaten die een potentiële ontstekingsbron hebben of kunnen vormen en op explosiegevaarlijke gebieden als gevolg van de aanwezigheid van een mengsel van lucht en brandbare stoffen in de vormvan gassen, dampen, nevels of stof onder atmosferische omstandigheden. Voor informatie over deze norm(en) of over het normalisatieproces: Rianne Boek, consultant, e-mail: elektrische-installaties@nen.nl.
10 #5 oktober 2022 T: 0570-592786 WWW.EMILUX.nl Sinds 1981 Compleet assortiment hoogwaardige betaalbare armaturen voor de professionele markt. Maatwerk (specials / bandraster) Snelle levertijd Lange levensduur Hoge lumen Watt verhouding Plug and play aanlevering Revit/BIM ready
11 #5 oktober 2022 a M r k t n i e u w s Foto Vladimír Šiman Nationaal Laadonderzoek 2022 In Nederland is in 2022 gemiddeld 18.500 kilometer elektrisch gereden. Dit is 3.500 kilometer meer dan in 2021. Onder de EV-rijders in Nederland heeft bijna tweederde thuis een laadplek. Dit blijkt uit cijfers van het Nationaal Laadonderzoek 2022. Foto My Energy ABB moderniseert besturingssysteem Oosterscheldekering Bijna drieduizend EV-rijders deelden hun meningen en ervaringen rond elektrisch rijden in dit grootste landelijke onderzoek naar de laatste trends en ontwikkelingen rond het laden van elektrische auto’s. Meer cijfers uit het Nationaal Laadonderzoek: de ‘thuisladers’ laden 50 procent op de eigen stroomaansluiting, 42% op een laadpaal en 8% op een stopcontact. 21% van de kilometers wordt op een publieke laadpaal in de buurt van de woning geladen. De rest laadt de elektrische kilometers op het werk op, bij een snellader, of bij een openbare laadpaal elders. Van de thuisladers heeft een opvallend hoog aantal zonnepanelen, namelijk 79%. Ter vergelijking: landelijk heeft zo’n 19% van de huishoudens zonnepanelen. Hoge energieprijzen De fors gestegen energieprijzen hebben niet bijzonder veel invloed op het laadgedrag van thuisladers. Hoewel 21% van de thuisladers in 2022 een (veel) duurder stroomcontract kreeg, blijft het grootste deel van hen toch thuisladen. Een kwart van deze groep kiest wél voormeer openbaar laden. De enquête is opengesteld tot enmet mei 2022, dus mogelijk veranderen deze resultaten nog als de energiecrisis langer voortduurt. Rijkswaterstaat, onderdeel van het Nederlandse Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat, heeft ABB een contract toegekend voor de upgrade van het besturingssysteem van de Oosterscheldekering. De kering is het icoon van de Nederlandse Deltawerken, ‘s werelds grootste hoogwaterbeschermingswerk dat ons land beschermt tegen overstromingen vanuit de Noordzee. Met 26 procent van Nederland onder de zeespiegel, speelt de Oosterscheldekering een sleutelrol bij het veilig houden van het land. Deltawerken bestaat uit twee sluizen, zes dammen en vijf stormvloedkeringen. De Oosterscheldekering is met een lengte van 9 kilometer de grootste van de dertien dammen en stormvloedkeringen van de Deltawerken en beschermt sinds 1986het Zeeuwse en Zuid-Hollandse achterland tegen hoogwater. Het Ability Systeem 800xA besturingssysteem van ABB heeft de afgelopen 36 jaar de Oosterscheldekering bediend. Onder normale omstandigheden blijft de kering open; wanneer een waterpeil van meer dan 3 meter boven NAP wordt voorspeld, komt de kering dankzij de ABB technologie op voorhand naar beneden. Momenteel zorgen 260 ABB AC800M controllers ervoor dat 62 stalen deuren, elk 42 meter breed, met één druk op de knop kunnen worden geopend en gesloten.Dit ambitieuze project demonstreert de mogelijkheden van System 800xA, met 64.000 I/O onder één besturingssysteem en zal er tevens voor zorgen dat de stormvloedkering voldoet aan de meest recente veiligheidsvoorschriften. ABB heeft ook de besturingssystemen geleverd voor diverse andere stormvloedkeringen in Nederland, waaronder deMaeslantkering, de Ramspolkering en de Haringvlietdam.
PA-1116-03 www.niko.eu/nikohomecontrol Een energiezuinig huis met Niko Home Control Huisautomatisering is zoveel meer dan je klanten extra comfort en veiligheid geven. Met Niko Home Control hoeven ze geen moeite meer te doen om energie te besparen. Ze hebben dag en nacht zicht op hoeveel energie ze verbruiken en zelf opwekken. Met verschillende energiebesparende functies halen ze gemakkelijk hun energieverbruik naar beneden: • optimaal verbruik van eigen zonne-energie • beheer het verbruik van elk toestel in huis • alles uit met één druk op de knop • slim ventileren en verwarmen • gemakkelijke koppeling met verschillende HVAC systemen van o.a. Mitsubishi Electric, Vaillant, Nibe, Daikin en Danfoss.
13 a M r k t n i e u w s #5 oktober 2022 ‘Duurzaamheid mag gezien worden’ Feest bij MENNEKES eMobility. Het bedrijf aan de Hanzeweg 20 in Deventer opent op woensdag 26 oktober een slim laadplein. Het duurzame en innovatieve project bestaat uit een design carport, die door middel van zonnepanelen veertien laadstations voorziet van groene stroom. “Duurzaamheid mag gezien worden”, aldus algemeen directeur Edwin de Veen. Wat is er zo ‘slim’ aan dit laadplein? “Een stationaire batterij slaat de zonne-energie op en levert energie aan de omliggende kantoren en bedrijven. Het energiemanagementsysteem van MENNEKES voorkomt bovendien piekbelasting en onnodige netverzwaring”, vertelt De Veen. Maar er zijn meer innovaties toegepast. Zo fungeert één van de laadstations tevens als ‘snuffelpaal’ en meet de luchtkwaliteit (temperatuur en luchtvochtigheid, maar ook CO2 en fijnstof). “Want meten is weten”, zegt De Veen. Het project is niet zonder slag of stoot tot stand gekomen.“De eigenaar van het pand wilde gaan verduurzamen”, herinnert Edwin de Veen zich. “Daarbij wilde hij behalve de MENNEKES laadstations ook graag zonnepanelen plaatsen op het dak van Sligro en OfficeCenter.” Er waren echter beperkingen, zoals dat vaker voorkomt in de praktijk. De dakconstructie bleek niet geschikt voor plaatsing van de panelen. “Wij hebben toen voorgesteld om de zonnepanelen te plaatsen op de parkeerplaats op een zogenaamde zonne-carport. Meteen duurzaam parkeren, dus.” Dynamisch energiemanagement De Veen vervolgt: “De hoeveelheid van veertien laadpunten bleek te ‘zwaar’ voor de bestaande meterkast (hoofdverdeler). We hebben daarom voorgesteld om ons dynamisch energiemanagement-systeemmet slimme laadstationsturing toe te passen. Dat systeem zorgt voor peak shaving. Dit betekent dat een energiepiek wordt ‘afgevlakt’. Afhankelijk van het verbruik van de bedrijven en gebouwen kun je langzamer of sneller laden. Dit wordt automatisch ‘gestuurd’ door het energiemanagement-systeem. Verder adviseerden we plaatsing van een stationaire batterij, die energie kan opslaan vanuit de zonne-carport en vanuit die gecreëerde buffer weer energie terug kan leveren bij vraag vanuit de elektrische voertuigen of vanuit de omliggende gebouwen. En wel op een dusdanige wijze dat de netaansluiting (meterkast) niet wordt overbelast en je op ‘gratis’ opgewekte zonne-energie kunt laden.” Voor het project in Deventer is samengewerkt met de MENNEKES Kwaliteitspartners Siers Installatietechniek uit Oldenzaal en AmperaPark (Enschede). Nadere informatie Duurzaamheidswethouder Thomas Walder verricht op 26 oktober de officiële opening. Na het officiële gedeelte is er een doorlopende presentatie, die inzicht biedt in de voordelen en mogelijkheden van soortgelijke projecten. Interesse? Meld u dan aan via irena.koetsier@mennekes-emobility.nl. Mennekes eMobility opent op woensdag 26 oktober een slim laadplein aan de Hanzeweg 20 in Deventer. Een design carport voorziet daarbij veertien laadstations van groene stroom. Edwin de Veen:“Je hoeft de techniek niet weg te stoppen.”
#5 oktober 2022 14 O C N N E C T 2 0 3 0 Technieksector heeft ‘toekomstbehendigheid’ nodig
#5 oktober 2022 r t i k e l n a a m 15 Dat techniek, en niet in de laatste plaats het elektrotechnische deel daarvan, een belangrijke rol gaat spelen bij de ontwikkelingen in Nederland op weg naar 2030, staat vast en blijkt ook uit de toekomstverkenning CONNECT2030. Het rapport werd dinsdag 27 september gepresenteerd. Belangrijke conclusie: techniek heeft ‘toekomstbehendigheid’ nodig. TEKST: GERRIT TENKINK FOTO’S: TECHNIEK NEDERLAND et regelmatige toekomstverkenningen, waarvan CONNECT 2030 er één is, wil de technieksector een leidraad en inspiratie bieden voor de eigen ondernemers, maar ook voor politiek en overheid, onderwijs en wetenschap, opdrachtgevers en partners. Voorzitter Doekle Terpstra van ondernemersorganisatie Techniek Nederland laat geen gelegenheid voorbij gaan om te benadrukken hoe belangrijk de technieksector is. Zo ook deze middag: “Als ik op werkbezoek ga, zie ik steeds weer welke bijzondere dingen jullie maken, maar de sector zegt dan altijd: ‘We doen gewoon ons werk’. De sector speelt in de Premier League, maar is zich daar onvoldoende bewust van. We hebben zoveel te brengen! De vraag is hoe we dat samen gaan doen en hoe we die kansen gaan verzilveren. Jullie zijn de makers van morgen.Wees daar trots op. Ik hoop dat dit rapport helpt om ons allemaal tot dit inzicht te doen komen, want we hebben te dealen met een groot aantal maatschappelijke problemen,waarbij de techniek een belangrijke rol heeft bij het vinden van oplossingen.” Toekomstbehendigheid De toekomstverkenning stelt vast dat de Nederlandse samenleving aan de vooravond staat van een groot aantal transities. Bij vrijwel alle deze uitdagingen speelt techniek een belangrijke rol. Om succesvol te kunnen inspelen op de veranderingen, is niet alleen een cultuuromslag nodig – bedrijven en organisaties zullen ook moeten beschikken over ‘toekomstbehendigheid’. Volgens CONNECT2030 is dat ‘een attitude die weergeeft dat de toekomst niet precies voorspeld kan worden, maar dat je je er als organisatie wel op kan voorbereiden dát het anders is dan vandaag’. Bedrijven staan daarbij voor belangrijke keuzes. Specialiseren in een speciaal segment, of een plek innemen als totaalinstallateur? Terpstra staat te popelen: “We staan opgelijnd om aan de slag te gaan, maar er zijn ook veel vragen. Hoe lossen we het personeelstekort op en hoe moeten we omgaan met de remmende bureaucratie?, om er maar twee te noemen. CONNECT 2030 moet helpen bij het zoeken naar antwoorden. Wat overduidelijk is: toekomstbehendigheid, oftewel inspeVoorzitter Doekle Terpstra van ondernemersorganisatieTechniek Nederland reikt het eerste exemplaar van het rapport uit aan voorzitter Ingrid Thijssen van VNO-NCW en Ferdi Licher, directeur Bouwen en Energie bij het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties. Doekle Terpstra met naast zich Jacques van der Krogt, voorzitter commissie Innovatie Techniek Nederland (rechts) en JoramNauta, onderzoeker TNO. Zij waren intensief betrokken bij de samenstelling van het rapport. M
ECO-DIM.01 0-300W ECO-DIM.03 0-500W ECO-DIM.05 DUO 2x0-100W ECO-DIM.07/.10 Zigbee/Z-Wave/WiFi ECO-DIM.11 Wisseldimmer 0-250W Universele led dimmers met KRACHTIGE specificaties! PARTNER GLN: 8719332901511 www.ecodim.nl | info@ecodim.nl | 0314-728014 certified product certified product
#5 oktober 2022 r t i k e l n a a m 17 len op kansen en ontwikkelingen, is pure noodzaak, want niemand kan exact zeggen welke kant het opgaat.” Vijf centrale thema’s Jacques van der Krogt, voorzitter commissie Innovatie Techniek Nederland, en Joram Nauta, onderzoeker TNO, waren nauw betrokken bij de samenstelling van het rapport, dat is opgebouwd rond vijf centrale thema’s: 1. Overal en altijd energie, 2. Gezond, schoon en veilig, 3. Circulaire wereld, 4. Volwassen digitalisering en 5. Human capital. Het tweetal ziet de eerste drie thema’s als onze grootstemaatschappelijke opdrachten van dit moment. Met behulp van digitale hulpmiddelen en goed opgeleidemensen zou de technieksector een toekomstbehendige bedrijfsvoering moeten realiseren, die de basis vormt voor het uitvoeren van die opdrachten. Van der Krogt: “We zullen daarvoor breed met elkaar in gesprek moeten, de branche, de overheden, het onderwijs, leveranciers, ngo’s. De thema’s zijn zo groot, dat vraagt om een integrale aanpak. Veel draait daarbij om samenwerking en ook om vertrouwen”, aldus Van der Krogt. Onverwachte gebeurtenissen In het rapport is ook nadrukkelijk de mening van jongeren op genomen. Opvallend: jongeren verwachten dat digitalisering, ev- en h2-mobiliteit en energietransitie de grootste impact zullen hebben op de samenleving in 2030. Van der Krogt en Nauta concluderen dat bij alle vijf thema’s de ontwikkelingen zo snel gaan, dat het heel moeilijk is om ver vooruit te kijken. Alles volgt elkaar steeds sneller op. Dat geldt niet alleen voor techniek, maar ook politiek en daaraan gekoppeld, wet- en regelgeving.We hebben steeds te maken met onverwachte gebeurtenissen: droogte, stikstofproblematiek, Covid, gebrek aan grondstoffen, de oorlog inOekraïne en de daaruit voorkomende dreiging. Het is heel moeilijk om vooruit te kijken, maar stilzitten en afwachten is volgens het tweetal geen optie. Richting 2030 zien ze ook een aantal zekerheden voorbij komen. “Wat we zeker weten is dat we anders moeten omgaan met onze grondstoffen, dat we digitaal steeds vaardiger worden en dat we door de vergrijzing meer zullen moeten doen met minder mensen.” Actiethema’s Maar het vaststellen van thema’s vraagt ook om een vervolg. De samenstellers van het rapport haalden maar liefst 450 aanbevelingen uit de markt, die ze vervolgens clusterden tot 7 actiethema’s. Deze actiethema’s vormen een leidraad die de technieksector en haar omgeving moet helpen om richting te geven aan de toekomst en om voorbereidingen te treffen richting 2030. Een eerste thema is Cultuur&mindset,waarbij het van belang is dat de technieksector zich moet realiseren dat het een onderdeel is van de oplossingen. ‘Nieuw menselijk kapitaal is nodig, ook uit niet-traditionele hoeken en lange-termijninzetbaarheid van alle medewerkers is essentieel voor het behoud vaan kennis en kunde’, zo Doekle Terpstra:“De sector speelt in de Premier League, maar is zich daar onvoldoende bewust van.” De bijeenkomst vond plaats het Louwman Museum in Den Haag, een prachtig voorbeeld van wat er allemaal mogelijk is met techniek. Waarommag ik mijn huis wel zelf inrichten en mijn werk niet?
#smartertogether carat® De stijlvolle Busch-Jaeger carat®-schakelaarserie bewijst dat schakelaars zoveel meer zijn dan alleen gebruiksvoorwerpen. Met een oneindige keuze uit kleuren en bijzondere materialen als glas, stainless steel, chroom, brons, goud en nu ook porselein, sieren de schakelaars als ware eyecatchers de muren. En dankzij de glasheldere stijlelementen en strakke belijningen zijn ze naadloos in elk interieur te integreren. busch-jaeger.nl Overtuigt in belijningen, kleuren en materialen_
#5 oktober 2022 r t i k e l n a a m 19 is in het rapport te lezen. Een ander belangrijk actiepunt is de samenwerking binnen en buiten de sector. In dat kader wordt gesproken over ‘omgevingsbewustzijn’, waarbij het bijvoorbeeld gaat om het beter begrip en betere afstemming tussen de schakels in de keten.” Andere actiethema’s zijn: ‘Ontwikkelen & experimenteren’, ‘Beroepsontwikkeling & Scholing en Inzicht & Awareness. Om op dat laatste actiepunt in te gaan: alles begint met het besef dat doorgaan met het huidige systeem niet toekomstproof is.Wemoetennu aan de slag omde wereld straks beter achter te laten voor de volgende generatie. Hierbij heeft ook de overheid een belangrijke rol. Zij moet bewustwording creëren bij de burgers, waar de techniek dan vervolgens weer een vervolg aan moet geven. Human Capital In de afsluitende paneldiscussie kwamen de thema’s nog eens voorbij. Opvallend was daarbij de aandacht voor human capital. Niet vreemd, want het aantrekken van kundig personeel op alle niveaus is een bron van zorg waar de sector al lang mee te kampen heeft. In 2030 is 25 procent van onze bevolking niet meer actief op de arbeidsmarkt, dus de vraag is hoe wel voldoende mensen aantrekken om in de sector aan het werk te gaan. Semde Jong, student HvA, gaf zijn visie op hoe jongeren nog altijd aankijken tegen techniek: “De technieksector is intimiderend en niet transparant. Jongerenweten vaak niet wat ze er mee kunnen. Daarnaast komt de sector maar niet af van het imago dat het zwaar en vaak vies werk is.” Volgens Marleen Prins, COO Equans, moet de sector haar werknemers veel meer tegemoet komen. “Als een werknemer drie dagen thuis wil werken en het kan, waarom dan nog verplichten om toch naar kantoor te komen? Waarommag ikmijn huiswel zelf inrichten en mijn werk niet? Dat heeft ook te maken met vertrouwen.”Van der Krogt kon zich hier wel bij aansluiten. “We redeneren nog te veel vanuit de vacatures en teweinig vanuit de mens.” Leidraad en inspiratie Aan CONNECT2030 is anderhalf jaar gewerkt. De onderzoekbureaus TNO en Panteia hebben bij de totstandkoming samengewerkt met een team van deskundigen uit de technieksector. Uitgebreide trendanalyses, tientallen expertinterviews en zes klankbordsessies met ruim 150 deskundigen van organisaties binnen en buiten de sector vormen de basis voor het rapport. CONNECT2030 is opgesteld in opdracht van Techniek Nederland, Wij Techniek, ISSO en TVVL. Voor meer informatie en downloaden van toekomstverkenning CONNECT2030: startmetconnect.nl/connect2030. Y Een zaal vol aandachtige toehoorders. De cover van de toekomstverkenning CONNECT2030. De thema’s zijn zo groot; dat vraagt om een integrale aanpak
20 #5 oktober 2022 ABB werkt aan CO2-neutrale locatie l i m a a t K Cobots nemen een deel van de werkzaamheden over. Ze voorkomen CO2 uitstoot door het elimineren van logistieke activiteiten buiten de deur, zoals transport (een deel van de werkzaamheden werd uitbesteed), zorgen voor een hogere efficiency, kwaliteitsverbetering en minder afval. FOTO : UITGEVERIJ GELDERLAND Volgens het Klimaatakkoord mo t in 2030 de Nederlandse CO2-uitstoot tot 51 procent zijn teruggebracht, ten opzichte van de uitstoot in 1990. ABB doet daar een flinke schep bovenop door al haar (productie)locaties in de wereld in 2030 al volledig CO2-neutraal te maken. Dat geldt ook voor de productielocatie in Ede.
21 #5 oktober 2022 de intensiteit van de verlichting kunnen aanpassen aan de hoeveelheid zonlicht enwaarbij we verlichting en verwarming alleen inschakelen bij aanwezigheid van mensen in een ruimte.” Monitoren machines Een groot deel van de energiewinst zit ‘m in een upgrading van het machinepark. Een flinke slag in de energiebesparing maakt ABB door de monitoring van de 75 productiemachines. Ali el Abbassi, site manager van Ede vertelt daarover: “We hebbenalle 75machines voorzienvanEQmatic systemen, waarmee we exact het energieverbruik kunnenmonitoren door middel van sturingstechnologie Cylon en KNX. Dat betekent 30 procent reductie van het energiegebruik. Mede op basis van de daarmee verkregen inzichten zijn alle hydraulisch aangedreven machines vervangen door elektrische.Hierdoor zijn we in staat om bij de fabricage voor elke kilogram product, maar liefst 75 procent minder energie te gebruiken.Verder mal n a a m TEKST: GERRIT TENKINK FOTO’S: ABB, UITGEVERIJ GELDERLAND et de praktische ervaring van het CO2-neutraal maken van productielocaties in China, Finland en Duitsland, heeft men het concept van ABB’s ‘Mission to Zero’ nu ook in Ede voortgezet. “Gewoon beginnen en doen. Beter continue verbeteren, dan wachten op de perfecte wereld”, zegt Ed van Minnen, product marketing specialist bij ABB in Ede, kijkend naar het proces dat 5 jaar geleden werd ingezet. Doorontwikkelen De in 1931 gebouwde locatie in Ede heeft een vloeroppervlak van 11.400 vierkante meter en bestaat uit een productie- en een kantoorlocatie. Er worden jaarlijks miljoenen installatiedozen en duizenden verdeelkasten geproduceerd. Om het doel ‘Mission to Zero’ te realiseren treft ABB maatregelen op diverse vlakken. “Een fikse uitdaging”, zo stelt Van Minnen. “We willen de transformatie realiseren door digitale technologieën te combineren met maatregelen om het energieverbruik te verminderen en door gebruik te maken van hernieuwbare energiebronnen. We doen dat enerzijds puur uit idealisme, maar ook omdat we trends zien die niet zijn tegen te houden. Wil je jezelf als bedrijf handhaven, dan zul je ook op dit vlak moeten doorontwikkelen. Kijk naar de enorm gestegen energieprijzen. Daar komt bij dat 40 procent van de gebouwen in Europa op dit moment ouder is dan 60 jaar en specifiek voor onze locatie in Ede,meer dan 90 jaar oud. Wij stonden voor de keuze: of nieuwbouw of innoveren in het productieproces en het kantoorgebouw grondig aanpakken.Wij hebben dus voor het laatste gekozen”, zegt Van Minnen, die beginnend met het gebouw de punten op een rij zet. “We gaan uit van de trias energetica. Dat betekent een goede isolatie van het kantoorgebouw, want wat er aan energie niet uitgaat hoef je er ook niet in te stoppen. Dat betekent zo goed mogelijk isoleren.Het vervangen van alle (nood)verlichting in het kantoor en de fabriek door LED verminderde het energieverbruik met 85 MWh per jaar. De 1.250 zonnepanelen op het dak zijn goed voor de opwekking van 213 MWh. En we gaan een slim gebouwbeheerssysteem aanleggen op basis waarvanwe bijvoorbeeld Stapsgewijs Tot op hedenwerd een aantal zaken opweg naar CO2-neutraal stapsgewijs gerealiseerd. De belangrijkste stappen op een rij: 2017: Plaatsing 1.250 zonnepanelen die gezamenlijk 213.000 kWh opleveren, hetgeen 7,1 procent betreft van het totale elektragebruik voor de locatie Ede. 2018 Introductie van de energiemonitoring met Eqmatic. 2020 Ombouw van het machinepark van hydrauliek naar elektrificatie. Dit betekent een reductie van het energieverbruik met 75 procent per kilogram geproduceerd product. 2021 Nauwkeurig energieverbruikmonitoren via Eqmatic op 75machinesmet behulp van ABB Ability Energy & Asset Manager, gekoppeld aan de cloud. Dit maakt een geavanceerde analyse en sturing mogelijk. Focus op het reduceren van uitval en afval om grondstoffen zo optimaal mogelijk te gebruiken. Het aandeel duurzame gerecyclede grondstof voor de producten is gemiddeld 27,5 procent. Inzet van augmented reality. Dit maakt instel-, afstel-, en onderhoudswerkzaamheden effectiever en efficiënter. De elektrificatie van het eigenwagenpark, inclusief installatie van 11 AC laadpalen en 1 DC snellader voor klanten en medewerkers. De verlichting in het kantoor en fabrieksgebouwwordt vervangen door energiezuinige LED-verlichting, inclusief noodverlichting, in combinatiemet Dali aansturing (een energiereductie van 85.000 kWh per jaar). 2022 Inkoop groene (=CO2-neutrale) elektriciteit (circa 3.000.000 kWh). Een haalbaarheidsstudie naar warmte/koude opslag (WKO),waarmee de faciliteit gasloos wordt (scheelt 83.000 m3 gas). De huidige CO2 neutraliteit werd bereikt door de CO2-compensatie vanuit de bouw en exploitatie van een windmolenpark in South Dakota US. De installatie van automatische sturing in het kantoorgebouw, hetgeen wil zeggen dat ventilatie, verlichting en temperatuur plaatsvinden op basis van aanwezigheid in ruimte en gebruik. 2023 Voor het komend jaar staat een realisatie van deWKO gepland. M Gewoon beginnen en doen
22 #5 oktober 2022 kenwe gebruik van geavanceerde cobots. En we gebruiken als eerste op de markt, gerecyclede kunststoffen bij de productie.Van alle producten diemomenteel de fabriek verlaten, is gemiddeld 27 procent geproduceerd met gerecyclede grondstoffen.” Partners noodzaak “ABB heeft zelf heel wat technologische kennis in huis,maar zonder partners zou dit traject veel moeizamer geweest zijn. Zij brachten extra technische kennis in, weten ook wat er lokaal speelt en wie je bij een gemeente of provincie moet aanspreken om sneller stappen te kunnen maken”, zegt El Abbassi. “Door onze eerdere Mission to Zero-transformaties hebben we ontdekt dat technologie van vitaal belang is voor het realtime monitoren en beheren van energieverbruik, emissies en kosten, en daarmee voor het verkleinen van de CO2-voetafdruk van een locatie. Maar we hebben ook gezien dat het van het begin af meenemen van al je medewerkers, belangrijk is voor het draagvlak van alle veranderingen en dat er dan sneller wordt meegedacht in betere en praktische oplossingen. Je kunt nu eenmaal niet alles van tevoren in een plan uitwerken. We pretenderen als ABB dan ook niet de wijsheid in pacht te hebben. Immers, in de praktijk kom je hindernissen tegen diemisschien niet te voorzien waren. Die moet je wel wegnemen. En daar heb je iedereen bij nodig”, aldus El Abbassi. “We willen een veilige en inclusieve werkomgeving voor onze medewerkers. Nul ongevallen is daarbij het doel,want het meenemen vanmedewerkers in de totale transformatie is van groot belang. Zo hebben we uitgelegd dat een verdere automatisering niet zal leiden tot banenverlies. Sterker nog: verdere automatisering heeft ertoe geleid dat het werk prettiger is geworden. De geestdodende repeterende handelingen zijn nu grotendeels verleden tijd.” Ook het reduceren van afval is een belangrijk punt van aandacht. Naast CO2neutraal moet over acht jaar 80 procent van de ABB -producten en oplossingen circulair zijn en mag er geen afval meer naar vuilstortplaatsen en zet het bedrijf in op een zogenaamde Supplier Sustainability Network. “Dit is steeds een belangrijk punt van aandacht, gezien de Van alle producten die momenteel de fabriek verlaten, is gemiddeld 27 procent geproduceerd met gerecyclede grondstoffen.” FOTO: ABB Alle 75 machines zijn voorzien van EQmatic systemen. Deze monitoren het exacte energieverbruik per machine. FOTO: ABB Beter continue verbeteren, dan wachten op de perfecte wereld
23 r t i k e l n a a m #5 oktober 2022 gestegen grondstofprijzen. Het moet mogelijk zijn om alle producten die we hier in Ede maken uit gerecycled materiaal te halen.” Gewoon beginnen Van Minnen is trots op de punten die tot nu toe zijn gerealiseerd. “We hebben geleerd dat het belangrijk is om gewoon te startenmet het proces van verduurzaming. Door direct zaken op een zo slim mogelijke manier op te pakken, kun je veel sneller verbeteringen realiseren dan door er oeverloos over te blijven vergaderen.Met het ‘Mission to Zero’-concept ligt er nu een bewezen blauwdruk waarvan we hopen dat deze door andere ondernemingen kanworden overgenomen om 20 procent van de wereldwijde koolstofemissies afkomstig uit de industrie- en productiesectoren te verminderen.Want dat is een wereldwijd doel, waar we ons allemaal voormoeten inzetten.We delen onze kennis dan ook graag met andere partijen, zodat we niet steeds opnieuw het wiel hoeven uit te vinden.” . Y Leerpunten Organisatie • Stel een projectmanager aan die verantwoordelijk is voor de transformatie. • Geef ruimte en tools om uitdagingen te kunnen overwinnen. • Zorg voor een vast aanspreekpunt binnen de organisatie. • Gebruik een management informatiesysteem. • Wees open in de communicatie en houd aandacht voor de mindset van de medewerkers. • Tijdspad en fasering; ga van meten op hoofdniveau eerst naar mesoniveau in plaats van direct naar microniveau. Extern • Overheid: investeer in samenwerkingmet ambtenaren (het kost tijd en er zijn weinig specialisten beschikbaar, wetgeving verhindert voortgang). • Partners: niemand heeft alle kennis.Maak goede afsprakenmet betrekking tot verwachtingen en verantwoordelijkheden. • Partners: kies voor lokaal. Zij zijn al bekend met wetgeving en de omgeving. • Leveranciers: let op lange levertijden. • IT en cloud: stel hoge eisen aan cyber security Inzet van augmented reality. Dit maakt instel-, afstel-, en onderhoudswerkzaamheden effectiever en efficiënter. FOTO: ABB De in 1931 gebouwde locatie in Ede heeft een vloeroppervlak van 11.400 vierkante meter. De kantoren bevinden zich in het hoge deel. De productielocaties (deels zichtbaar) liggen daarachter. FOTO: ABB
#5 oktober 2022 24 e F d e t g e n Anne-Jaap Deinum: ‘Dit is een sector waar veel energie inzit’ Met de huidige energiecrisis is het belang van de langlopende energietransitie nog pregnanter geworden. De samenleving elektrificeert en de brancheorganisatie Fedet zit er middenin. Directeur AnneJaapDeinum:“Wij hebbenmet elkaar een grote impact.” Tekst: Aribert Guiking Foto’s: Fedet en Shutterstock Fedet-directeur Anne-Jaap Deinum:“Men zegt dat de kabel ‘vol’ is.Maar er is een reservekabel, dus er kan veel meer. Er is ruimte op de kabel die op papier niet bestaat.”
r t i k e l n a a m 25 #5 oktober 2022 an de vijf ‘focusgebieden’ die de Fedet (Federatie Elektrotechniek) voor zichzelf heeft geformuleerd, is energietransitie de belangrijkste, zegt Anne-Jaap Deinum, sinds oktober 2021 directeur bij de brancheorganisatie. In die energietransitie, waarbij elektriciteit de hoofdrol speelt, komt van alles samen; opwekkers van elektriciteit, producenten van producten om die stroom te kunnen opwekken, installateurs, distributeurs, afnemers in de vorm van bedrijven en consumenten, it-specialisten en niet te vergeten wetgeving en de overheid. “Vroeger was het een keten, nu is ermeer sprake van een web”, aldus Deinum. Extreme groei elektriciteitsverbruik De uitdagingen die de energietransitie met zich meebrengt zijn gigantisch. “De huidige infrastructuur hebben wij in 75 jaar opgebouwd, dat kunstje moeten wij de komende 25 jaar nog eens doen. Maar niet één keer,misschienmoetenwe het wel twee of driemaal herhalen. Het elektriciteitsverbruik gaat verdrievoudigen en de capaciteit die wij nu in het net hebben is onvoldoende. De wijze waarop wij in het verleden het net hebben uitgebreid, gaat geen antwoord bieden op de vraag die gaat komen.Want het is niet drie of vier keer de capaciteit vergroten, het gaat om slimme oplossingen en wij zullen belemmeringen die nu in het systeem zitten moeten weghalen.” Netcongestie: papieren probleem De technologie gaat op verschillende manieren veranderen. Daarbij verwijst Deinum naar gebouwen die niet alleen verbruikers van energie zijn, maar ook producent. Om dat goed te kunnen laten werken, is volgens hem een andere manier van meten noodzakelijk. “TenneT meet nu alleen de spanning, niet de stroom. De netbeheerder kan ‘macro’ het verbruikmonitoren,maar niet opwijkniveau. De netbeheerder moet zorgen dat Van de vijf ‘focusgebieden’ die de Fedet (Federatie Elektrotechniek) heeft geformuleerd, is energietransitie de belangrijkste. ‘Vandaag kun je het verschil maken voor morgen, wij hebben met elkaar een grote impact’ V
Hét platform voor onafhankelijke inspecteurs Meer informatie: Email: info@ikeur.nl Telefoon 088 04 00 300 Elektrotechnisch inspectie- en adviesbureau
#5 oktober 2022 27 er balans komt tussen vraag en aanbod.” Deinum verwijst naar het oostelijk havengebied in Amsterdam, waar bedrijven een energiecoöperatie hebben opgericht en samen afsprekenwiewanneer hoeveel elektriciteit nodig heeft.Want in de praktijk fluctueert dat en zo kan er feitelijk veel meer dan veelal wordt gesuggereerd. “Netcongestie is een papieren probleem”, stelt Deinum. Reservekabel “In Nederland is de hoogspanningsinfrastructuur dubbel aangelegd. Mede daarom is onze stroomvoorziening zo stabiel. ‘De kabel is vol’, zegt men. Maar er is een reservekabel, dus er kan veel meer. Bedrijven hebben een aansluiting voor een bepaald vermogen, maar de werkelijke capaciteitsvraag is veel minder; dat is vrijwel altijd 40 tot 50 procent. Datacenters worden alleen aangesloten op hun maximale capaciteit. Maar die wordt nooit gebruikt. Er is dus ruimte die op papier niet bestaat.” Belemmerende regelgeving Netbeheerders zouden dus veel soepeler moeten omgaan met de regels en verhalen over bedrijven die niet kunnen uitbreiden ‘omdat er geen stroom kan worden geleverd’, zijn dus overdreven, c.q. gewoon niet waar.Oorzaak is volgens Deinum de wet- en regelgeving. “Die gaat bij een aanvraag altijd uit van de maximale waarde.” Langzaam komt er enig besef bij de overheid dat die dichtgetimmerde wet- en regelgeving belemmerend werkt. Er loopt nu onder andere een proef in Limburg, waarbij de netbeheerder wat meer vrijheid krijgt om wel aansluitingen te kunnen toestaan terwijl dat officieel niet kan. Stijgende energietarieven Hoewel door de huidige stijging van de energietarieven iedereen doordrongen is van de afhankelijkheid van een goede energievoorziening en de overheid zich in allerlei bochten wringt om burgers en bedrijven tegemoet te komen in de stijgende energielasten, zit de langjarige energietransitie nog niet echt in de hoofden van politiek Den Haag, meent Deinum.“Als wij kijken naar het energievraagstuk dan constateer ik dat wij geen ‘hoogwaterprogramma’ hebben. Het is zichtbaar als wij natte voeten krijgen en er zijn programma's bedacht – los van de politieke waan van de dag – omdaar iets aan te doen omdat te voorkomen. En dat is gebeurd.” Deltaplan “Maar wat als door overbelasting van het net afgeschaald moet worden, wat dan? Er is een aankondiging gedaandat er wat zal gaan gebeuren,maar het blijft bij een aankondiging.Wij hebben eenDeltaplan nodig zodat ons elektriciteitsnet stabiel blijft, ook in de toekomst. In zo’n veelomvattend plan moet staan welke stappen er achtereenvolgens worden genomen zodat wij daarmee rekening kunnen houden, bijvoorbeeld bij het bouwen van nieuwe fabrieken.Het gaat niet meer om proefballonnetjes, er is nú actie nodig.De politiek wacht altijd veel te lang. Er moet ook veel meer kennis van zaken komen in Den Haag, die is er niet. Wij moeten de kennis die wij hebben gaan delen en alles met eenmeerjarige blik. Ze moeten in Den Haag de urgentie goed begrijpen. Nogmaals, actie is nú nodig.” Privatisering energiemarkt Probleem is wel, en dat realiseert Deinum zich goed, dat de overheid vroeger de instrumenten had om in te grijpen, maar door de privatisering is dat nu stukken moeilijker. Denk aan de discussie over het ‘niet kunnen ingrijpen door de overheid’medio september toen bleek dat door de stijgende energieprijzen steeds meer mensen in de problemen dreigden te komen. Deinum begrijpt dat leden van Fedet, fabrikanten, groothandels en importeurs, ook zelf in actiemoeten komen. “Wij moeten als fabrikanten aan tafel gaan met de installatiesector.” Personeelskrapte In deze sector is de personeelskrapte enorm. Volgens de Fedet directeur zijn er nu 40.000 vacatures in de installatiesector en samen met de fabrikanten en groothandel gaat dat tot 2030 oplopen naar 120.000. “Dit is dé sector waar je concreet kunt werken aan het welzijn van de Nederlander. Denk aan het plaatsen van een zonneboiler, zonnepanelen of een warmtepomp. Hoe mooi is het om windmolens op zee op het net te kunnen aansluiten.” Fedet-leden geven gastlessen op scholen en ook docenten worden uitgenodigd om een kijkje in de keuken te komen nemen. “Docenten in de regio vragen wij: kom eens langs, we laten je het productieproces zien. Zo geven wij hun up to date informatie. Want vergeet niet, de technologische ontwikkelingen gaan snel en de urgentie = vandaag. Vandaag kun je het verschil maken voor morgen. Wij hebbenmet elkaar een grote impact. Dit is een sector waar veel energie inzit.”. Y “Voor het energievraagstuk hebben we geen ‘hoogwaterprogramma’.Wij hebben een Deltaplan nodig zodat ons elektriciteitsnet stabiel blijft, ook in de toekomst.”
www.elektropraktijk.nlRkJQdWJsaXNoZXIy NTI5MDA=