13% 3% 9% 13% 11% 49% 46% 54% 50% 54% 58% 36% 21% 29% 30% 27% 16% 10% 17% 11% 7% 12% Spanje Nederland Verenigd Koninkrijk België Frankrijk Duitsland Duurzaamheid in installatieprojecten - 2024 Q: In hoeveel van je projecten heb je te maken met duurzaamheidonderwerpen? Nooit (0%) | 1 - 50% | 51 - 99% | Altijd (100%) | Weet niet Gem. 53% 52% 48% 44 Δ 2 Plaatje 1 NEGENTIENDE JAARGANG OKTOBER 2024 # 5 AR AR-functie zorgt voor minder graafschade PROJECT ‘Dit project past ons als een jas KANTOOR Adviesbureau bbn opent CO2-neutraal kantoor USP De rol van energie besparen in projecten van installateurs ONAFHANKELIJKE PRAKTIJKINFORMATIE VOOR DE ELEKTROTECHNISCHE BRANCHE
SWITCH TO THE FUTURE FINDER RELAIS NEDERLAND B.V. Dukdalfweg 51 / 1041 BC AMSTERDAM Tel.: +31 (0)20 615 65 57 E-mail: finder.nl@findernet.com findernet.com ENERGIE BESPAREN MET DE PRODUCTEN VAN FINDER BEWEGINGSMELDERS SERIE 18 De Finder Serie 18 is een reeks bewegings- en aanwezigheidsmelders voor binnen of buiten, voor plafond- en wandmontage. Ze kunnen worden geïnstalleerd in transitgebieden, zoals gangen en trappen, in toiletten en garages of in de buurt van huizen en gebouwen. De melders worden geactiveerd door beweging binnen het detectiegebied waardoor de verlichting alleen activeert wanneer de ruimte bezet is. BLISS2 De BLISS2 slimme thermostaat is een innovatieve oplossing voor het op afstand regelen van de temperatuur die perfect kan communiceren met uw favoriete spraakassistent voor een echt slim huis. Meer informatie
R 1 55 85 52 85 JUNG.GROUP/ACUBE A CUBE Het nieuwe programma A CUBE voor opbouw- installaties van thermoplast is een voortzetting van het minimalistische design van A 550.
#5 oktober 2024 4 o l u m n C i n Licht is leven ‘Licht is leven’ zei de Drentse lichtfilosoof Egbert Keen tientallen jaren geleden al. En dat is allerminst overdreven: een goede verlichting is belangrijk voor hoe we de dingen waarnemen en beoordelen. Licht is bovendien essentieel voor onze gezondheid: licht regelt onze biologische klok, onze lichaamstemperatuur en beïnvloedt onze emoties en arbeidsprestaties. Licht geeft reflectie en door de reflectie kunnen we dingen ‘zien’, kunnen we kleuren waarnemen en contrasten onderscheiden. Licht zorgt ervoor dat we gezond blijven. Mensen die met weinig licht leven hebben meer lichamelijke klachten dan mensen die in een lichtrijke omgeving leven. Een sombere, donkere winter zorgt voor veel ziektebeelden. Licht maakt niet alleen dat we zien, maar bepaalt ook hoe we de dingen zien. Goede verlichting is belangrijk voor lichaam en geest. Licht regelt onze biologische klok plus onze lichaamstemperatuur en daarmee ons dag- en nachtritme. Licht beïnvloedt al onze zintuigen en grijpt in op onze stemming en presentatie. Daarom moeten we goed nadenken over de verlichting thuis, op kantoor, in ziekenhuizen, in cafés of waar dan ook. Anders gezegd: verlichtingsinstallaties zijn essentieel voor het creëren van een veilige en comfortabele leef- en werkomgeving. Naast reguliere verlichting is noodverlichting van cruciaal belang om de veiligheid van mensen in een gebouw te waarborgen. Bij stroomuitval zorgt een goed functionerende noodverlichtingsinstallatie ervoor dat mensen het pand veilig kunnen verlaten. Volgens Egbert Keen kunnen we alleen een goede verlichting realiseren als we natuurlijke helderheidverhoudingen creëren. Onze biologische processen zijn hierop afgestemd en bepalend voor ons welzijn, gezondheid en prestatie. ‘Zomaar een paar lampen ophangen’ is een belediging voor het verlichtingsvak, vindt Keen en met hem zou iedere installateur dit uitgangspunt moeten hebben. Ton Brands Hoofdredacteur AR AR-functie zorgt voor minder graafschade Sneller werken met minder graafschades. Het zal velen in de bouw- en ET-sector als muziek in de oren klinken. Een handige AR-functie maakt het mogelijk. De Augmented Realityfunctie in de Klic App is vanaf eind 2024 beschikbaar. Sogelink voegt Augmented Reality (AR) nu al toe aan de Klic App. Hierdoor is informatie over kabels en leidingen in 3D door camera te bekijken. Project ‘Dit project past ons als een jas’ Mobiliteitscentrum De Beijer opende in mei 2024 een nieuw onderkomen in Herveld (bij Andelst) grenzend aan de A15. Sterk Elektrotechniek uit Randwijk was van meet af aan betrokken bij de plannen. “Een droomproject”, noemt Niels van de Scheur, mede-eigenaar van het installatiebedrijf dit project. “We konden al onze expertise inzetten en bovendien veel nieuwe kennis opdoen, bijvoorbeeld op het gebied van de inzet en het gebruik van de batterij-opslagsystemen.” 18 14
#5 oktober 2024 5 n h o u d I o u d h Kantoor Adviesbureau bbn opent CO2-neutraal kantoor Adviesbureau bbn verhuist na 30 jaar om hun duurzame ambities waar te maken. Sinds 2018 streeft bbn naar een 100 procent CO2-neutrale bedrijfsvoering. Nu, in 2024, is dit doel behaald. Mobiliteit, huisvesting en ICT waren de grootste CO2-posten. Medewerkers rijden nu volledig elektrisch, gebruiken duurzame energie en werken dankzij het nieuwe hoofdkantoor in Houten nu in CO2-neutrale kantoren. USP De rol van energie besparen in projecten van installateurs Als je het hebt over energie besparen, dan heb je het over duurzaamheid. In tijden van hoge energieprijzen en de steeds duidelijker zichtbare resultaten van klimaatverandering staat duurzaamheid ook hoog op de agenda in de installatiesector. Volgens installateurs speelt duurzaamheid een rol in meer dan de helft van hun projecten, maar welke rol speelt energie besparen nou eigenlijk? En verder in dit nummer Nieuwe cao definitief van kracht 07 Onderzoek naar bedrijfsprestaties installatiebedrijven 07 Rapport circulaire energie-infrastructuurt 08 Conjunctuuronderzoek: stabiele verwachtingen 08 Techathon 2024 09 Nieuwe subsidieregelingen laadinfrastructuur 09 Innovatie Pionier 2025 11 Technische sectoren willen meer arbeidsmigranten kunnen aantrekken 11 Alles over energiemanagement 12 Catalogus voor elektriciens, lichtontwerpers en architecten 12 Column ROVC 23 Column Berry van Egten 29 Productnieuws 35 Colofon 42 Adverteerdersindex 42 Een compilatie van foto’s die in deze uitgave van ElektroPraktijk zijn gebruikt en die in één oogopslag een indruk geven van de diverse onderwerpen. 3 The Netherlands: Perception of sustainability | Current status | Needs regarding sustainable solutions | Leaders in providing sustainable solutions Plaatje 3 3 Installatieproducten/ oplossingen voor verduurzaming van gebouwen Q: In hoeverre bent u het er mee eens dat de volgende producten/oplossingen geschikt zijn om duurzame gebouwen te creëren? LED verlichting 96% Zonnepanelen 75% Energiemanagement- en meetapparatuur 68% Verwarming, ventilatie en airconditioning 64% Domotica/ Slimme producten 62% Batterij opslag gecombineerd met zonnepanelen 57% EV laders 56% Electrische installaties 54% CO2 sensoren/ Slim weerstation 39% (Zeer) mee eens | Noch eens, noch oneens | (Zeer) mee oneens Base: n= 100, all installers 54% 47% 33% 21% 19% 34% 21% 18% 10% 31% 29% 41% 43% 34% 19% 31% 32% 25% 7% 9% 16% 24% 29% 16% 22% 29% 42% 7% 7% 6% 11% 10% 17% 13% 13% 14% 8% 8% 14% 13% 7% 8% 1 1 13% 3% 9% 13% 11% 49% 46% 54% 50% 54% 58% 36% 21% 29% 30% 27% 16% 10% 17% 11% 7% 12% Spanje Nederland Verenigd Koninkrijk België Frankrijk Duitsland Duurzaamheid in installatieprojecten - 2024 Q: In hoeveel van je projecten heb je te maken met duurzaamheidonderwerpen? Nooit (0%) | 1 - 50% | 51 - 99% | Altijd (100%) | Weet niet Gem. 53% 52% 48% 44% 41% 37% Δ 2022 +5% +1% 0% 0% +5% +11% Plaatje 1 NEGENTIENDE JAARGANG OKTOBER 2024 # 5 AR AR-functie zorgt voor minder graafschade PROJECT ‘Dit project past ons als een jas KANTOOR Adviesbureau bbn opent CO2-neutraal kantoor USP De rol van energie besparen in projecten van installateurs ONAFHANKELIJKE PRAKTIJKINFORMATIE VOOR DE ELEKTROTECHNISCHE BRANCHE Bij de voorpagina 24 30
WEEGSCHAALSTRAAT 50 7324 BH APELDOORN T. 055 5998200 F. 055 5998219 van AtotZ www.geyer.nl Of het nu gaat om grote projecten of om kleine, ú en úw wensen staan bij GEYER in de spotlights. Goede kwaliteit en een duidelijk persoonlijk advies spelen daarbij de hoofdrol. Een betrouwbaar product, nauwkeurige assemblage en stipte levering, hebben bij GEYER altijd de hoogste prioriteit. OP ZOEK NAAR EEN VERDEELKAST VOOR UW PV INSTALLATIE...? Kijk voor onze vacatures www.geyer.nl of scan de QR-code.
7 #5 oktober 2024 a M r k t n i e u w s Nieuwe cao definitief van kracht Foto: Edar Onderzoek naar bedrijfsprestaties installatiebedrijven Foto: Harry Strauss Al eerder berichtten we over de nieuwe cao voor de Metaal & Techniek. Ook de leden van de vakbonden hebben inmiddels het cao-akkoord ondersteund. Daarmee is de cao definitief van kracht. Op 9 augustus bereikten de Federatie Werkgeversorganisaties Techniek (FWT) en de vakbonden een akkoord over de cao’s in de Metaal & Techniek. De cao voor de technische installatiebranche maakt onderdeel uit van deze cao’s. Voor een definitief akkoord van de vakbonden was goedkeuring van de leden nodig. Die goedkeuring is er inmiddels. Nieuwe cao-tekst Werkgevers kunnen de loonsverhoging van 7 procent per 1 juli jongstleden gaan betalen. Techniek Nederland is bezig met het schrijven en controleren van de nieuwe cao-tekst, inclusief de loontabellen. Zodra de nieuwe tekst beschikbaar is, informeert de belangenorganisatie de achterban hierover. Jaarlijks onderzoekt Management Centrum in opdracht van Techniek Nederland de bedrijfsprestaties van installatiebedrijven. Het bedrijfsvergelijkend onderzoek vergelijkt de exploitatie-, productiviteits- en balanscijfers van installatiebedrijven waarmee deze inzicht krijgen in hun prestaties ten opzichte van vergelijkbare bedrijven. Uit de onderzoeken blijkt dat een monteur in de installatiebranche gemiddeld 1.536 uur per jaar productief is. Voor de ET-branche is dit een belangrijk kengetal om de kostprijs per montage-uur en het te hanteren uurtarief te bepalen. Het is bekend dat er meer werk is voor monteurs dan dat er aanbod is. Minder bekend is dat het aantal productieve uren per monteur de laatste jaren afneemt. Een oorzaak hiervoor is dat monteurs, net als in andere sectoren, steeds meer werken in deeltijd. In 2023 is dat gestegen naar 12 procent, wat nog ver onder het landelijk gemiddelde ligt. En natuurlijk worden er ook uren besteed aan ziekte (gemiddeld 80 uur), bijzonder verlof (56 uur) en scholing (48 uur). Dit maakt dat een monteur gemiddeld 1.481 uur productief is, wat door overwerk wordt opgehoogd naar 1.536 uur. Advies Management Centrum Een nauwkeurige urenregistratie en aandacht voor de productiviteit van monteurs zijn essentieel voor het bepalen van tarieven en kostprijs. Om de arbeidsproductiviteit van monteurs te verhogen, kun je kijken naar uren waar je als projectleider invloed op hebt, zoals improductieve uren en overwerkuren. Meer weten? Lees dan de hele blog op de website van Management Centrum: https:// bit.ly/4cGK1zr. Meer inzicht in bedrijfsprestaties Wil je weten hoe de productieve uren in jouw bedrijf zich verhouden tot vergelijkbare bedrijven? Doe dan mee met het bedrijfsvergelijkend onderzoek dit najaar. Het geeft meer inzicht in hoe jouw bedrijfscijfers uit 2023 zich verhouden met vergelijkbare bedrijven qua omvang en type techniek. Kijk voor meer informatie op: https://bit.ly/3yBSeH4.
8 #5 oktober 2024 a M r k t n i e u w s Rapport circulaire energie-infrastructuur Foto: Fedet Fedet ALV najaar 2024 De Fedet ledenvergadering is ingepland op 12 november 2024. Fedet verwelkomt leden graag in de Zaal bij Techniek Nederland aan de Korenmolenlaan 4 in Woerden. De inloop is om 14.00 uur, waarna de Algemene Ledenvergadering om 15.00 uur van start gaat. Na de ALV is er gelegenheid tot netwerken. Aanmelden Aanmelden kan via de Fedet-website: www.fedet.nl/nieuws/fedet-alv-najaar-2024. Foto: Fedet Conjunctuuronderzoek: stabiele verwachtingen Foto: Jose B. Garcia Fernandez ‘Naar een circulaire energie-infrastructuur’ Dat is de titel van het rapport dat Alliander, Enexis en Gasunie samen met fabrikanten, Fedet en Invest-NL op vrijdag 13 september ondertekenden. Het rapport presenteert zeven aanbevelingen als bouwstenen voor een gezamenlijke routekaart richting 50 procent minder nieuw materiaalgebruik in 2030. Daarnaast biedt het rapport inzicht in uitkomsten van de drie sprints, inclusief knelpunten en benodigde acties in de keten: gerecyclede kunststoffen in kabels, upgraden van vermogenstransformatoren en groen & circulair staal. Bestuurslid Reinier Kok tekende namens het Fedet bestuur: “Het is inspirerend dat we als fabrikanten voor de energietransitie samen met onze ketenpartners gezamenlijk de stap zetten naar circulaire productontwerpen. We verkennen samen de mogelijkheden wat haalbaar, betaalbaar en schaalbaar is. Maar bovenal draait het om de inzet van ons vakmanschap en kennis voor een duurzame wereld, zowel nu als voor toekomstige organisaties.” 2024 is tot nog toe een stabiel jaar voor wat betreft de conjunctuurverwachting in de installatiebranche. Het derde kwartaal geeft een vrijwel identiek beeld ten opzichte van de vorige kwartalen. De marktverwachtingen voor renovatie en onderhoud zijn in alle sectoren positief en die voor nieuwbouw het minst positief. Ook de behoefte aan eigen monteurs en inleners blijft het komende kwartaal toenemen. Kleine wijzigingen zitten er in het dalen van de orderportefeuille (van 11,8 naar 10,9 maanden) en het afvlakken van de groei van het prijsniveau voor aangenomen werk. Van de respondenten verwacht 69 procent een rendement van meer dan 5 procent en 55 procent van de respondenten verwacht een resultaat van meer dan 7,5 procent van de omzet. Opzet Conjunctuuronderzoek Techniek Nederland voert elk kwartaal een conjunctuuronderzoek uit onder installatiebedrijven met meer dan 25 werknemers om de economische verwachtingen op korte termijn te monitoren. Daarbij krijgen de deelnemers onder andere vragen over verwachte omzet, resultaat, prijsniveau, personeelsbestand en orderportefeuille. Deelnemers aan het conjunctuuronderzoek ontvangen elk kwartaal een rapportage op maat met de door hun bedrijf ingevulde gegevens afgezet tegen die van de sector. Aanmelden kan via de pagina bedrijfsvergelijkend onderzoek op www. technieknederland.nl.
9 #5 oktober 2024 a M r k t n i e u w s Techathon 2024 Nieuwe subsidieregelingen laadinfrastructuur Foto: Ralphs_Fotos Teams van mbo- en hbo-studenten strijden binnenkort weer samen met high potentials uit het bedrijfsleven om een oplossing te bedenken voor een uitdaging. Dit jaar vindt de zogenaamde Techathon plaats op 7 november in het huis van de Techniek sector in Woerden. Daar in het Intechnium-gebouw vindt de vijfde editie plaats van Techathon. De eigenaar van het gebouw wil samen met de gebruikers en onderhoudspartijen een visie ontwikkelen voor 2030, zodat het gebouw toekomstbehendig kan worden gemaakt en gebruikt. Doelstelling: bestaande knelpunten én toekomstige uitdagingen aanpakken. Studenten of bedrijven kunnen daaraan bijdragen. Techniek Nederland organiseert deze Techathon samen met Wij Techniek, TVVL en ISSO. Het Intechnium-gebouw is ook de thuisbasis voor Techniek Nederland, Wij Techniek en TVVL. Deze partijen willen de technieksector inspireren door op zoek te gaan naar een volgende ontwikkelstap door deze locatie als onderwerp neer te zetten. Nadere informatie Geïnteresseerd om bij te dragen aan oplossingen voor dit maatschappelijke vraagstuk waarin techniek en de technieksector een belangrijke rol spelen? Schrijf je dan in via www.startmetconnect.nl/techathon24. Inschrijven kan als geheel team, maar bedrijven, hogescholen of ROC’s kunnen zich ook los aanmelden. De organisatie kijkt dan of inschrijvingen zijn te combineren tot een compleet team. Kijk voor meer informatie over de Techathon en films van vorige edities op www. startmetconnect.nl/techathon. In het najaar starten de subsidieregelingen Private Laadinfrastructuur bij bedrijven (SPRILA) en Publieke Laadinfrastructuur zwaar vervoer (SPULA). Met de nieuwe regelingen van het Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat kunnen ondernemers subsidie aanvragen om laadinfrastructuur aan te leggen. Ook is er geld beschikbaar voor advies. De subsidieregelingen vergoeden een deel van de kosten voor de aanleg van laadinfrastructuur en bijbehorende batterijopslag voor verschillende doelgroepen. Daarnaast verstrekt de SPRILA subsidie voor advies over de aanleg van laadinfrastructuur. Privaat Wil je als ondernemer laadinfrastructuur voor elektrische voertuigen aanleggen op eigen terrein of gehuurd terrein? Dan kom je mogelijk in aanmerking voor de Subsidieregeling Private Laadinfrastructuur bij bedrijven (SPRILA). Je kunt deze subsidie bijvoorbeeld aanvragen voor advies over de haalbaarheid en de uitvoering van laadinfrastructuur voor elektrische voertuigen op eigen terrein (SPRILA Advies). Ook kun je de subsidie gebruiken voor uitgaven aan de aanleg van laadinfrastructuur voor elektrische auto’s op eigen terrein (SPRILA Aanschaf). Publiek Wil je als ondernemer op een publiek toegankelijke locatie laadinfrastructuur aanleggen voor zware elektrische voertuigen? Mogelijk kun je hierbij gebruikmaken van de Subsidieregeling Publieke Laadinfrastructuur zwaar vervoer (SPULA). De subsidie is bedoeld voor kosten die je maakt om de laadinfrastructuur voor zware voertuigen aan te leggen in de openbare ruimte. Subsidie aanvragen is mogelijk via de website van de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO), www.rvo.nl. Daar staat ook meer informatie over het aanvraagproces.
Bewezen kwaliteit: Al ruim inbouwspots verkocht! +200.000 INBOUWSPOTS Ø75MM & Ø55MM Zeer kleine inbouwdiepte (slechts 23mm) en zeer kleine trafo 55,5x34x20mm IP54 Geschikt voor elke situatie KLEUR: RAL9005 KLEUR: RVS Geborsteld Nikkel KLEUR: RAL9003 HOGE MARGE Verkrijgbaar vanaf €9,95 IDEALE CROSS-SELL Met EcoDim dimmers ALTIJD UIT VOORRAAD LEVERBAAR DIMBARE LED INBOUWSPOT Zaagmaat: Ø75mm DIMBARE LED INBOUWSPOT Zaagmaat: Ø55mm Lichtkleur: 2700K, dim-to-warm, Zigbee RGBWW, CCT Switch Vorm armatuur: Rond, Vierkant Lichtbundel: 60o Lumen: 450 CRI: >95 5w 5w Lichtkleur: 2700K, dim-to-warm Vorm armatuur: Rond Lichtbundel: 60o Lumen: 450 CRI: >95 Voor meer informatie kijk op www.ecodim.nl
11 #5 oktober 2024 a M r k t n i e u w s Innovatie Pionier 2025 Foto: Michal Jarmoluk Technische sectoren willen meer arbeidsmigranten kunnen aantrekken Foto: Nick_the_Photographer De Innovatie Pionier 2025. Deze nieuwe prijs is in het leven geroepen door Techniek Nederland. ‘Weet jouw bedrijf maatschappelijke uitdagingen aan te pakken met innovatieve oplossingen? Doe dan mee!’, luidt de oproep van de organisatie. Bedrijven die zich onderscheiden met baanbrekende ideeën op thema’s als energietransitie, prefab, circulariteit, kunstmatige intelligentie, of arbeidsmarktpositionering maken kans op de prijs. Aanmelden is eenvoudig: stuur een e-mail met naw-gegevens, het onderwerp en een korte beschrijving van de innovatie naar Terry Heemskerk, t.heemskerk@ technieknederland.nl. Naarmate de selectie vordert, wordt aan geselecteerde deelnemers gevraagd om meer informatie te delen. Een onafhankelijke jury beoordeelt de inzendingen en maakt tijdens de BouwBeurs in februari 2025 bekend wie zich de eerste Innovatie Pionier mag noemen. Naast een geldprijs krijgt de winnaar volop aandacht op de Bouwbeurs en via (social) media. De technische sectoren willen dat het makkelijker wordt om technici van buiten Europa aan te trekken. FME, Koninklijke Bouwend Nederland, Koninklijke Metaalunie, WENB en Techniek Nederland vinden dat het kabinet-Schoof daarom een vakkrachtenregeling zou moeten instellen. Belangrijke vraagstukken op het gebied van energietransitie en woningbouw lijken onoplosbaar zonder voldoende technisch personeel. Een vakkrachtenregeling maakt het eenvoudiger om mensen met een technische vooropleiding toe te laten tot de Nederlandse arbeidsmarkt. Zo’n regeling bestaat onder meer al in Duitsland. Volgens de brancheorganisaties is een vakkrachtenregeling dringend nodig om te voorzien in de groeiende behoefte aan technisch personeel en om de maatschappelijke uitdagingen op het gebied van energietransitie en woningbouw aan te pakken. Daarnaast benadrukken de technische sectoren het cruciale belang van het behoud van de bestaande kennismigrantenregeling. Cruciale sectoren Recent onderzoek van SEO Economisch Onderzoek laat zien dat er op dit moment een structureel tekort van 60.000 technici is. Dit tekort belemmert de bouw van nieuwe woningen en zet ook een rem op de energietransitie en de verduurzaming van de industrie. Een internationale vakkrachtenregeling maakt reguliere, functionele en tijdelijke arbeidsmigratie van buiten de Europese Unie mogelijk voor cruciale sectoren, zoals de techniek. Zo’n regeling biedt een gecontroleerde en gerichte aanpak om technische vakmensen aan te trekken die niet onder de bestaande kennismigrantenregeling vallen. Een internationale vakkrachtenregeling maakt het mogelijk om grip te krijgen op migratie, terwijl tegelijkertijd beperkte arbeidsmigratie wordt ingezet voor sectoren die vitaal zijn voor de samenleving en de economie van Nederland. De technische sectoren vinden het belangrijk dat naast de internationale vakkrachtenregeling de bestaande kennismigrantenregeling overeind blijft. De technische sectoren vinden het belangrijk dat naast de internationale vakkrachtenregeling de bestaande kennismigrantenregeling overeind blijft. Via de kennismigrantenregeling is het op dit moment mogelijk om technisch talent naar Nederland te halen.
12 #5 oktober 2024 a M r k t n i e u w s Alles over energiemanagement Met de website www.elektrificerengeeftenergie.nl clustert ABB al haar kennis, tools en oplossingen voor energiemanagement. Het bedrijf combineert dit met een informatiecampagne die onder meer interessant is voor installateurs, adviseurs, paneelbouwers, projectontwikkelaars, facility managers en eigenaars van gebouwen. Zo zijn op de website oplossingen te vinden voor verbetering van de energieefficiëntie in woningen, elektrificatie, digitalisering, slimme energiedistributie en huisbesturing en het veilig aansluiten van PV-panelen. Voor industriële gebouwen is informatie beschikbaar over energieefficiënte, toekomstbestendige productielocaties, het optimaliseren van energieverbruikers en het meten, sturen en analyseren van onderverdelers en eindgroepen. Maar bijvoorbeeld ook over de strenger wordende wet- en regelgeving, accuraat voorspellend onderhoud en voorkoming van netcongestieproblematiek. Voor de utiliteitsbouw beschrijft de website oplossingen om energie te besparen door middel van energie-managementsystemen, slimme installaties en digitalisering. Naast toegang tot mini-trainingen, kennisdocumenten en webinars is het via de website ook mogelijk om aan te melden voor events. Bijvoorbeeld het minicongres ‘Energiemanagement concreet gemaakt’ dat op 17 oktober vanaf 12:00 uur wordt georganiseerd in samenwerking met Vakbeurs Energie. Tijdens het mini-congres is er onder meer aandacht voor (toekomstige) Europese en Nederlandse wetgeving, de energieslurpers in een woning, gebouw of industrieel gebouw en oplossingen voor mogelijke netcongestieproblemen. www.elektrificerengeeftenergie.nl. www.elektropraktijk.nl
13 #5 oktober 2024 a M r k t n i e u w s Catalogus voor elektriciens, lichtontwerpers en architecten Onder de naam Big White 2025 lanceert SLV een catalogus voor elektriciens, lichtontwerpers en architecten. Het boekwerk – dat ook digitaal beschikbar is – biedt een overzicht van alle verlichtingsproducten van de fabrikant inclusief technische informatie. De claim ‘Born to be BIG!’ benadrukt de benadering om deze catalogus te zien als een handig hulpmiddel waarmee de juiste verlichtingsoplossing in een modern design is te selecteren. Daarnaast is het te gebruiken als een planningshulpmiddel op de bouwplaats. De catalogus is 1.080 pagina’s dik en bevat meer dan 4.500 producten. Enkele bekende series zijn vernieuwd. Zo zijn de Medo-, One- en Abridor-series vernieuwd en e Puri- en Noblo productfamilies beschikbaar als modulair systeem. Nieuwe producten zijn de WUD armaturen met houten lampenkappen, de Grip! familie met moderne vormen en de opvallende Quimera- en Magico armaturen. Dankzij een duidelijke navigatie en een logische onderverdeling is de gewenste oplossing snel te vinden. Zo omvat de catalogus de categorieën binnen- en buitenverlichting en het SLVtec-assortiment dat is afgestemd op de behoeften van elektriciens. De gele pagina’s geven informatie over configuratie of installatie. SLV, www.slv.nl, tel. 077 320 43 43
14 #5 oktober 2024 r A e c h n i e k Een 2D Klic zoals deze in de Klic App verschijnt. AR-functie zorgt voor minder graafschade
15 #5 oktober 2024 Sneller werken met minder graafschades. Het zal velen in de bouw- en ET-sector als muziek in de oren klinken. Een handige AR-functie maakt het mogelijk. De Augmented Reality-functie in de Klic App is vanaf eind 2024 beschikbaar. Sogelink voegt Augmented Reality (AR) nu al toe aan de Klic App. Hierdoor is informatie over kabels en leidingen in 3D door camera te bekijken. Auteurs: Gerrit Tenkink / Ton Brands / Sogelink Foto’s: Sogelink en Bru-nO n Nederland ligt op dit moment ruim 1,7 miljoen kilometer aan kabels en leidingen onder de grond, waaronder leidingen voor water, gas en olie, evenals kabels voor elektriciteit en dataverkeer. Het is een drukbevolkt ondergronds landschap, en dit zal de komende jaren alleen maar drukker worden. Volgens Netbeheer Nederland moeten er de komende tien jaar tussen de 37.000 (+39 procent) en 54.000 (+57 procent) elektriciteitshuisjes worden bijgebouwd, en tussen de 80.000 en 105.000 kilometer kabel worden gelegd. Verplichte Klic-melding Bij machinaal grondroeren is het verplicht om een Klic-melding aan te vragen, ongeacht de diepte van het graafwerk. Ga je graven met een schep, dan moet je een Klic-melding aanvragen en bij de hand hebben wanneer het gaat om een diepte vanaf 40 centimeter. Deze verplichtingen zijn geldend voor zowel bedrijven als particulieren (en ongeachte particuliere grond of openbare ruimte). Het doel van een Klic-melding is om bij te dragen aan het voorkomen van graafschade en gevaarlijke situaties door het verkrijgen van kabel- en leidinginformatie van de plek waar je gaat graven. Deze informatie moet middels een Klic Viewer digitaal op de graaflocatie beschikbaar zijn tijdens het werk. De Klic App is de meest populaire Klic Viewer in Nederland. Recent heeft Sogelink de functie van Augmented Reality (AR) binnen deze app toegevoegd. Klic in AR biedt een innovatieve manier om in het veld veiliger en sneller informatie te bekijken. AR helpt gebruikers om beter te begrijpen waar kabels en leidingen zich Een 3D-weergave van Klic in AR, dankzij de nieuwe functie. I
16 #5 oktober 2024 onder hun voeten bevinden, wat de veiligheid en efficiëntie tijdens het graven vergroot. Sogelink is het bedrijf achter de Klic App van GOconnectIT. “De integratie van AR in onze software past binnen de bredere innovatiestrategie van Sogelink, die zich richt op geavanceerde technologieën zoals AR/VR, kunstmatige intelligentie en Digital Twin. Deze innovaties zijn gericht op het versnellen van processen, het verminderen van fouten en het vergroten van de veiligheid in de bouw- en infrasector”, vertelt Simone Wismans, Marketing & Sales Director bij Sogelink. Wismans schetst een bekend beeld: grondroerders met 2D-bouwtekeningen en met beschikbare informatie over kabels en leidingen (KLIC) bepalen in de Klic App waar zij kunnen graven. “Dankzij de AR-innovatie kunnen zij de KLIC nu driedimensionaal op hun scherm zien. Ofwel: van de traditionele 2Dkaartweergave naar een 3D-ervaring in het live camerabeeld. Hierdoor kan de grondroerder beter interpreteren waar kabels en leidingen liggen”, aldus de Sogelink-directeur. Makkelijker werken De aanleiding voor de AR-toevoeging is het verhogen van het gebruiksgemak. “Aangezien er de komende jaren meer gebouwd gaat worden in Nederland, is het belangrijk dat we KLIC simpel houden, zodat iedereen overweg kan met de Klic App”, aldus Wismans. Door de KLIC door je camera te bekijken, begrijp je beter waar kabels en leidingen kunnen liggen en waar gegraven moet worden om schades aan ondergrondse kabels en leidingen voor te zijn. Toename graafschades Een andere belangrijke reden voor de AR-innovatie is het toenemend aantal graafschades in Nederland. In de schaderapportages van 2023, gepubliceerd door de RDI, geven netbeheerders aan dat hun kabels vorig jaar bijna 49.000 keer beschadigd zijn geraakt door graafwerkzaamheden. In 2019 lag dit aantal rond de 41.000. “Een graafschade kan ervoor zorgen dat een hele wijk lange tijd geen licht, televisie, internet of warm water heeft. Dit brengt ongemak onder bewoners, een mogelijk gevaarlijke situatie voor de grondroerder en veel herstelkosten met zich mee”, verklaart Wismans. Beter beeld van de ondergrond Netbeheerders en aannemers kampen tot 2050 met een enorme uitdaging die de maatschappij ook gaat merken: het plaatsen van 50.000 nieuwe wijkstations en het leggen van 100.000 kilometer aan ondergrondse kabels. Dit komt overeen met het maandelijks aanleggen van ondergrondse kabels van Maastricht tot Groningen. Dit betekent dat het ondergronds nog veel drukker wordt. Op dit moment ligt er 1,7 miljoen kilometer aan kabels en leidingen in Nederland, en daar komt in korte tijd veel bij. “Door de energietransitie wordt het steeds belangrijker om te weten wat er precies onder de grond ligt. Een duidelijk beeld van de ondergrondse infrastructuur is belangrijk om te kunnen plannen, te werken en om schades te voorkomen”, concludeert Wismans. “Tot op heden moest de gebruiker de KLIC op de kaart lezen en vervolgens de informatie in zijn of haar hoofd omzetten om te bepalen waar het kabelwerk in de werkelijke wereld ligt”, licht Wismans toe. “Hierdoor is het soms moeilijk in te schatten waar je staat ten opzichte van kabels en leidingen. Met de AR-toevoeging wordt dit makkelijker. Je filmt je directe omgeving met je telefoon of tablet en ziet de KLIC in 3D op je scherm. Als je over de werkplaats loopt en tegelijkertijd filmt, zie je dus de kabels en leiIn Nederland ligt op dit moment ruim 1,7 miljoen kilometer aan kabels en leidingen onder de grond.
17 #5 oktober 2024 dingen onder je voeten door en voor je langs ‘lopen’. Klic in Augmented Reality helpt de gebruiker met de automatische transformatie van ligging op kaart naar ligging in de werkelijke wereld”, zegt Wismans, die wel vermeldt dat de exacte diepteligging (Z-waarde) van de kabels en leidingen vaak een ontbrekende variabele is in de Klic-melding. “Netbeheerders zijn verantwoordelijk voor het aanleveren van deze informatie. Gelukkig worden netten steeds nauwkeuriger ingemeten inclusief Z-waarden, bijvoorbeeld door slimme inmeetsoftware. Met het oog op de energietransitie zien we dat partijen dit steeds meer doorvoeren, waardoor de liggingsgegevens steeds betrouwbaarder en nauwkeuriger worden. Belangrijk is dat AR binnen de Klic App vooral dient als een verbeterde visualisatietool, dus van 2D op de kaart naar 3D via je camera, en niet altijd de werkelijke fysieke ligging van de kabels en leidingen weergeeft.” Ook voor advies- en ingenieursbureaus De Klic App is niet alleen voor degenen die zich daadwerkelijk met het graafwerk bezighouden. Wismans: “Advies- en ingenieursbureaus denken soms dat een Klic-melding niet nodig is als er geen graafwerkzaamheden plaatsvinden. Er is echter een verplichte richtlijn voor het zorgvuldig graafproces (CROW 500) waar iedereen zich in de graafketen aan moet houden, waaronder dus ook advies- en ingenieursbureaus. De AR-functionaliteit werkt ook voor oriëntatie-Klic-meldingen. Deze oriëntatiemeldingen, die specifiek zijn bedoeld voor situaties waarbij niet direct gegraven wordt, helpen bij het in kaart brengen van ondergrondse risico's. De toevoeging van Klic in AR binnen de Klic App biedt voor advies- en ingenieursbureaus vooral voordelen om te oriënteren, bijvoorbeeld in omgevingen met weinig referentiepunten, zoals landelijke gebieden. En niet onbelangrijk, het biedt een laagdrempelige en heldere visuele manier om te communiceren op locatie en met belanghebbenden, wat voordelen oplevert, ongeacht het taalniveau of de behendigheid met digitale middelen. Over de Klic App Zoals gezegd moet iedereen die in Nederland machinaal gaat graven, een Klic-melding doen en deze gegevens volledig digitaal op graaflocatie bekijken. Als de gravende partij een melding doet, ontvang hij van netbeheerders in zijn graafgebied relevante informatie over de ligging van kabels en leidingen. Deze informatie komt in de Klic-melding in de Klic-App te staan. Hiermee voldoen zowel particulieren, werkgevers als werknemers aan de Wibon (Wet informatieuitwisseling bovengrondse en ondergrondse netten en netwerken). Er wordt regelmatig gehandhaafd op naleving van de Wibon. Met de Klic App kunnen forse boetes worden voorkomen. “De Augmented Reality-functie in de Klic App is vanaf eind 2024 voor iedereen beschikbaar. Dat geldt dus ook voor de aannemer en de installateur die gebruik maakt van de Klic App.” Wat is augmented reality De Nederlandse vertaling voor ‘augmented reality’ is ‘toegevoegde realiteit’. Deze term wordt gebruikt om te beschrijven hoe digitale informatie en beelden worden toegevoegd aan de fysieke wereld, waardoor een verrijkte visuele ervaring ontstaat. Augmented reality (AR) is een technologie die digitale elementen zoals beelden, geluiden en andere zintuiglijke input toevoegt aan de fysieke wereld, vaak via een smartphone, tablet of AR-bril. In tegenstelling tot virtual reality (VR), waarbij gebruikers volledig ondergedompeld worden in een virtuele omgeving, overlayt AR de digitale content op de echte wereld. Dit kan variëren van eenvoudige informatie zoals tekst of grafieken tot complexe interactieve 3D-objecten. Toepassingen van AR zijn divers, zoals in gaming (bijvoorbeeld Pokémon GO), onderwijs, medische visualisaties, navigatie en winkelervaringen, waarbij gebruikers extra informatie en een verrijkte beleving krijgen in hun fysieke omgeving. Een concreet voorbeeld van augmented reality in een industriële toepassing is het gebruik van AR-brillen door onderhoudsmonteurs bij fabrieken. De Augmented Reality-functie in de Klic App is vanaf eind 2024 voor iedereen beschikbaar.
18 #5 oktober 2024 r P o j e c t n i e k ‘Dit project past ons als een jas’ Mobiliteitscentrum De Beijer opende in mei 2024 een nieuw onderkomen in Herveld (bij Andelst) grenzend aan de A15. Sterk Elektrotechniek uit Randwijk was van meet af aan betrokken bij de plannen. “Een droomproject”, noemt Niels van de Scheur, mede-eigenaar van het installatiebedrijf dit project. “We konden al onze expertise inzetten en bovendien veel nieuwe kennis opdoen, bijvoorbeeld op het gebied van de inzet en het gebruik van de batterij-opslagsystemen.” Mede-eigenaar van Sterk Elekrotechniek, Niels van de Scheur: “Binnen bouwprojecten wordt het werk van de installateur steeds belangrijker. Daarom moet je zorgen dat je vanaf het begin aan tafel zit.” FOTO: UITGEVERIJ GELDERLAND
19 #5 oktober 2024 r t i k e l n a a m TEKST: GERRIT TENKINK et nieuwe mobiliteitscentrum De Beijer omvat een uitgebreide carwash, autoverhuur en -verkoop, onderhoud, reparatie en een tankstation. De eerste paal voor de nieuwbouw werd in juni 2023 geslagen. Het centrum ontving de eerste klanten op deze nieuwe locatie elf maanden later, in mei 2024. Wat is er mooier voor een installatiebedrijf als je vanaf de eerste nieuwbouwplannen van een klant aan kunt schuiven? Sterk Elektrotechniek kreeg die mogelijkheid bij de bouw van Mobiliteitscentrum De Beijer, omdat het bedrijf al klant was, maar bovendien (op de oude locatie) de buurman. “We kennen elkaar al langere tijd en omdat de onderlinge band goed is en we van beide kanten altijd naar tevredenheid samenwerken werd de opdracht ons gegund. We zijn een installatiebedrijf met 25 medewerkers en een brede expertise: het reguliere installatiewerk, beveiligingssystemen, inclusief brandbeveiliging, domotica, maar ook de plaatsing van pv-panelen, inclusief batterij-opslag. Voor ons een droomproject, omdat er werd gebouwd op een nieuwe plek, waar voorheen koeien liepen.” Kleinverbruik Het nieuwe pand van Mobiliteitscentrum De Beijer is met dank aan de zestig pv-panelen op het dak energiezuinig te noemen, maar zoals op veel plekken in het land dreigde ook hier de nieuwbouw stil te komen liggen door netcongestie. De oplossing lag volgens Van de Scheur voor de hand. “Vooral de carwash, inclusief het daartoe behorende stofzuigplein, vraagt veel energie, zo’n 60 tot 70 procent van het totaal. Er is nog even overwogen om met de carwash te stoppen, maar omdat het mobiliteitscentrum een totaalpakket wil aanbieden vond de eigenaar dat de wasstraat niet mocht ontbreken. Uiteindelijk is gekozen voor de plaatsing van twee accu’s met een totaal vermogen van 100 KW en 200 KWh. De zestig pv-panelen op het dak voorzien in ongeveer 50 procent van de totale energiebehoefte van het centrum. Meer panelen konden we niet plaatsen, omdat er hoogspanningsleidingen over het terrein lopen. Meer panelen zou volgens netbeheerder Tennet kunnen leiden tot inductiespanning”, aldus Van de Scheur, die een tweede reden noemt om de omvang van de accu’s te beperken. “We hebben hier 3x80A. Dat is het maximum voor kleinverbruik. Ga je daar boven, dan ben je verplicht tot een grootverbruikaansluiting en daarvoor zou het mobiliteitscentrum duizenden euro’s per jaar extra moeten betalen. We schatten in dat de terugverdientijd voor het gehele project 7 tot 8 jaar bedraagt.” De terugverdientijd voor het gehele project bedraagt naar schatting 7 tot 8 jaar De twee accu’s hebben een totaalvermogen van 100 KW en 200 KWh capaciteit. FOTO: UITGEVERIJ GELDERLAND Mobiliteitscentrum De Beijer opende de deuren in mei 2024. FOTO: UITGEVERIJ GELDERLAND H
BRENG SFEER IN JE HUIS MET ION “More Than Just a Dimmer” Blader door al onze schakelaars op www.ionindustries.com Her f st Hateha B.V. 071-3419009 www.hateha.nl info@hateha.nl HTH Combi advertentie InstallatieJournaal 185x132 - Meyer Metaspot.indd 1 14-8-2024 11:30:24
21 #5 oktober 2024 r t i k e l n a a m Slim energiemangement Omdat de netbeheerder maar 55 KW kon leveren en de carwash bij pieken 125 KW nodig heeft, moeten de batterijen in de rest van de energie voorzien. “De accu’s kunnen we overdag deels laden met de zonne-energie en ’s nachts worden ze volgeladen, gebruik makend van het net. De meeste energie verbruiken we hier in het centrum, maar af en toe leveren we terug aan het net, al is dat in de marge”, vertelt Van de Scheur. “Het slimme energiemanagementsysteem zorgt dat er altijd voldoende energie is voor de wasstraat. Natuurlijk vragen de andere functies van het gebouw, zoals de verlichting, de warmtepomp en de werkplaats ook vermogen, maar dat is in de marge. De vier laadpunten voor auto’s op het terrein zorgen voor de flexibiliteit. Stel dat de wasstraat veel energie vraagt, dan kan het zijn dat de laadpalen even terugschakelen en dat het opladen van de auto iets meer tijd vraagt. Je wilt natuurlijk niet dat de laadpalen de accu’s leegtrekken. Gelukkig hebben we ook de expertise voor het installeren van het slimme energiemanagementsysteem in eigen huis.” Het mobiliteitscentrum draait nu 5 maanden en noemenswaardige problemen hebben zich nog niet voorgedaan. “Maar”, zo houdt Van de Scheur een slag om de arm, “de moeilijkste periode moet nog komen. In de winter leveren de pvpanelen natuurlijk minder energie, maar daar hebben we rekening mee gehouden door een behoorlijk overcapaciteit te creeren. Dus heel veel zorgen maak ik me daar niet over.” Risicospreiding Terugkijkend is Van de Scheur trots op het resultaat. “Dit project past ons als een jas. We zijn een totaalinstallateur en hebben alle gevraagde disciplines voor wat betreft het installatiewerk in eigen huis.” Hij kent ook de verhalen dat steeds meer installateurs zich gaan specialiseren om alle ontwikkelingen bij te kunnen houden, maar vooralsnog zweert hij bij de brede expertise van zijn mensen. “Binnen ons bedrijf hebben we specialisten op alle disciplines. Het reguliere installatiewerk, beveiliging, domotica en duurzame techniek. Al deze afdelingen werken min of meer zelfstandig, maar ze versterken elkaar daar waar nodig. De spreiding van expertise betekent ook spreiding van risico. Kijk naar de installatie van pv-panelen. Die is het afgelopen jaar behoorlijk ingestort door de onzekerheid omtrent de salderingsregeling. Onze jongens die daar werken konden makkelijk overstappen naar een ander onderdeel binnen ons bedrijf. Maar er is nog een belangrijke reden dat we ons zo breed presenteren. Wij zien dat klanten ontzorgd willen worden. De klant wil het liefst één aanspreekpunt voor al zijn vragen over het installatiewerk. Bij ons is hij wat dat betreft aan het goede adres. Dit project is daar het bewijs van.” Binnen het mobiliteitscentrum is de wasstraat de grote energieverbruiker. FOTO: UITGEVERIJ GELDERLAND De zestig pv-panelen op het dak voorzien in ongeveer 50 procent van de totale energiebehoefte van het centrum. FOTO’S: STERK ELEKTROTECHNIEK De onderverdeelkast (OVK) ten behoeve van de wasstraat. FOTO’S: STERK ELEKTROTECHNIEK Het elektrotechnisch hart van het mobiliteitscentrum: de hoofdverdeelkast (HVK). FOTO’S: STERK ELEKTROTECHNIEK De accu’s moeten zorgen dat er ook op piekmomenten voldoende energie voorhanden is. FOTO’S: STERK ELEKTROTECHNIEK De klant wil het liefst één aanspreekpunt voor al zijn vragen
22 #5 oktober 2024 ONTDEK DE DUURZAME OPLOSSINGEN VAN ETEPRO 078 - 681 1510 Info@etepro.nl Alblasserdam ATEX VERLICHTING LAADOPLOSSINGEN SCHAKELKASTEN BUSBAR Dé partner in verlichting Spectrus licht & advies realiseert samen met de installateur vele lichtprojecten. Variërend van aard zoals woonhuizen, industriële gebouwen, terreinen, winkels en kantoren. Onze ervaren lichtadviseurs maken hierbij mooie lichtplannen en armaturen van vele merken zijn leverbaar zoals: Bega, Deltalight, Emilux, Wever & Ducre, Performance in lighting, iGuzzini, One Light, Wieland, Ideal Lux, Modular, …. Voormontage en levering op gewenste locatie zijn mogelijk. mail@spectrus.nl www.spectrus.nl
#5 oktober 2024 23 0 C l u m n a m Geen woorden maar daden bespaart energie Het lijkt binnen mijn werk wel of iedereen zich stort op de energietransitie. Ik mag in veel nieuwe initiatieven participeren die veelal worden ingegeven (lees gefinancierd) vanuit een nationale of de provinciale overheid. Groeifonds hier, groeifonds daar, of onder de noemer van LLO…het kan niet op. Er valt blijkbaar veel geld op te halen voor met name instellingen zoals hogescholen. En in het kader van de publieke- private samenwerking haken bedrijven ook aan. Bedrijven die ook heel duidelijk hun eigen ontwikkelagenda hebben. Projecten als Smart Energy Hubs, Smartcity of Energy Management System Integration, ik haak aan en praat mee. En dan vooral dat laatste want gepraat wordt er. Het tegenovergestelde van de coronatijd. Waar de ontwikkeling en goedkeuring van een nieuw medicijn zeker tien tot vijftien jaar duurt, lukte dat toen in een jaar. Dat kwam vooral doordat er een duidelijk target was: bedrijfsleven en overheid werkten zeer doelgericht samen want er was immers sprake van een crisis. En dan zijn zaken snel geregeld, ingegeven door het uitroepen van een noodwet. In mijn ogen zitten we qua energietransitie ook in grote nood. Alles loopt vast, de plannen zijn mega maar de netcongestie, dassen burchten, stikstof en ver doorgevoerde rechten voor burgers die werkelijk overal tegen in beroep kunnen gaan, doen de boel vastlopen. Ik zie drie zaken die niet lekker gaan. Allereerst is daar het overheidsbeleid. Ik moet zeggen: ik mag graag het geluid vanuit het nieuwe kabinet horen dat men niet wil denken in problemen maar in oplossingen. Stoere taal en het spreekt me qua boodschap aan. Maar ik ben vooral ook een realist. Je kunt wel wat roepen maar het moet wel kunnen. Daarbij komt de rem op de introductie van warmtepompen en van elektrisch rijden. Wat is het nu? Waar moeten we nu op doorpakken als industrie? Dan kom ik bij het tweede: coördinatie. Het is erg grappig dat ik binnen diverse provincies mee mag praten in grote projecten met grote ambities maar ook vaak over dezelfde onderwerpen. Nu is het altijd goed om meerdere teams parallel zaken te laten ontwerpen (wie is als eerste, wie heeft het beste idee) maar dan is er vaak wel sprake van communicatie onderling. Die mis ik. Daardoor denk ik dat veel geld en tijd verloren gaat met langs elkaar heen praten. Maar het gaat om energie besparen. En dat is mijn derde punt: bedrijven, vastgoedeigenaren, huiseigenaren. Die moeten wel het belang zien. Het belang voelden ze in de energiecrisis toen de gas- en elektriciteitsprijzen omhoogschoten. Inmiddels is die prikkel minder. Maar wetgeving vanuit Europa komt er rap aan. Die zal heel veel gaan betekenen voor de gebouwen. Neem de wet GACS die ingaat in 2026 en die bepaalt dat elk gebouw via de gebouwautomatisering realtime meet wat het energieverbruik is op detailniveau. De meet- en regeltechniek in gebouwen gaat daardoor aanzienlijk toenemen. Maar ook thuis gaat er vanaf 2025 veel veranderen. Niemand maakt zich nog druk maar de ETS-2 gaat per 1 januari 2025 in. Daardoor gaan wij als gewone bewoners van een huis, flink belasting betalen voor onze CO-2 uitstoot. En die loopt richting 2030 exponentieel op. Waarom ik dit allemaal vertel? Ik wil er mee aangeven dat we beter ook aan de achterkant moeten beginnen. Bedrijven, kantooreigenaren, de grote en kleinere installateurs maar ook bewoners uitleggen wat er aan zit te komen. Dan gaan die zelf ook al nadenken is mijn overtuiging. En niet alleen denken, ook doen. Dan eis je als vastgoedbeheerder van jouw installateur al dat hij doet alsof het 2026 is. De installateur gaat dan vanzelf anticiperen. En vooral meer investeren in kennis rond de meet- en regeltechniek in gebouwen want anders doe je straks niet meer mee. Dan laat je thuis geen laadpaal installeren zonder te vragen naar de totale samenhang van de energievoorziening in jouw woning. Je dwingt de installateur tot vooruitdenken. En zo besparen we wellicht veel energie want ook praten kost veel energie kan ik je vertellen. Nico van Leeuwen ROVC
24 #5 oktober 2024 m a K n t o o r a Adviesbureau bbn opent CO2neutraal kantoor De PCM-plafondeilanden van Inteco verminderen het energieverbruik in de zomer.
25 #5 oktober 2024 p o t l i g h t a m Adviesbureau bbn verhuist na 30 jaar om hun duurzame ambities waar te maken. Sinds 2018 streeft bbn naar een 100 procent CO₂-neutrale bedrijfsvoering. Nu, in 2024, is dit doel behaald. Mobiliteit, huisvesting en ICT waren de grootste CO₂- posten. Medewerkers rijden nu volledig elektrisch, gebruiken duurzame energie en werken dankzij het nieuwe hoofdkantoor in Houten nu in CO₂-neutrale kantoren. Tekst: Ton Brands / Marlous van Rossum Foto’s: Alexander van Berge ren, heeft bbn eigen installatiedeskundigen. “De specialistische inbreng van onze deskundigen leidt tot beter inzicht in de installatiekosten en Life Cycle Cost (LCC), maar ook tot een scherpe vraagspecificatie, doeltreffende planbeoordeling, voorstellen voor optimalisatie, toezicht op de kwaliteit van de uitvoering en commissioning.” En: “Installaties verdienen meer aandacht dan ze vaak krijgen. De installatiedeskundigen van bbn leveren een cruciale bijdrage aan de kwaliteit en de kosten van het project. Bij nieuwbouw en transformatie vertegenwoordigen installaties een groot deel van de bouwkosten. Bij onderhoud zelfs ruimschoots meer dan de helft. Het is dan ook niet meer dan logisch dat een bureau dat van oudsher gespecialiseerd is in financiële sturing ook kennis van installaties heeft.” Sinds 2018 streeft bbn naar een 100 procent CO₂-neutrale bedrijfsvoering. Nu, in 2024, is dit doel behaald. Ook aan het groen is gedacht: de platen worden ‘gepamperd’ met behulp van groeiverlichting. eel kantoren prediken duurzaamheid, maar CO2-neutraal blijkt vaak een te hoge ambitie. Daarom koos bbn ervoor zelf hun nek uit te steken. Het viel tegen hoe weinig keuze er was aan CO2-neutrale kantoren. Het alternatief was om zelf verantwoordelijkheid te nemen. Samen met de eigenaar werd besloten een kantoor uit de jaren ‘90 geheel op te waarderen naar een CO2-neutrale werkomgeving met tal van aanvullende duurzame ambities. Door onder andere maximale inzet op circulaire en biobased materialen. De uitbreiding van het kantoor werd volledig in hout opgezet, in contrast met het bestaande betonnen karkas van het gebouw. Juist het behoud van de oude betonnen constructie is een enorme duurzame winst. Dit traject kostte alle partijen veel tijd en energie, maar geeft, ten opzichte van een huurcontract tekenen en wachten op de verhuizing, een veel beter resultaat. Installatiedeskundigen Verantwoordelijke installateurs in het project waren De Wit-elektro en De Burg Installatietechniek. Maar ook bbn zelf heeft expertise in huis als het gaat om installatietechniek en onderkent het belang van goed functionerende installaties. Sterker nog: “Voor het goed functioneren van een gebouw, zijn de technische installaties cruciaal”, zegt het bedrijf op de eigen website. Om grip te krijgen op het onderwerp en goed te kunnen stu- ‘Voor het goed functioneren van een gebouw, zijn de technische installaties cruciaal’ V
26 #5 oktober 2024 u R b r i e k a m Energieopslag Een van de paradepaardjes in het project zijn de PCM-plafondeilanden van Inteco. PCM staat voor ‘Phase Change Material’, ofwel faseovergangsmateriaal (FOM), een soort thermische accu. PCM’s zijn materialen waarvan de faseverandering, van vast naar vloeibaar en vice versa, wordt gebruikt om warmte op te slaan en af te staan. In PCM’s wordt warmte opgeslagen voor gebruik op een later moment, vaak in een 24-uurs cyclus. PCM is een vorm van energieopslag. De drijvende kracht achter de werking van het PCM is de centrale luchtbehandeling. Een PCM klimaatplafond draagt bij aan een gelijkmatiger binnenklimaat waarbij de temperatuur tussen de 21 en 26 graden Celsius blijft zonder de noodzaak van een gekoeld waterleidingnetwerk dat is aangesloten op een centrale koelinstallatie. Dat betekent tevens dat er met PCM klimaatplafonds wordt bespaard op het energieverbruik. De werking van de PCM in het bbn-hoofdkantoor is als volgt: gedurende de dag wordt de warmte opgenomen in het PCM met ondersteuning van zogenaamde verdringingsventilatie. Hierdoor treedt koeling op: het PCM op het plafond smelt. ’s Nachts is het tijd voor ‘ontladen’, de warmte van de dag wordt afgegeven door middel van vrije koeling met buitenlucht. Het effect is dat het PCM stolt. Innovaties Er zijn meer installatietechnische zaken die opvallen: wat te denken van de Dali verlichtingsarmaturen met geïntegreerde sensor voor interact toepassingen (aanwezigheid, daglichtregeling, energierapportage) van Signify. Deze oplossing is speciaal ontwikkeld om te integreren met de PCM-panelen. Opvallend duurzaam detail: tussen de PCM-plafondeilanden zijn katoenkabels toegepast. De algemene verlichting en sfeerverlichting zijn een ontwerp van studio Rublek. En zo zijn er allerlei innovaties: toegangscontrole met de smartphone, zestien stuks laadplekken voor de elektrische auto’s, contactdozen voor het opladen van elektrische fietsen, een modern warmteDe specialistische inbreng van installatiedeskundigen leidt tot beter inzicht in de installatiekosten en LCC. Een PCM klimaatplafond draagt bij aan een gelijkmatige
www.elektropraktijk.nlRkJQdWJsaXNoZXIy NTI5MDA=